13 κλασικά αστυνομικά μυθιστορήματα για τις μέρες του «εγκλεισμού»

Μέσα στο αγχώδες κυνηγητό της ενημέρωσης για τις καινούργιες κυκλοφορίες, ξεχάσαμε τους κλασικούς του αστυνομικού! Αναζητώντας τον πιο φρικαλέο Σκανδιναβό κατά συρροή δολοφόνο, την πιο εξελιγμένη αμερικανική τεχνολογία του CSI και τα κορίτσια που χάνονται, βρίσκονται και εκδικούνται τους σατανικούς συζύγους τους, πολλοί αναγνώστες που αγάπησαν σχετικά πρόσφατα το είδος, ίσως να μην έχουν διαβάσει τους πρωτοπόρους που διαμόρφωσαν τις σημαντικότερες σχολές του αστυνομικού μυθιστορήματος. Διάλεξα δεκατρία από τα πιο σημαντικά κλασικά αστυνομικά, προσπαθώντας να εκπροσωπηθούν όλες οι τάσεις: η πρώτη περίοδος της διαμόρφωσής του, με ήρωες ιδιοφυείς αριστοκράτες ερασιτέχνες ντετέκτιβ, η χρυσή εποχή του αγγλικού whodunit, το αμερικανικό hardboiled, και το noir, η κομψή γαλλική σχολή. Και η Patricia Highsmith, φυσικά, η οποία είναι μια σχολή από μόνη της.

Κι επειδή συχνά λέμε για τα βιβλία ότι είναι καλύτερα από τις κινηματογραφικές διασκευές τους, όσα από τα προτεινόμενα μυθιστορήματα έχουν μεταφερθεί στο σινεμά, διάλεξα την καλύτερη, κατά την άποψή μου, κινηματογραφική εκδοχή ή μια μεταγενέστερη τηλεοπτική μεταφορά, για να αποφασίσετε: ήταν όντως καλύτερο το βιβλίο;

1/ Το σκυλί του Μπάσκερβιλ
Arthur Conan Doyle 
Μτφρ. Ανδρέας Μιχαηλίδης
Μεταίχμιο

«Ο Δρ Τζέιµς Μόρτιµερ ζητάει τη βοήθεια του Σέρλοκ Χολµς µετά τον θάνατο του φίλου του Σερ Τσαρλς Μπάσκερβιλ. Ο Σερ Τσαρλς βρέθηκε νεκρός στα κτήµατά του στο Ντέβονσερ, και αν και ο θάνατός του αποδόθηκε σε καρδιακή προσβολή, ο Μόρτιµερ υποψιάζεται εγκληµατική πράξη, λόγω της έκφρασης φρίκης στο πρόσωπο του νεκρού και των αποτυπωµάτων ενός γιγάντιου σκύλου σε µικρή απόσταση από το σηµείο που βρέθηκε. Το Σκυλί των Μπάσκερβιλ είναι το τρίτο από τα τέσσερα αστυνοµικά µυθιστορήµατα του Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ µε ήρωα τον ντετέκτιβ Σέρλοκ Χολµς. Αρχικά δηµοσιεύτηκε σε συνέχειες από τον Αύγουστο του 1901 έως τον Απρίλιο του 1902 στο περιοδικό Strand. Σε βιβλίο κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά από τον εκδοτικό οίκο George Newnes, µε εικόνες του Σίντνεϊ Πέιτζετ».

Το 1902 ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ είχε διαμορφώσει σαφώς τον ήρωά του, τον Σέρλοκ Χολμς, τελειοποιώντας τις παραξενιές και τους ψυχαναγκασμούς του. Στο Σκυλί του Μπάσκερβιλ, επιπλέον, αναπαρήγαγε άψογα την ατμόσφαιρα του βικτοριανού gothic που ήταν ακόμα δημοφιλές στις αρχές του 20ου αιώνα. Εμπνεόμενος από έναν αληθινό θρύλο που κυκλοφορεί μέχρι σήμερα στο Ντέβον, ο Ντόιλ έστησε μια ιστορία που εξελίσσεται αργά για τα σημερινά δεδομένα, αλλά ανατριχιαστικά. Όπως συμβαίνει σε πολλά βιβλία της εποχής, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί επιστολές, αποσπάσματα ημερολογίων και αρχείων για να δημιουργήσει την αίσθηση του παντογνώστη αφηγητή, που εν προκειμένω είναι ο γιατρός Γουότσον.

Η πιο επιτυχημένη κινηματογραφική εκδοχή του βιβλίου είναι η ομώνυμη ταινία "The Hound of Baskervilles" του 1959, σε σκηνοθεσία του Terence Fisher, με τους ιδανικούς σε ταινίες μυστηρίου και τρόμου Peter Cushing και Christopher Lee (παραγωγή των περίφημων αγγλικών στούντιο Hammer, που ειδικεύονταν σε ταινίες τρόμου). Για όποιους επιμένουν τηλεοπτικά και σε σειρές, το δεύτερο επεισόδιο του δεύτερου κύκλου της σειράς "Sherlock" βασίζεται στο εν λόγω βιβλίο του Ντόιλ, αλλά μετατρέπει τη βικτοριανή έπαυλη των Μπάσκερβιλ σε στρατιωτική βάση Μπάσκερβιλ. Στο ρόλο του Σέρλοκ Χολμς ο σπουδαίος Benedict Cumberbatch και ως Γουότσον o Martin Freeman.

