kavafis theofilos

Έζησαν την ίδια χρονική περίοδο. Οι ζωές τους σχεδόν συμπίπτουν πάνω στη γραμμή της ιστορίας. Η τέχνη τους δεν διαχωρίστηκε ποτέ από τον καθημερινό βίο τους. Ο ένας ένιωθε τιμή που προέρχεται από την ονομαστή οικογένεια των Καβάφηδων. Ο άλλος ένιωθε τιμή που όταν ήταν νέος υπήρξε για ένα διάστημα καβάσης του ελληνικού προξενείου της Σμύρνης, δηλαδή φύλακας-θυρωρός σε αυτό. 

Του Διονύση Στεργιούλα

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ είχε καταγωγή λαϊκή από τη Βαρειά της Λέσβου. Με πατέρα τσαγκάρη και παππού, από την πλευρά της μητέρας του, αγιογράφο. Ήταν το πρώτο από τα οκτώ παιδιά της οικογένειάς του. Τα έργα του τα υπέγραφε με το επώνυμο Χατζημιχαήλ του αγιογράφου παππού του και όχι με το πατρικό επώνυμο Κεφαλάς. Ο Καβάφης, γιος ενός μεγαλεμπόρου της Αλεξάνδρειας, με παππού, από την πλευρά της μητέρας του, έναν Κωνσταντινουπολίτη έμπορο πολύτιμων λίθων, χρησιμοποίησε και αυτός για ένα διάστημα το επώνυμο του παππού του ως μέρος της υπογραφής του: «Κ.Φ. Καβάφης» (Κωνσταντίνος Φωτιάδης Καβάφης). Ήταν το ένατο παιδί της οικογένειάς του. 

Ο ένας ένιωθε τιμή που προέρχεται από την ονομαστή οικογένεια των Καβάφηδων. Ο άλλος ένιωθε τιμή που όταν ήταν νέος υπήρξε για ένα διάστημα καβάσης του ελληνικού προξενείου. 

Για τη ζωή του Καβάφη φίλοι του και μελετητές του έργου του δημοσίευσαν πλήθος πληροφοριών. Είναι τόσο σπουδαίο το έργο του, που καθιστά σημαντική την κάθε πληροφορία που αφορά τον δημιουργό. Έχουν ακόμη σωθεί βιβλία της βιβλιοθήκης του, χειρόγραφα του αρχείου του και προσωπικά του αντικείμενα. Γνωρίζουμε πολλά και από τα κείμενα εχθρών του, που σήμερα τους θυμόμαστε μόνο επειδή κάποτε του επιτέθηκαν. Ο ίδιος αρνήθηκε επιδεικτικά να ασχοληθεί μαζί τους.

Για τον Θεόφιλο έχουμε επίσης αρκετά στοιχεία, που όμως καταγράφηκαν μετά τον θάνατό του και δεν είναι πάντα έγκυρα. Ευτυχώς ασχολήθηκαν από πολύ νωρίς με τη ζωή και το έργο του ο λαογράφος Κίτσος Μακρής και ο Οδυσσέας Ελύτης, ένας ποιητής που γνώριζε πολλά για τη ζωγραφική, έχοντας σχετιστεί με κορυφαίους έλληνες ζωγράφους αλλά και με τον Πικάσο και έχοντας δημιουργήσει σημαντικό εικαστικό έργο.

altΓνώρισαν όχι μόνο την αγάπη του περιβάλλοντός τους μα και τη ζήλια, που κάποιες φορές γινόταν μίσος. Μία ζήλια ακατανόητη, αφού η ζωή τους χαρακτηριζόταν από την ανάγκη για δημιουργία και προσφορά. «Του Καβάφη τού είχαν αλλάξει τα φώτα οι βλάκες», έγραψε ο ζωγράφος και ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος («Καβάφης, ο τέλειος»). Γράφοντας για τον Καβάφη ο Εγγονόπουλος πιθανώς υπονοούσε ότι και στη δική του ζωή είχαν δημιουργήσει προβλήματα άνθρωποι με αυτόν τον τρόπο σκέψης. Ο ίδιος, στην ποιητική συλλογή Η κοιλάδα με τους ροδώνες, δημοσίευσε ένα ποίημα για τον Θεόφιλο («Μπαλάντα της Ψηλής Σκάλας»), όπου δείχνει ότι συμπάσχει, μισό αιώνα μετά, με τον ομότεχνό του.

