Κάθε δεύτερη Παρασκευή, ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης φορτώνει στον σάκο εκστρατείας του βιβλία που σας συστήνει συνδυάζοντάς τα και μιλώντας γι᾽ αυτά σαν να αφηγείται ιστορίες σ᾽ ένα φιλόξενο στέκι.
Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη
Πάντα γόνιμα στη μεθόριο ανάμεσα στην τέχνη και στη σκληρή πραγματική πραγματικότητα, σαν ένας μηχανισμός μετάφρασης της πραγματικότητας σε τέχνη, πάντα ανιχνεύοντας επικίνδυνες γαίες, μονίμως επινοητική και ριψοκίνδυνη, διαρκώς σκανδαλώδης, η Μαρίνα Αμπράμοβιτς είναι μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες της Άτυπης Διεθνούς αυτών που μας εξοικειώνουν με το ανοίκειο, ή που δίνουν αναπάντεχες, δυναμικές, διαστάσεις στο οικείο. Η Φαίη Ζήκα, ανήσυχη και συστηματική ερευνήτρια της σύγχρονης τέχνης, φιλοσοφεί ακριβώς με τις αναπάντεχες διαστάσεις που προσδίδουν τα έργα τέχνης στην καθημερινή ζωή. Ο Έρικ Λάρσον [Erik Larson] ερευνά τον βίο και το έργο του αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Ντάνιελ Χάντσον Μπέρμαν και συνθέτει ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα/ντοκουμεντο. Η Σαντρίν Φιλιπετί [Sandrine Fillipetti] προχωρεί σε μια άγρα κειμένων σχετικά με τις δυνατότητες και τη χρήση της αρχιτεκτονικής. Τέσσερα βιβλία στον Σάκο Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη, που μας ωθούν να στοχαστούμε διασκεδάζοντας και να διασκεδάσουμε στοχαζόμενοι κάποια σημαντικά ζητήματα που έχουν να κάνουν, όχι και τόσο έμμεσα ή πλάγια, με τα εικοσιτετράωρά μας στη σύγχρονη μεγαλούπολη.
Η Χέδερ Ρόουζ [Heather Rose, Τασμανία, 1964] μας συστήνει το σύμπαν της Μαρίνας Αμπράμοβιτς, και ιδίως των επιδράσεων που είχε στους επισκέπτες/θεατές/συμμετόχους στη μεγαλειώδη περφόρμανς Η Καλλιτέχνις Είναι Εδώ, μέσα από το καλοσχεδιασμένο και καλογραμμένο μυθιστόρημά της Το Μουσείο της σύγχρονης αγάπης (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Ψυχογιός).
Η εν λόγω περφόρμανς επιτελέστηκε τον Μάιο του 2010 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Νέα Υόρκη. Κεντρικός άξονας της έκθεσης ήταν η ίδια η Αμπράμοβιτς, η οποία για επτάμιση ώρες καθόταν ακίνητη σε μια καρέκλα κοιτάζοντας τους επισκέπτες, χωρίς να έχει το δικαίωμα να πιει, να φάει ή να πάει στην τουαλέτα. Επί ένα μήνα, 750 χιλιάδες άνθρωποι κάθισαν μπροστά της και χάθηκαν στο βλέμμα της, αντιδρώντας ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Άλλοι άντεξαν να κάθονται απέναντι στην Αμπράμοβιτς ώρες ολόκληρες, άλλοι ελάχιστα λεπτά. Άλλοι, κάποια στιγμή, αναλύθηκαν σε γοερά κλάματα, άλλοι έβαλαν τα γέλια. Άλλοι θεώρησαν την εμπειρία λυτρωτική, σαν να ξέσπασε ο μύχιος, ακόμα και καλοκρυμμένος επί χρόνια και λόγω συμβάσεων, εαυτός τους, άλλοι δεν αισθάνθηκαν κάτι ιδιαίτερο. Ανάμεσα σε αυτούς που συμμετείχαν ήταν και η Πάτι Σμιθ, ενώ επισκέφτηκαν τον χώρο της περφόρμανς ο Λου Ριντ, η Σάρον Στόουν, η Μπγιορκ, ο Μάθιου Μπάρνεϊ, και η Ισαβέλα Ροσελίνι, μεταξύ άλλων.
Με το σχετικά απλό, αλλά εξόχως αποτελεσματικό, εύρημα της επίσκεψης απλών ανθρώπων, όπως η φαινομενικά απλοϊκή Τζέιν Μίλερ από την Τζόρτζια, ή ο συνθέτης Άρκι Λέβιν, η Χέδερ Ρόουζ παρουσιάζει εκτεταμένα τον βίο και το έργο της Αμπράμοβιτς, ενώ παράλληλα προβαίνει σε σκέψεις και αποφάνσεις σχετικά με τις περιπέτειες της σύγχρονης τέχνης. «Οι καλλιτέχνες χαϊδεύουν με τ' ακροδάχτυλά τους το ύφασμα της αιωνιότητας», γράφει (ενδεχομένως κάπως γλυκερά, κάπως «πιασάρικα») η Ρόουζ. Και: «Η σπουδαία τέχνη μάς κάνει να νιώθουμε κάτι αδιευκρίνιστο […] Ένα είδος πρόσβασης σε μια παγκόσμια σοφία».
