cavafy 700

Συχνά έχω αναρωτηθεί τι ακριβώς έχουν κατά νουν όσοι υποστηρίζουν ενίοτε ότι ο Καβάφης υπερέχει των άλλων μας ποιητών. Πέρα από τις προτιμήσεις του καθενός (de gustibus non est disputandum…), υπάρχει εδώ ένα κριτήριο χειροπιαστό, συγκεκριμένο, που έχουν υπ’ όψιν;

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Είναι η απήχηση του Αλεξανδρινού στο εξωτερικό αυτό το κριτήριο μήπως; Όμως βιβλία του Ρίτσου έχουν μεταφραστεί και πουληθεί περισσότερα. (Φυσικά έχει και πολύ περισσότερα γράψει.) Το μεγαλύτερο μπεστ-σέλλερ της ελληνικής ποίησης στο εξωτερικό, οι πιο πολλοί το αγνοούν, είναι η Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη. Οι πωλήσεις της μετάφρασης του Φράιερ μόνο στις ΗΠΑ πλησίαζαν γύρω στο 2000 τις 200.000 αντίτυπα. Συγκριτικά, η καβαφική μετάφραση Κήλυ-Σέρραρντ, κυκλοφοριακά η πιο επιτυχημένη, την ίδια εποχή είχε πουλήσει τα υποδεκαπλάσια. Όσο για τις μνείες του Καζαντζάκη στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία, αν πιστέψει κανείς το Google Books και τα στατιστικά του, σε ετήσια βάση είναι έως και τρεις φορές περισσότερες από τις αναφορές στον Καβάφη. Κι όμως κανείς ποτέ δεν διανοήθηκε, στηριγμένος σ’ εκείνες, να τον βάλει πάνω απ’ τους άλλους πεζογράφους μας, τον Παπαδιαμάντη, ας πούμε.

Ποιητές όπως ο Ρίτσος και ο Ελύτης είναι διαχρονικά δημοφιλέστεροι του Καβάφη – και η κυκλοφορία των βιβλίων τους είναι μεγαλύτερη, και μέσω του τραγουδιού έχουν φτάσει σ’ όλα τα στόματα, σ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Είναι τότε η απήχηση του Καβάφη στην Ελλάδα; Ποιητές όπως ο Ρίτσος και ο Ελύτης είναι διαχρονικά δημοφιλέστεροι του Καβάφη – και η κυκλοφορία των βιβλίων τους είναι μεγαλύτερη, και μέσω του τραγουδιού έχουν φτάσει σ’ όλα τα στόματα, σ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα. Στο Google το "Καβάφης" μού "επιστρέφει" σήμερα που γράφω, προχωρημένος Νοέμβρης του 2018, 975.000 ευρήματα, όσα σχεδόν και το "Παλαμάς", 932.000, αν κι απ’ αυτά τα τελευταία κάμποσα θ’ αφορούν ασφαλώς τον Άγιο Γρηγόριο. Την ίδια στιγμή το "Σεφέρης" μού δίνει 1.330.000 ευρήματα, το "Ρίτσος" 1.290.000, και το "Ελύτης" 1.770.000. Ξέρουμε ότι ποιητές όπως ο Σολωμός και ο Παλαμάς σφράγισαν τον συλλογικό μας βίο ανοίγοντας τον δρόμο με το παράδειγμά τους ακόμη και στην γλώσσα που μιλάμε, οι ποιητές της γενιάς του ’30 επηρεάζουν έως σήμερα αδιάλειπτα την εθνική μας αυτοκατανόηση – τίποτα τέτοιο δεν ισχύει για τον Καβάφη. Σε ορισμένους κύκλους αναγνωστών, λ.χ. στους νέους και στις γυναίκες, η παρουσία ποιητών όπως ο Τάσος Λειβαδίτης και η Κική Δημουλά είναι πιο έντονη από τη δική του.

Είναι η απήχησή του στον κύκλο των ειδημόνων και των μελετητών το κριτήριο; Αν και για τον Καβάφη έχουν γραφτεί ασφαλώς περισσότερα αυτοτελή βιβλία, η βιβλιογραφία του Παλαμά έχει περισσότερα λήμματα. Οι μελέτες της φιλολογίας μας ή οι εκδόσεις που εκπονούνται τα τελευταία είκοσι χρόνια για τον Παλαμά, τον Κάλβο, τον Σικελιανό, τον Σολωμό είναι ποιοτικά ανώτερες. Είναι η δημοτικότητά του μεταξύ των ομοτέχνων τότε; Για τον Καρυωτάκη έχουν γραφτεί περισσότερα, και συγκινητικότερα, ποιήματα. Εγκώμια όπως το "Σολωμού συντριβή και δέος" του Οδυσσέα Ελύτη, το "Μνήμη Β΄" του Γιώργου Σεφέρη για τον Άγγελο Σικελιανό, τα αναθήματα στον Παπαδιαμάντη του Νίκου Καρούζου και του Μάνου Ελευθερίου είναι πολύ ανώτερα από όλα τα αφιερώματα στον Αλεξανδρινό. Και στον νεοελληνικό Παρνασσό, το βάθρο που η ποιητική συντεχνία έχει στήσει συλλογικά για να ιεραρχήσει τους κορυφαίους της θεράποντες, τα πρωτεία του δημιουργού των Ελεύθερων πολιορκημένων εδώ και εκατό χρόνια περίπου δεν έχουν απειληθεί ουσιαστικά – ούτε από τον Καβάφη.