Τους ενδιέφερε το παρελθόν όσο και το παρόν. Ο ένας ντυνόταν Μέγας Αλέξανδρος και φωτογραφιζόταν με αυτήν την περιβολή. Ο άλλος προσπάθησε να κατανοήσει καλύτερα το παρόν, ανασύροντας στιγμές και επεισόδια των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων. Μέσα στην Ιστορία και πίσω από τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών της αναζήτησαν το ανθρώπινο πρόσωπο και το «ανθρώπινο μέτρο».

Ο επισκέπτης της Ανακασιάς που θα ανεβεί στον πάνω όροφο του αρχοντικού Κοντού θα νιώσει ότι ζει εκεί η ψυχή του Θεόφιλου. Η μεγάλη ζωγραφική επιφάνεια θυμίζει το εσωτερικό χριστιανικού ναού της τουρκοκρατίας. Μόνο που ο ζωγράφος αντί για αγίους ιστόρησε ήρωες της επανάστασης του 1821, μυθολογικά θέματα, ένα πανόραμα της Μακρινίτσας και το πορτρέτο του ευεργέτη του. Όσοι βλέπουν τις τοιχογραφίες έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν ότι στο έργο του Θεόφιλου η σημασία δεν βρίσκεται τόσο στη σύνθεση, στο σχέδιο και στις μορφές (εξάλλου συχνότατα χρησιμοποιεί ως πρότυπα εικόνες από βιβλία) όσο στο πάθος για τη ζωγραφική και στο χρώμα. Τα χρώματά του μοιάζουν με φάρμακα θεραπείας του πολυάσχολου νου, που έρχονται από το μέλλον.

Του Καβάφη η ψυχή βρίσκεται στις λέξεις του. Οι σκέψεις και οι ιδέες του θα φυλάσσονται για πάντα στην κιβωτό του ποιητικού του έργου. Στο έργο του έχει προσεκτικά τοποθετήσει στοιχεία της προσωπικής του ζωής, αλλά και στοιχεία που δείχνουν τον πόνο του για το διαρκές δράμα του ελληνισμού. Ίσως έβλεπε ότι αυτό δεν οφείλεται τόσο (ή μόνο) στα αντίπαλα έθνη όσο στη διαχρονική στον ελλαδικό χώρο κατάρα του διχασμού. Στην εποχή του λίγοι ένιωσαν τις διαφορετικές διαστάσεις και αναγνώσεις του έργου του, ενώ πάρα πολλοί τον θεώρησαν «ομφαλοσκόπο» και τυπικό παρατηρητή της Ιστορίας.

altΊσως δεν μπορούμε να διανοηθούμε τον βαθμό της εσωτερικής ικανοποίησης που καταλάμβανε και τους δύο όταν έβλεπαν το έργο τους να παίρνει τη θέση του στον πραγματικό κόσμο με χρώματα και με λέξεις. Ούτε μπορούμε σήμερα να γνωρίζουμε αν ο ένας είχε ακούσει το όνομα του άλλου. Εάν αυτό συνέβη, είναι πιο πιθανό ο Καβάφης να γνώριζε την ύπαρξη του ζωγράφου, είτε από τον Αλέκο Σεγκόπουλο είτε από άλλον Πηλιορείτη από τους πολλούς που κατοικούσαν τότε στην Αίγυπτο. Μπορούμε όμως να εικάσουμε ότι θα έδειχνε ενδιαφέρον εάν άκουγε τυχαία για έναν λαϊκό ζωγράφο που κυκλοφορούσε στην πόλη του Βόλου έχοντας πάντα μαζί του χρώματα και πινέλα, έτοιμος να καλύψει τοίχους αρχοντόσπιτων, καφενείων και φτωχικών κατοικιών με πρόσωπα της αρχαίας μυθολογίας και της νεότερης ιστορίας. Για έναν ταλαντούχο ζωγράφο που για να επιβιώσει έκοβε ξύλα και μετέφερε βαριά αντικείμενα.