Η Φαίη Ζήκα μάς εξοικειώνει με τάσεις της σύγχρονης τέχνης και με το πώς δεξιώνονται οι θεωρητικοί τις τάσεις αυτές. Στον τόμο Απορία τέχνες και σκέψεις κατεργάζεται – Φιλοσοφικές έρευνες στη σύγχρονη τέχνη (εκδ. Άγρα) περιλαμβάνονται αυτοτελή κείμενα (που συνομιλούν μεταξύ τους) σχετικά με τη χρήση του σώματος στην προσθετική τέχνη, με το φαγητό ως τέχνη, με τις καλλιτεχνικές διαστάσεις του κήπου (οι περίφημοι avant-gardeners!), με το πώς λειτουργεί ο χρόνος στη βιντεοτέχνη. Όπως επισημαίνει η Ζήκα «η τέχνη τείνει να υπονομεύσει την οποιαδήποτε προσπάθεια ορισμού της, μετακινούμενη συχνά προς απρόβλεπτες κατευθύνσεις». Με ισχυρή γνωσιακή σκευή, η Ζήκα μετακινείται από τον Άρθουρ Ντάντο στον Λούντβιχ Βίττγκενσταϊν, και από τον Μισέλ Φουκώ στον Αλέξανδρο Νεχαμά, προκειμένου να συμβάλλει στην ανάλυση και την εξιχνίαση έργων όπως το περιλάλητο του Στέλαρκ ή η βιντεοτέχνη της Κορεάτισας Kimsooja.
Ο Έρικ Λάρσον [Μπρούκλιν, 1954] είναι δυναμικός δημοσιογράφος και συγγραφέας μυθιστορημάτων/ντοκιμαντέρ, όπως το Βουβό Κύμα (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Ίκαρος) όπου εξετάζει τη βύθιση του Λουζιτάνια από το υποβρύχιο U-20, το 1915, και τα γεγονότα που σχετίζονται με το ναυάγιο και το Στον Κήπο με τα Θηρία (μτφρ. Ανδρέας Μιχαηλίδης, εκδ. Μεταίχμιο) όπου ζωντανεύει το προπολεμικό Βερολίνο και την ατμόσφαιρα που άπλωσε το 1933 η άνοδος των ναζί στην εξουσία. Στο Ο διάβολος στη λευκή πόλη (μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη, εκδ. Διόπτρα), πρωταγωνιστεί ακριβώς η πασίγνωστη Λευκή Πόλη, δημιούργημα του σπουδαίου αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Ντάνιελ Χάντσον Μπέρμαν [Daniel Hudson Burnham, 1846-1912], που, μεταξύ άλλων, σχεδίασε και το Κτίριο Φλατάιρον στη Νέα Υόρκη. Γύρω από τη Λευκή Πόλη στήθηκε, το 1893, η Διεθνής Έκθεση του Σικάγου. Παράλληλα, ο Λάρσον αφηγείται την αποτρόπαιη ιστορία του απατεώνα και κατά συρροήν δολοφόνου Χένρι Χ. Χολμς (Dr. Henry Howard Holmes, 1861-1896) που έδρασε στα πέριξ της Λευκής Πόλης, χρησιμοποιώντας το δέλεαρ της Διεθνούς Έκθεσης για να παρασύρει, κατά δική του ομολογία, 27 ανθρώπους στο θάνατο, ενώ, σύμφωνα με την παραφιλολογία των περιοδικών pulp της δεκαετίας του 1940, τα θύματά του είναι περίπου 200!
Στον τόμο Η σαγήνη της αρχιτεκτονικής (μτφρ. Γιάννης Σιδέρης, εκδ. Άγρα), η Σαντρίν Φιλιπετί ανθολογεί αξιοσημείωτα κείμενα αρχιτεκτόνων, συγγραφέων, ουτοπικών οραματιστών, και θεωρητικών (ανάμεσά τους ο Ουγκώ, ο Γκρόπιους, ο Άαλτο, ο Ρέντσο Πιάνο, ο Φρανκ Λόυντ Ράιτ, ο Άντολφ Λόος, και ο Τόμας Μουρ), προσφέροντάς μας μια ποικιλία μαρτυριών και μιαν ευκαιρία να στοχαστούμε πάνω στο νόημα της κατοίκησης, της δομής των πόλεων, μέσα από τον «καθρέφτη του χρόνου», αλλά και μέσα από τα ονειρικά σχέδια των ουτοπιστών, καθώς και μέσα από το πώς φιλοσόφησαν πάνω στη σχέση κτίσματος/τοπίου/φυσικού χώρου οι σπουδαίοι αρχιτέκτονες (ας μην ξεχνάμε και τη δική μας ιερή τετράδα: Ζενέτος, Προβελέγγιος, Πικιώνης, Κωνσταντινίδης). Κι ας έχουμε πάντα κατά νου την προγραμματική φράση του Άλβαρ Άαλτο: «Η μοντέρνα αρχιτεκτονική δεν απαιτεί τη χρήση νέων υλικών. Το σημαντικό είναι ο εξανθρωπισμός της ύλης».
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ίχνη και χνότα» (εκδ. Γαβριηλίδη).