2/ Η δυσπιστία του πατρός Μπράουν
G.K. Chesterton 
Μτφρ. Χάρης Τανταρούδας
Μάγμα

«Ο πατήρ Μπράουν είναι ένας Καθολικός ιερέας ευφυής όσο και χιουμορίστας. Η κωμική του σιλουέτα περιδιαβαίνει κάθε λογής περίεργα μέρη ανά τη Γη. Διαθέτει μιαν απλότητα και διαύγεια που τον κάνουν αγαπητό σε όλους. Η δυσπιστία του απέναντι στις εύκολες λύσεις και τις παντός είδους δεισιδαιμονίες τον βοηθά να διαλευκάνει με τον δικό του, ιδιαίτερο ορθολογισμό τα μυστήρια που συναντά μπροστά του. Οι οκτώ ιστορίες του παρόντος τόμου δεν μας προσφέρουν απλώς ένα θαυμάσιο δείγμα της συγγραφικής δεινότητας του Τσέστερτον αποτελούν, συν τοις άλλοις, έμμεση πλην όμως χιουμοριστική κοινωνική κριτική, αλλά και μια απόπειρα χαρτογράφησης του ανθρώπινου ψυχισμού».

Στους θαυμαστές της Δυσπιστίας του πατρός Μπράουν αλλά και ειδικότερα του πατρός Μπράουν συναντάμε τον Μπόρχες και τον Αντόνιο Γκράμσι, ο οποίος θεωρούσε τον πατέρα Μπράουν σπουδαιότερο ήρωα από τον Σέρλοκ Χολμς. O παχουλός ρωμαιοκαθολικός ιερωμένος με τα ατσούμπαλα ράσα και την τεράστια ομπρέλα είναι ο πρώτος, ίσως, από μια σειρά τελείως απίθανων ερασιτεχνών ερευνητών του εγκλήματος. Στηριζόμενος στη διαίσθηση αλλά και την τετράγωνη κοινή λογική του περισσότερο, παρά σε ιδιοφυή τραβηγμένα συμπεράσματα, υπήρξε ένας από τους πιο δημοφιλείς ήρωες των αρχών του προηγούμενου αιώνα.

Στο πετσί του πατρός Μπράουν μπήκε απόλυτα ο sir Alec Guinness, στην ταινία του 1954, "Father Brown", σε σκηνοθεσία του Robert Hamer, η οποία βασίζεται στην ιστορία "The Blue Cross".

3/ Ο καθρέφτης ράγισε
Agatha Christie 
Μτφρ. Χρ. Μπανιάς
Ψυχογιός

«"Ήταν ικανή για πολλή αγάπη και πολύ μίσος, μα δεν είχε σταθερότητα. Αυτό είναι το θλιβερό, να γεννιέται κανείς χωρίς σταθερότητα". Τη μια στιγμή, η ελαφρόμυαλη Χέδερ Μπάντοκ φλυαρούσε με το είδωλό της, τη σταρ του σινεμά Μαρίνα Κρεγκ, στη δεξίωση που δινόταν προς τιμήν της. Την επόμενη, έπεφτε νεκρή μπροστά στα έντρομα μάτια των άλλων προσκεκλημένων. Η παγωμένη έκφραση της Μαρίνα Κρεγκ φαίνεται να οφείλεται στο σοκ αυτού που μόλις συνέβη. Αλλά η Μις Μαρπλ έχει άλλη γνώμη. Κι ενώ όλοι ψάχνουν για στοιχεία και ίχνη για να εξηγήσουν ποιος και γιατί σκότωσε τη Χέδερ, η μις Μαρπλ αποφασίζει να στρέψει αλλού την έρευνά της: στην ίδια την ανθρώπινη ψυχή και τα μυστικά της...»

Γραμμένο το 1962, το βιβλίο Ο καθρέφτης ράγισε διαδραματίζεται στο έτος 1952 και περιέχει οξυδερκή σχόλια για τις αλλαγές που είχαν επέλθει στην κοινωνική και ταξική διαστρωμάτωση μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μις Μαρπλ έχει γεράσει αρκετά κι έχει προσλάβει μια κυρία για να τη φροντίζει, ενώ στη συγκεκριμένη ιστορία είναι κλεισμένη στο σπίτι της λόγω ενός μικρού ατυχήματος. Το μυαλό της όμως δουλεύει το ίδιο αποτελεσματικά όπως στο παρελθόν, και καταφέρνει να εξιχνιάσει τον φόνο μέσα από τις διηγήσεις της φίλης της, της Ντόλυ. Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από το ποίημα του Άλφρεντ Τέννυσον, «Η δεσποσύνη του Σαλότ» [Out flew the web and floated wide; / The mirror crack'd from side to side; / "The curse is come upon me," cried / The Lady of Shalott].

Στην κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου "The Mirror Crack'd" το 1980 από τον Guy Hamilton, τον ρόλο της μις Μαρπλ έπαιζε η dame Angela Lansbury, τη διάσημη ηθοποιό Μαρίνα Κρεγκ υποδυόταν η Liz Taylor (παίζοντας ουσιαστικά τον εαυτό της), ενώ σε μεγαλύτερους ή μικρότερους ρόλους εμφανίζονταν η Kim Novack, ο Rock Hudson, ο Tony Curtis, η Geraldine Chaplin και ο Edward Foxx (στον ρόλο του αστυνομικού και ανιψιού της μις Μαρπλ). Για τις ανάγκες της ταινίας, η μις Μαρπλ εμφανίζεται σε νεότερη ηλικία και σε καλύτερη φυσική κατάσταση. Για τους φαν των σειρών, υπάρχει το Agatha Christie's Marple, με την Geraldine McEwan και αργότερα την Julia McKenzie στο ρόλο της μις Μαρπλ. Ο Καθρέφτης είναι από τον τέταρτο κύκλο της σειράς.