Είναι ο ρόλος του στην ιστορία και την εξέλιξη της ελληνικής λογοτεχνίας; Σε σχέση με τον Σολωμό, τον Παλαμά και τον Σεφέρη, όλες οι ιστορίες της λογοτεχνίας μας τον έχουν σε θέση διακεκριμένη μεν, αλλά και παράμερη. Μιλάμε για Προσολωμικούς και Μετασολωμικούς, για την Εποχή ή τη «βαριά σκιά» του Παλαμά, για τον Σεφέρη και την μοντερνιστική «στροφή» του Μεσοπολέμου – τίποτε παρόμοιο δεν μπορούμε να πούμε για τον Καβάφη. Όσο ζούσε υπήρξε δακτυλοδεικτούμενος αλλά και ανάδελφος. Γραμματολογικά παραμένει μια εξαίρεση.

Είναι μήπως οι δρόμοι που άνοιξε στους νεώτερους; Όμως η επιρροή που άσκησαν ο Σεφέρης και οι υπερρεαλιστές είναι και παραμένει ασύγκριτα μεγαλύτερη. Ποιος ποιητής μας αξιόλογος μεταπολεμικός εκπορεύθηκε πνευματικά από τον Καβάφη, με τον τρόπο που το παρατηρούμε αυτό στον Σινόπουλο σε σχέση με τον Σεφέρη; Ακόμη και ποιητές καβαφίζοντες σε πολλά, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος ή ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης λ.χ., αν ψάξει κανείς πιο βαθιά θα βρει ότι μαθήτευσαν στον τρόπο τον σεφερικό ουσιαστικότερα, ότι και τον Αλεξανδρινό από τον Σεφέρη διδάχτηκαν να τον διαβάζουν.

Είναι μήπως η εκτίμηση που του τρέφουν άλλοι σημαντικοί ποιητές μας; Παλαμάς, Καζαντζάκης, Σεφέρης, Ελύτης, Σαραντάρης, Αναγνωστάκης, στις μέρες μας ο Ηλίας Λάγιος και ο Διονύσης Καψάλης, τόσοι και τόσοι έχουν εκφράσει αμφιβολίες γι’ αυτόν. «Παράδειγμα προς αποφυγήν» τον αποκάλεσε κάποτε ο Νίκος Γκάτσος. Κανείς σημαντικός ποιητής μας δεν έχει αμφισβητηθεί τόσο πολύ από προβεβλημένους συναδέλφους του.

Είναι μήπως η γλώσσα και η τεχνική του που επηρέασαν; Ποιος γράφει σήμερα εις μεικτήν καβαφικήν παρεκτός παρωδίες; Μολονότι οι ποιητές που γράφουν έμμετρα αυξάνονται και πληθύνονται σήμερα, ποιος εμπνεύστηκε ποτέ από τις ιδιότυπες έμμετρες και ομοιοκατάληκτες μορφές που βρίσκουμε στον Καβάφη;

Υπάρχουν ασφαλώς κύκλοι αναγνωστικοί όπου ο Καβάφης υπερέχει συντριπτικά. Οι ξένοι ομότεχνοί του είναι ένας τέτοιος. Εκεί όμως, λόγω του ευμετάφραστου των ποιημάτων του παίζει ουσιαστικά χωρίς αντίπαλο. 

Τα ερωτήματα μπορούν να τραβήξουν. Δεν έχει σημασία να το κάνω εδώ. Η αντοχή μιας εντύπωσης δεν εξαρτάται από τα ερείσματά της στα πράγματα. Υπάρχουν ασφαλώς κύκλοι αναγνωστικοί όπου ο Καβάφης υπερέχει συντριπτικά. Οι ξένοι ομότεχνοί του είναι ένας τέτοιος. Εκεί όμως, λόγω του ευμετάφραστου των ποιημάτων του παίζει ουσιαστικά χωρίς αντίπαλο. Πώς να μεταφραστεί ένας Σολωμός ή ένας Σικελιανός εις την ξένη;... Ποιος μεταφραστής της λογοτεχνίας μας μπορεί να αποδώσει με επάρκεια ποιητική τη Φοινικιά, τη Μητέρα Θεού, τη Στέρνα, τη Μαρία Νεφέλη; Θα ’πρεπε να είναι και ο ίδιος μεγάλος ποιητής, και οι τέτοιοι, φευ, το ’χουν συνήθιο τους να μη μιλούν τα ελληνικά – η μοίρα των "ελασσόνων" γλωσσών.