Η ενδυμασία του ενός ήταν μία φουστανέλα, που θύμιζε τους κλέφτες και τους αρματολούς. Η ενδυμασία του άλλου ήταν μία «εξαίρετη πανοπλία», φτιαγμένη «με λόγια, με φυσιογνωμία και με τρόπους».

Η ενδυμασία του ενός ήταν μία φουστανέλα, που θύμιζε τους κλέφτες και τους αρματολούς. Η ενδυμασία του άλλου ήταν μία «εξαίρετη πανοπλία», φτιαγμένη «με λόγια, με φυσιογνωμία και με τρόπους». Δεν έβλαψαν ποτέ κανέναν. Αντιθέτως, αν και ωφέλησαν πολλούς, τράβηξαν πάνω τους όσο ζούσαν τα αιχμηρά βέλη του φθόνου και της κακίας όσων δεν κατανόησαν τη σημασία του έργου τους.

Κλείνοντας να επισημάνουμε μια ενδιαφέρουσα και ευφυή προσέγγιση στο έργο του Θεόφιλου, του Καβάφη και του Μακρυγιάννη όχι ωστόσο σχετική με το παρόν κείμενο που επιχειρεί ο Τάσος Πολυμέρης στο βιβλίο: Μύθος ομόρριζος  Καβάφης - Θεόφιλος - Μακρυγιάννης, (Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2017). Ο συγγραφέας ασχολήθηκε με το θέμα με αφορμή την παρατήρησή του ότι κάποιοι σχοινοτενείς τίτλοι έργων του Θεόφιλου παρουσιάζουν ομοιότητα με στίχους και ποιήματα του Καβάφη.

 

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΑΣ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Καθόλου ποιήματα» (εκδ. Νησίδες).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

«Πρόδωσε» η Νάθενα τον Παπαδιαμάντη; – Μια αναδρομή στις κινηματογραφικές μεταφορές της Φόνισσας και ορισμένες χρήσιμες παραδοχές

«Πρόδωσε» η Νάθενα τον Παπαδιαμάντη; – Μια αναδρομή στις κινηματογραφικές μεταφορές της Φόνισσας και ορισμένες χρήσιμες παραδοχές

Μερικές παρατηρήσεις από τη σκοπιά των Σπουδών Κινηματογραφικής Μεταφοράς. Φωτογραφίες © Γιώργος Τατάκης, από τα γυρίσματα της ταινίας «Φόνισσα».

Γράφει ο Γιάννης Βαγγελοκώστας

Στο αφιερωματικό τεύχος του περιοδικού «Αντί» για τον κορυφαίο Σκ...

Για το «Φονικό καρναβάλι» του Μετίν Αρντιτί – Από τη βενετσιάνικη Αναγέννηση στη σημερινή εποχή

Για το «Φονικό καρναβάλι» του Μετίν Αρντιτί – Από τη βενετσιάνικη Αναγέννηση στη σημερινή εποχή

Για το μυθιστόρημα του Μετίν Αρντιτί [Metin Arditi] «Φονικό καρναβάλι» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Πατάκη).

Γράφει η Ρίτα Κολαΐτη

Το Φονικό καρναβάλι είναι το πέμπτο βιβλίο του Μετίν Αρντιτί που μεταφράζω στα ελληνικά. Είναι μεγάλη ευτυχία για έ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Το μυθιστόρημα του Πολ Μάρεϊ [Paul Murray] «The Bee Sting» είχε προκριθεί και στη μικρή λίστα του Βραβείου Μπούκερ και εκθειάστηκε από τη συγγραφέα Μπερναρντίν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] που είναι μέλος της επιτροπής του βραβείου Νero Gold. 

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άιρις Μέρντοχ [Iris Murdoch] «Μέσα στο δίχτυ» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη), το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Όταν είδα τον Φιν να με περιμένει στη γωνία το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