4/ Το γεράκι της Μάλτας
Dashiell Hammett
Μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης
Μεταίχμιο

«Ένας θησαυρός που γι' αυτόν αξίζει να φτάσεις στο φόνο. Ένας αμφιλεγόμενος ιδιωτικός ντετέκτιβ, ο Σαμ Σπέιντ, με τον δικό του κώδικα ηθικής. Ένας απατεώνας που μυρίζει λεβάντα, ο Τζόελ Κάιρο, ένας χοντρός άντρας ονόματι Γκάτμαν και η Μπρίτζιντ Ο' Σόνεσι, μια όμορφη προκλητική γυναίκα που κανείς δεν μπορεί να εμπιστευτεί. Αυτά είναι τα συστατικά της ιστορίας του Ντάσιελ Χάμετ, η οποία γοήτευσε γενιές και γενιές αναγνωστών».

Το γεράκι της Μάλτας είναι η επιτομή του hardboiled, το βιβλίο που δημιούργησε εκ του μηδενός τη μυθολογία του μοναχικού ιδιωτικού αστυνομικού και της μοιραίας γυναίκας, της συμμορίας που τρώγεται εκ των έσω, των ηθικών κανόνων που κανείς δεν τηρεί αλλά όλοι επικαλούνται, του πολύτιμου επίδικου αντικειμένου «που είναι φτιαγμένο από το υλικό των ονείρων». Με εξαιρετικά δουλεμένη λογοτεχνική γραφή και μέσα σε 166 σελίδες, ο Hammett πέτυχε το σκοπό του, όπως τον διατύπωσε στον εκδότη Kopf το 1928: «Είμαι ένας από τους λίγους σχετικά μορφωμένους ανθρώπους που παίρνουν στα σοβαρά το αστυνομικό μυθιστόρημα. Δεν εννοώ απαραίτητα ότι παίρνω στα σοβαρά τα δικά μου βιβλία ή τα βιβλία κάποιου άλλου – αλλά το αστυνομικό μυθιστόρημα ως είδος. Κάποια μέρα κάποιος θα φτιάξει "λογοτεχνία" από αυτό... και είμαι αρκετά εγωιστής να ελπίζω ότι θα είμαι εγώ, όσο πενιχρές κι αν είναι οι σαφείς αποδείξεις».

Ο John Huston γύρισε το 1941 την τρίτη και καλύτερη μεταφορά του «Γερακιού» για το σινεμά "The Maltese Falcon", μένοντας απολύτως πιστός στο βιβλίο και επιλέγοντας ένα ιδιαίτερα επιτυχημένο κάστινγκ: ο Humphrey Bogart (ο οποίος πέρασε έκτοτε στο συλλογικό ασυνείδητο ως η φιγούρα του ιδιωτικού ντετέκτιβ), ο Sidney Greenstreet, o Peter Lorre και ο Elisha Cook Jr. άφησαν τη σφραγίδα τους στην κινηματογραφική μυθολογία. Το «Γεράκι» είναι η καλύτερη στιγμή αυτού που ονομάστηκε film noir, το είδος που για μια δεκαετία παρήγαγε τις πιο ενδιαφέρουσες ταινίες του Χόλυγουντ.

5/ Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ
Patricia Highsmith
Μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης
Άγρα

«Ο Τομ Ρίπλεϋ τα ήθελε όλα: τα χρήματα, την επιτυχία, την καλή ζωή. Ήταν έτοιμος ακόμα και να σκοτώσει για να τα αποκτήσει όλα αυτά. Όταν ένας πλούσιος Αμερικανός του ζήτα να φέρει πίσω τον γιό του, ο όποιος έχει εγκατασταθεί στην Ιταλία, θα καταστρώσει ένα διαβολικό σχέδιο: να πάρει τη θέση του Ασώτου υιού και να ζήσει με την ταυτότητα εκείνου μια ζωή ονειρεμένη... Τίποτα απλούστερο για τον Τομ. Χάρη στο ταλέντο του στην πλαστογραφία εξαπάτα τις αρχές. Και σε ό,τι άφορα το φόνο, ένα απλό "δυστύχημα" θα του επιτρέψει να αλλάξει ταυτότητα, αφήνοντας συγχρόνως να φανεί ή γοητεία πού ασκούσε το θύμα στον θύτη του...»