Ο άλλος κύκλος που τον προτιμά είναι η ομοφυλόφιλη κοινότητα. Υπάρχει σχετική έρευνα δημοσιευμένη παλιότερα στο Δέντρο, οι τρεις στις τέσσερις (!) διαδικτυακές αναφορές στον Καβάφη έχουν να κάνουν με την ομοφυλοφιλία του. Ο Αλεξανδρινός είναι μια gay icon του καιρού μας. Είναι όμως αυτή η διάκριση στ’ αλήθεια κέρδος για την υστεροφημία του; Καθώς όλο και περισσότεροι σήμερα προσπαθούν να στριμώξουν ζηλωτικά τον ποιητή σ’ ένα άχαρο γκέτο, τη σεξουαλικότητά του, αξίζει να αναρωτηθούμε.

Γενικά, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, ο ενθουσιασμός για την νεοελληνική λογοτεχνία των απ’ έξω, είτε αυτοί είναι ξένοι ποιητές είτε παντοεθνείς διανοούμενοι, θεωρητικοί, ιδεολόγοι και τα συναφή, έχει συχνά κάτι το πρόσκαιρο, το συγκυριακό. Από τον Γκαίτε ώς τον Σατωμπριάν, το δημοτικό μας τραγούδι λ.χ. είχε τον 19ο αιώνα στο εξωτερικό θιασώτες επιφανέστερους απ’ ό,τι σήμερα ο Καβάφης. Όταν άλλαξαν όμως οι συνθήκες, όταν ατόνισε η ρομαντική έξαψη και υποχώρησε ο φιλελληνισμός, ξεχάστηκε. Ακόμη και στην ίδια την Ελλάδα, η ζέση μας γι’ αυτό υποχώρησε αισθητά, μαζί με το ενδιαφέρον για τα πατριωτικά ζητήματα και τα ιστορικά γεγονότα. Είτε μας αρέσει είτε όχι, η ποίηση είναι τέχνη εθνική. Μόνο οι ομόγλωσσοι μπορούν να την κρίνουν σωστά. Κι αυτοί στο μέτρο που την αγαπούν για την ίδια, κι όχι επειδή τους παρέχει ένα πάτημα βολικό για αναρριχήσεις αλλαχού.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Νύχτα» (εκδ. Κίχλη).


 Στην κεντρική εικόνα, τμήμα από τον γνωστό πίνακα του Νίκου Εγγονόπουλου. 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

«Πρόδωσε» η Νάθενα τον Παπαδιαμάντη; – Μια αναδρομή στις κινηματογραφικές μεταφορές της Φόνισσας και ορισμένες χρήσιμες παραδοχές

«Πρόδωσε» η Νάθενα τον Παπαδιαμάντη; – Μια αναδρομή στις κινηματογραφικές μεταφορές της Φόνισσας και ορισμένες χρήσιμες παραδοχές

Μερικές παρατηρήσεις από τη σκοπιά των Σπουδών Κινηματογραφικής Μεταφοράς. Φωτογραφίες © Γιώργος Τατάκης, από τα γυρίσματα της ταινίας «Φόνισσα».

Γράφει ο Γιάννης Βαγγελοκώστας

Στο αφιερωματικό τεύχος του περιοδικού «Αντί» για τον κορυφαίο Σκ...

Για το «Φονικό καρναβάλι» του Μετίν Αρντιτί – Από τη βενετσιάνικη Αναγέννηση στη σημερινή εποχή

Για το «Φονικό καρναβάλι» του Μετίν Αρντιτί – Από τη βενετσιάνικη Αναγέννηση στη σημερινή εποχή

Για το μυθιστόρημα του Μετίν Αρντιτί [Metin Arditi] «Φονικό καρναβάλι» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Πατάκη).

Γράφει η Ρίτα Κολαΐτη

Το Φονικό καρναβάλι είναι το πέμπτο βιβλίο του Μετίν Αρντιτί που μεταφράζω στα ελληνικά. Είναι μεγάλη ευτυχία για έ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Το μυθιστόρημα του Πολ Μάρεϊ [Paul Murray] «The Bee Sting» είχε προκριθεί και στη μικρή λίστα του Βραβείου Μπούκερ και εκθειάστηκε από τη συγγραφέα Μπερναρντίν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] που είναι μέλος της επιτροπής του βραβείου Νero Gold. 

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άιρις Μέρντοχ [Iris Murdoch] «Μέσα στο δίχτυ» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη), το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Όταν είδα τον Φιν να με περιμένει στη γωνία το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