Από τη δημιουργία του είδους, ο ήρωας του αστυνομικού μυθιστορήματος παλεύει να αποκαταστήσει τη διαταραγμένη ηθική τάξη. Η Highsmith διέρρηξε αυτό το στερεότυπο και δημιούργησε ήρωες απολύτως αμοραλιστές – οι οποίοι επιπλέον καταφέρνουν να ξεφύγουν από την τσιμπίδα του νόμου. Ο πιο γοητευτικός εξ αυτών είναι ο Τομ Ρίπλεϋ. Ή ίσως μας φαίνεται τόσο γοητευτικός επειδή στον κινηματογράφο τον υποδύθηκαν ο Alain Delon και ο Matt Damon. Η ψυχοπαθολογία του Τομ Ρίπλεϋ δεν θα μπορούσε να έχει βγει από άλλη πένα παρά μόνο από της Highsmith, μιας καταθλιπτικής, αγενούς, ακοινώνητης και μισάνθρωπης γυναίκας. Η Ριπλεϊάδα της αποτελείται από πέντε τόμους, στους οποίους παρακολουθούμε τις απίστευτες περιπέτειες του Τομ, ο οποίος πλαστογραφεί πίνακες, αναλαμβάνει συμβόλαια θανάτου, παίζει τσέμπαλο και άλλα πολλά.

Η πιο ατμοσφαιρική μεταφορά του βιβλίου είναι η ταινία "Plein Soleil" («Γυμνοί στον ήλιο»), που σκηνοθέτησε ο Rene Clément το 1960, με τον Alain Delon στον ρόλο του Τομ Ρίπλεϋ, τον Maurice Ronet και τη Marie Laforêt. Το μείον της ταινίας είναι το ηθικοπλαστικό τέλος που απαιτούσαν οι ηθικές επιταγές της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Τη δεύτερη πιο επιτυχημένη απόδοση έκανε ο σκηνοθέτης Anthony Minghella, το 1999, "The Talented Mr. Ripley" («Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ»), με τον Matt Damon, τον Jude Law και την Gwyneth Paltrow. Η ταινία είναι πιο πιστή στο βιβλίο αλλά έχει χάσει μέρος από την ανατριχιαστική αγωνία που απέπνεε το "Plein Soleil".

6/ Οι δαίμονες του πιλοποιού
Georges Simenon 
Μτφρ. Αργυρώ Μακάρωφ
Άγρα

«Ήταν 3 Δεκεμβρίου. Η βροχή δεν είχε σταματήσει στιγμή. Πέρασαν ακριβώς είκοσι μέρες, από τις 13 Νοεμβρίου, τη μέρα του συμβάντος, κι άλλο ένα πελώριο 3 στο ημερολόγιο - τότε δολοφονήθηκε η πρώτη ηλικιωμένη γυναίκα, κοντά στην εκκλησία Σαίν-Σωβέρ, λίγα βήματα πέρα απ' το κανάλι.

"Με θεωρείτε τρελό, μανιακό, διεστραμμένο (τον είπαν μάλιστα και σεξουαλικά διεστραμμένο, ενώ καμιά απ' τις ηλικιωμένες γυναίκες δεν είχε βιαστεί). Κάνετε λάθος. Είμαι ένας άντρα με απόλυτα σώας τας φρένας. Αν οι πράξεις μου δεν σας φαίνονται φυσιολογικές, είναι επειδή δεν γνωρίζετε. Και, δυστυχώς, για τη δική μου προσωπική ασφάλεια, δεν μου επιτρέπεται να σας ενημερώσω. Θα καταλάβετε. Υπάρχουν επτά γυναίκες στον κατάλογο και ο αριθμός δεν καθορίστηκε τυχαία. Δρω πολύ λογικά, γιατί πρέπει. Θα το αντιληφθείτε μετά το θάνατο της έβδομης. Γιατί μετά δεν θα συμβεί τίποτα. Η Λα Ροσσέλ θα ξαναβρεί την ηρεμία της".

Στην παραθαλάσσια κωμόπολη Λα Ροσσέλ έχουν δολοφονηθεί με στραγγαλισμό έξι γυναίκες. Η πόλη ζει μέσα στον τρόμο. Ο πιλοποιός Λεόν Λαμπέ ζει πάνω από το καπελάδικό του. Είναι ένας ευυπόληπτος πολίτης που δεν δημιουργεί υποψίες. Περνάει ανενόχλητος όλα τα μπλόκα της αστυνομίας. Συχνάζει στο Καφέ ντε Κολόν κάθε βράδυ, όπου συναντά τον γιατρό, τον γερουσιαστή, τον αστυνομικό επιθεωρητή και άλλους, που παίζουν μπρίτζ. Προκαλεί έναν νεαρό ασκούμενο δημοσιογράφο της τοπικής εφημερίδας, στέλνοντας ανώνυμα σημειώματα όπου αναγγέλλει τους φόνους του. Στραγγαλίζει με μια χορδή βιολοντσέλου, όπου έχει δέσει δύο ξυλαράκια στις άκρες της. Ο μόνος που έχει καταλάβει ότι ο κύριος Λαμπέ είναι ο δολοφόνος είναι ένας ραφτάκος από την Αρμενία, που κατοικεί απέναντί του. Και παίζουν ένα παιχνίδι γάτας με το ποντίκι».

Χιτσκοκικής ατμόσφαιρας ιστορία, από την οποία απουσιάζει ο Μαιγκρέ, αλλά ο συγγραφέας συλλαμβάνει με οξυδερκή ιδιοφυή τρόπο την ψυχολογία της επαρχιακής πόλης και των ανθρώπων της. Ένας κατά συρροή δολοφόνος κι ένας ραφτάκος που γνωρίζει την αλήθεια. Ένα από τα πέντε καλύτερα μυθιστορήματα του maître Simenon.

Ο Claude Chabrol μετέφερε το βιβλίο στο σινεμά με τίτλο "Les fantômes du chapelier" ["The Hatter's Ghost" στα αγγλικά, «Τα φαντάσματα του καπελά» στην ελληνική εκδοχή της ταινίας], το 1982 με τον Charles Aznavour στο ρόλο του Αρμένιου ραφτάκου και τον Michel Sherrault στο ρόλο του δολοφόνου. Στην τηλεόραση, οι πιο επιτυχημένες ενσαρκώσεις του Ζιλ Μαιγκρέ έγιναν από τον Michael Gabon ("Maigret", 1991-2) και παραδόξως, από τον Rowan Atkisnon στην πρόσφατη σειρά του BBC, "Maigret". 

7/ Σ’ έναν έρημο τόπο 
Dorothy Hughes 
Μτφρ. Βάσια Τζανακάρη
Μίνωας

«Μετά τον πόλεμο, ο κυνικός βετεράνος Ντιξ Στιλ έχει εγκατασταθεί στο Λος Άντζελες και την ίδια εποχή ένας κατά συρροήν δολοφόνος τρομοκρατεί την πόλη, βάζοντας στο στόχαστρό του νεαρές γυναίκες. Όταν ο Ντιξ συναντά έναν παλιό του φίλο, τον ντετέκτιβ Μπραμπ Νικολάι, ενθουσιάζεται καθώς μπορεί να παρακολουθεί από κοντά την πρόοδο της αστυνομίας στην υπόθεση του στραγγαλιστή. Η ζωή του θα αποκτήσει νόημα και θα γεμίσει με ακόμα περισσότερο ενθουσιασμό όταν θα γνωρίσει τη φιλήδονη και όμορφη ηθοποιό Λόρελ Γκρέι. Ο δολοφόνος, όμως, τριγυρνάει ακόμη ελεύθερος στους δρόμους του Λος Άντζελες. Μήπως η Λόρελ διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο απ' όσο νομίζει;»

Η Dorothy B. Hughes στο μυθιστόρημα Σ' έναν έρημο τόπο εστιάζει στο μισογυνισμό της μεταπολεμικής αμερικανικής κοινωνίας, στις παραμονές του Μακαρθισμού. Το βιβλίο γράφτηκε τη χρονιά της δολοφονίας της Μαύρης Ντάλιας, εποχή της μαζικής επιστροφής των στρατιωτών από την Ευρώπη και τον Ειρηνικό. Εντούτοις, η Αμερική στην οποία επέστρεφαν είχε αλλάξει ριζικά. Στη διάρκεια του Πολέμου, οι γυναίκες και οι μαύροι είχαν «επανδρώσει» τα εργοστάσια και τις επιχειρήσεις, και τώρα αρνούνταν να επιστρέψουν στις κουζίνες τους και στα μπαμπακοχώραφα. Οι βετεράνοι-σωτήρες του πολιτισμού από τον Χίτλερ αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν σε αντιηρωικές δουλειές ρουτίνας και αναζήτησαν έναν καινούργιο εχθρό. Με την αντικομουνιστική υστερία που επικρατούσε, η αναζήτηση ενός ταξικού εχθρού ήταν αδιανόητη και ο αμέσως ευκολότερος εχθρός ήταν οι γυναίκες (και οι μαύροι) που απειλούσαν τη λευκή ανδρική κυριαρχία. Ένα κύμα βίας κατά των γυναικών ξέσπασε στις μεγαλουπόλεις, το οποίο αντικατοπτρίζεται στην αστυνομική λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Στα μυθιστορήματα του Χάμετ και του Τσάντλερ, οι αρρενωποί ήρωες αντιμετωπίζουν τη femme fatale με ψυχραιμία, αρνούμενοι να πέσουν στην παγίδα της, αλλά ο Μάικ Χάμερ, ο ήρωας του αντικομουνιστή συγγραφέα Mickey Spillane, κομπάζει πόσο εύκολο τού είναι να σκοτώνει τις «προδότρες γυναίκες». Οι περιγραφές της Hughes πηγαίνουν την αστυνομική μυθοπλασία ένα βήμα παραπέρα από την ηθελημένη εκφραστική λιτότητα του Χάμετ και την καυστική ειρωνεία του Τσάντλερ, ενώ όλοι οι χαρακτήρες της διαθέτουν το ψυχολογικό βάθος που θα συναντήσουμε μια δεκαετία αργότερα στον Ross McDonald.

Το 1950, ο σπουδαίος Nicholas Ray μετέφερε το βιβλίο στη μεγάλη οθόνη, με πρωταγωνιστές τον Humphrey Bogart και τη Gloria Grahame. Η ταινία "In a Lonely Place" δεν αποδίδει την ουσία του βιβλίου, αφού οι σεναριογράφοι άλλαξαν την οπτική της Hughes και παρότι κράτησαν τον οξύθυμο χαρακτήρα του ήρωα και διατήρησαν τις υποψίες εναντίον του, στο τέλος τον παρέδωσαν αθώο στους θεατές. Αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι είναι ένα από τα ωραιότερα κλασικά film noir της μεταπολεμικής περιόδου.

8/ Κινούμενος στόχος 
Ross McDonald
Μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου
Μεταίχμιο

«Όπως πολλοί εκατομμυριούχοι στη Νότια Καλιφόρνια, ο Ραλφ Σάμσον έχει περίεργες παρέες: τον ερημίτη που λατρεύει τον ήλιο, στον οποίο ο Σάμσον χάρισε κάποτε ένα βουνό· την ξεπεσμένη ηθοποιό που έχει ως πάρεργο την αστρολογία και τη βρίσκει με το σαδομαζοχιστικό σεξ. Τώρα, δεν αποκλείεται κάποιος από τους φίλους του να έχει οργανώσει την απαγωγή του. Και καθώς ο Λιου Άρτσερ ακολουθεί τα ίχνη του πάμπλουτου Σάμσον από το άδυτό του στα φαράγγια της περιοχής ως τα κλαμπάκια της τζαζ, όπου στα διαλείμματα του προγράμματος κινδυνεύεις να φας ένα γερό χέρι ξύλο, ο Κινούμενος Στόχος εξελίσσεται σ’ ένα εκρηκτικό αστυνομικό μυθιστόρημα που αναμειγνύει το σεξ, την απληστία και το οικογενειακό μίσος».

Είναι η πρώτη περιπέτεια του ιδιωτικού ντετέκτιβ Λιου Άρτσερ, ενός ντετέκτιβ που ξέφευγε από τα έως τότε στερεότυπα, αφού ήταν μορφωμένος, γνώριζε τις βασικές αρχές της ψυχανάλυσης και έκανε ταξικές αναλύσεις στις υποθέσεις που αναλάμβανε. Όπως έλεγε ο ίδιος στον Κινούμενο Στόχο: «Είμαι το νέο είδος ντετέκτιβ». Τα βιβλία του McDonald έχουν πάντοτε μια βασική ή δευτερεύουσα πλοκή που αναφέρεται στο χάσμα των γενεών – οι γονείς είναι κυνικοί, πλούσιοι και αδιάφοροι, τα πληγωμένα παιδιά αναζητούν μεσσίες ή καταφεύγουν σε επικίνδυνες ουσίες, είναι μπίτνικς ή χίπης. Ευφυείς διάλογοι, απαράμιλλες περιγραφές εσωτερικών και εξωτερικών χώρων και μια διεισδυτική ματιά στην ανθρώπινη ψυχή. Δικαίως θεωρείται ο τρίτος μεγάλος του αμερικάνικου αστυνομικού μυθιστορήματος.

Τον Κινούμενο Στόχο διασκεύασε για το σινεμά ο σπουδαίος συγγραφέας και σεναριογράφος William Goldman, και σκηνοθέτησε ο Jack Smight, ενώ τον ρόλο του Άρτσερ, που για λόγους δικαιωμάτων μετονομάστηκε σε Χάρπερ, ανέλαβε ο Paul Newman (όταν τον αρνήθηκε ο Frank Sinatra). Η ταινία βγήκε στους κινηματογράφους το 1966, με τίτλο "Harper" και συμπρωταγωνίστριες τη Lauren Bacall, την Julie Harris και την Janet Leigh.

9/ Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δύο φορές 
James M. Cain
Μτφρ. Ιωάννα Καρατζαφέρη
Μεταίχμιο

«Ένας τυχοδιώκτης ξεγλιστρά από το γραφείο του εισαγγελέα και περιφερόμενος καταλήγει σε ένα βενζινάδικο που χρησιμεύει και ως ρεστοράν. Εκεί θα ερωτευτεί σφοδρά την όμορφη γυναίκα του Έλληνα ιδιοκτήτη, και μαζί θα οργανώσουν ένα σχέδιο για τη δολοφονία του».

Ο James M. Cain αρνιόταν κατηγορηματικά ότι έγραφε αστυνομική λογοτεχνία, κι όμως ο Ταχυδρόμος είναι ένα σπάνιο δείγμα της noir μυθοπλασίας. Γραμμένο το 1934, το βιβλίο εστιάζει στη διάλυση της αμερικάνικης κοινωνίας λόγω της οικονομικής κρίσης του '29. Ήρωες ανήθικοι, καταστροφικά πάθη, η μοιραία γυναίκα που οδηγεί έναν άντρα στον φόνο, άνθρωποι καταδικασμένοι από τη μοίρα – ή την τάξη τους; Ο Albert Camus ήταν θαυμαστής του βιβλίου κι είχε πει ότι έγραψε τον Ξένο βασισμένος στα θέματα και το ύφος του Ταχυδρόμου, όπως και ο Dennis Lehane, ο οποίος συχνά δηλώνει ότι επηρεάστηκε από τους διαλόγους του Cain στο συγκεκριμένο βιβλίο.

Το βιβλίο έχει μεταφερθεί πολλές φορές στο σινεμά, αλλά οι μεταφορές που ξεχωρίζουν είναι το "Ossessione" του Luchino Visconti, το "The Postman Always Rings Twice" που γύρισε ο Tay Garnett το 1946, με τη Lana Turner και τον John Garfield, ίσως η πιο σέξι απόδοση του βιβλίου. Πιο πρόσφατη, σχετικά, ήταν η μεταφορά του Bob Rafelson σε σενάριο του David Mamet, το 1981, και η πιο κοντινή στη σύγχρονη αισθητική αντίληψη, με τον Jack Nicholson και την Jessica Lange στους βασικούς ρόλους.

10/ Ρεβέκκα
Daphne du Maurier 
Μτφρ. Ευμορφία Στεφανοπούλου
Καστανιώτης

«Όταν η ανώνυμη ηρωίδα παντρεύεται το γοητευτικό Μάξιμ ντε Γουίντερ κι έρχεται να ζήσει στον πύργο του, το Μάντερλεϊ, βρίσκεται παγιδευμένη σε μια ζοφερή ατμόσφαιρα, όπου πλανιέται η ανάμνηση της μυστηριώδους πρώτης συζύγου».

Μια ιστορία δουλεμένη πάνω στον κλασικό καμβά: ντροπαλή και αφελής νεαρή παντρεύεται έναν σχεδόν άγνωστο γοητευτικό ευγενή και εγκαθίσταται στην έπαυλή του. Θα μπορούσε να είναι μυθιστόρημα των αδελφών Μπροντέ – και πράγματι, οι κριτικοί έχουν βρει πολλά κοινά με την Τζέιν Έιρ, αλλά η du Maurier πηγαίνει λίγο παρακάτω την πλοκή, αφού την έπαυλη και τη ζωή της νιόπαντρης ηρωίδας στοιχειώνει η πρώτη σύζυγος του ντε Γουίντερ, η Ρεβέκκα. Η πιστή οικονόμος της Ρεβέκκας, η κυρία Ντάνβερς, λατρεύει τη νεκρή κυρία της, η οποία σκοτώθηκε σε ατύχημα, και δεν παύει να τονίζει στην ηρωίδα πόσο υστερεί και πόσο ασήμαντη είναι σε σχέση με τη νεκρή. Αλλά η Ρεβέκκα σκοτώθηκε πράγματι σε ατύχημα; Στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου τα πάντα ανατρέπονται.

Η Ρεβέκκα διασκευάστηκε πολλές φορές για τον κινηματογράφο, η κορυφαία όμως είναι η ταινία του 1940, "Rebecca", σε σκηνοθεσία του Alfred Hitchcock, με τον Lawrence Olivier και την Joan Fontaine, παρά την αλλαγή στο τέλος της ιστορίας – λόγω των επιταγών της ηθικής του Χόλυγουντ.

11/ Η γυναίκα φάντασμα
Cornell Woolrich
Μτφρ. Γιάννης Χαραλαμπίδης
Μέδουσα

«Πέρασε μαζί της ένα ολόκληρο βράδυ, αλλά δεν μπορούσε να θυμηθεί κανένα από τα χαρακτηριστικά της – πόσω μάλλον να την περιγράψει. Κάθισαν δίπλα-δίπλα σ' ένα μπαρ, έφαγαν μαζί, παρακολούθησαν ένα σόου στο Μπρόντγουεϊ, μοιράστηκαν ένα ταξί. Ο μπάρμαν, ο σερβιτόρος, ο ταξιθέτης, ο οδηγός ταξί – κανείς τους δεν την θυμόταν. Ο ίδιος κατηγορείται ότι στραγγάλισε τη γυναίκα του, την ώρα ακριβώς που συναντούσε τη γυναίκα-φάντασμα. Είναι η μόνη που μπορεί να επιβεβαιώσει την εκδοχή του. Όμως εκείνος βρίσκεται στη φυλακή κι αυτή είναι άφαντη...»

Ο ξεχασμένος maitre του αυθεντικού noir, ο Cornell Woolrich, ξεκίνησε τη συγγραφική του καριέρα γράφοντας μυθιστορήματα της jazz age, στο ύφος του F. Scott Fitzgerald, ενώ παράλληλα εργαζόταν σαν σεναριογράφος του Χόλυγουντ. Εξαιτίας της ομοφυλοφιλίας και του αλκοολισμού του, το Χόλυγουντ τον ξεφορτώθηκε γρήγορα και ο Woolrich άρχισε να γράφει pulp fiction για να ζήσει. Χρησιμοποιώντας εκτός από το όνομά του, τα ψευδώνυμα William Irish και George Hopley, ζώντας σε συνθήκες απόλυτης αθλιότητας, έγραψε μερικά από τα αριστουργήματα της περιόδου, πολλά από τα οποία έγιναν ταινίες ("Rear Window", από τον Alfred Hitchcock, «Η Νύφη Φορούσε Μαύρα» και η «Σειρήνα του Μισισιπή», από τον François Truffaut, "Night has a thousand eyes" από τον John Farrow, και πολλές άλλες).

Το "Phantom Lady", που σκηνοθέτησε το 1946 ο Robert Siodmak, είναι κλασικό δείγμα της noir αισθητικής και θεματολογίας. Ο αδίκως κατηγορούμενος ήρωας πρέπει να αποδείξει την αθωότητά του με μοναδικό συμπαραστάτη την πιστή, κρυφά ερωτευμένη μαζί του γραμματέα του. Η ταινία αποτελεί επίσης χαρακτηριστικό δείγμα των b-movies, των ασπρόμαυρων ταινιών που γυρίζονταν με πενιχρά μέσα και με τον κυνισμό τους αμφισβητούσαν, ασυνείδητα, το Αμερικάνικο Όνειρο και τα γλυκανάλατα happy-end.

+2 βιβλία
που είναι εξαντλημένα στην ελληνική αγορά
αλλά χωρίς αυτά,
μια λίστα με κλασικά αστυνομικά μυθιστορήματα θα ήταν ημιτελής.

12/ Ο μεγάλος αποχαιρετισμός
Raymond Chandler 
Μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης
Κέδρος

«Είναι λάθος να μπλέκεις με μεθυσμένους. Ο ντετέκτιβ Φίλιπ Μάρλοου το γνώριζε καλά όταν αποφάσισε να βοηθήσει έναν άγνωστο άντρα, αδέκαρο, παντρεμένο με πλούσια όσο και άστατη ερωτικά γυναίκα. Και πράγματι, ο Τέρι Λένοξ τον έβαλε σε πολλούς μπελάδες. Όταν η αστυνομία ανακαλύπτει τη Σίλβια Λένοξ νεκρή στον ξενώνα όπου συναντούσε τους εραστές της, ο Τέρι θεωρείται ο βασικός ύποπτος. Ζητά από το Μάρλοου να τον βοηθήσει να διαφύγει στο Μεξικό. Εκείνος τον φυγαδεύει, αλλά λίγο αργότερα μαθαίνει ότι ο Λένοξ βρέθηκε νεκρός σε μια μεξικανική πόλη. Για την αστυνομία η υπόθεση έχει κλείσει. Για τον Μάρλοου όχι.
Φροντίζει γι' αυτό η αινιγματική Αϊλίν Ουέιντ, σύζυγος ενός αλκοολικού διάσημου συγγραφέα και εραστή της Σίλβια. Ο ντετέκτιβ θα μπει έστω και για λίγο στον ιδιωτικό παράδεισο του καλού κόσμου. Ή στην ιδιωτική τους κόλαση. Χτισμένη με χρήμα, σεξ και ένοχα μυστικά».

Ο μεγάλος αποχαιρετισμός, το τελευταίο μεγάλο μυθιστόρημα του Chandler (το "Playback" βασιζόταν σ' ένα παλιότερο σενάριό του, που ξαναδούλεψε), ήταν το αγαπημένο βιβλίο του συγγραφέα, και το πιο προσωπικό του. Δύο από τους δευτερεύοντες ήρωες είναι alter ego του συγγραφέα, κυρίως όμως ο Τέρι Λένοξ, μέσω του οποίου ο Chandler μίλησε για τον αλκοολισμό του και τις αμφιβολίες του για την αξία του ως συγγραφέας. Λιγότερο μπερδεμένη πλοκή, ακόμα πιο βαθιά μελαγχολία και η αναζήτηση του Μάρλοου για ανθρωπιά και νόημα στο αγαπημένο του Λος Άντζελες, που μοιάζει πιο βίαιο και παράλογο από ποτέ.

Μπορεί η ταινία του Robert Altman, που βασίστηκε στο βιβλίο, να μην είναι η καλύτερή του, και ο Elliott Gould κάθε άλλο παρά μοιάζει με τον Φίλιπ Μάρλοου που έχω/ουμε όλοι στο μυαλό μας (ναι, ο γερασμένος Robert Mitchum στο "Big Sleep" του 1978 είναι πιο κοντά στις περιγραφές του Chandler), αλλά συνολικά το "The Long Goodbye" είναι μια καλή μεταφορά του βιβλίου.

13/ Ο τρίτος άνθρωπος
Grahame Greene 
Μτφρ. Άννα Παπασταύρου
Άγρα

Ο Χόλι Μάρτινς πηγαίνει στη Βιέννη για να αναλάβει μια δουλειά που του έχει βρει ο παλιός του φίλος, Χάρι Λάιμ. Ωστόσο, φτάνοντας στη δυστοπική πόλη που προσπαθεί να ανακάμψει από τον πόλεμο, αναζητάει μάταια τον Χάρι Λάιμ, μέχρι που μαθαίνει ότι ο φίλος του σκοτώθηκε σ’ ένα μυστηριώδες ατύχημα. Παρακολουθεί την κηδεία του και γνωρίζει δύο άντρες των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών, όπως επίσης μια γοητευτική ηθοποιό που ήταν φίλη του νεκρού. Όλες οι πληροφορίες που συγκεντρώνει, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το ατύχημα του Χάρι Λάιμ ήταν ύποπτο. Και ο Μάρτινς αρχίζει να αμφιβάλει για το πόσο καλά γνώριζε τον φίλο του.

Ο Graham Green, ίσως ο μεγαλύτερος Βρετανός συγγραφέας του 20ου αιώνα, έγραψε μια νουβέλα με σκοπό να δουλέψει καλύτερα το σενάριο που του είχε αναθέσει ο Βρετανός σκηνοθέτης Carol Reed. Η νουβέλα κυκλοφόρησε αυτόνομα μετά την τεράστια επιτυχία της ταινίας, που θεωρείται η κορυφαία ταινία του βρετανικού σινεμά. 

Γυρισμένη το 1949, η ταινία μεταφέρει ιδανικά τη δυστοπική ατμόσφαιρα της μεταπολεμικής Βιέννης και την πανσπερμία πρακτόρων, μαυραγοριτών και κάθε λογής ύποπτων τύπων που επωφελούνται από τη δυστυχία του πολέμου. Το "Third Man" ευτύχησε να έχει τον Orson Welles στο ρόλο του Χάρι Λάιμ, και τον Joseph Cotton ως Χόλι Μάρτινς. Τα ζητήματα ηθικής που θίγει παραμένουν επίκαιρα όσο ποτέ, και η καταδίωξη στους υπονόμους υπό τη συνοδεία του μουσικού θέματος του Anton Karas αποτελεί κορυφαία σκηνή της κινηματογραφικής μυθολογίας.

* Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο της, το αστυνομικό μυθιστόρημα «Η συχνότητα του θανάτου» (εκδ. Μεταίχμιο).