refugees 700x467

Με αφορμή το δοκίμιο του Κωνσταντίνου Α. Παπαγεωργίου «Οι πρόσφυγες και τα καθήκοντά μας απέναντί τους» (εκδ. Πόλις)

Του Σωτήρη Βανδώρου

Πολλοί νιώθουν συμπόνια και άλλα αγαθά αισθήματα για τους πρόσφυγες, κάτι που τους αρκεί για να αποδεχθούν ή και να στηρίξουν ενεργά την άμεση αρωγή προς εκείνους, πιθανόν και πολλά περισσότερα. Αλλά, πολιτικά μιλώντας, αυτό δεν αρκεί. Γιατί υπάρχουν και όσοι δεν τους στέργουν. Τι θα πούμε σ’ αυτούς; Ακόμη, περισσότερο, πώς μπορεί π.χ. να αιτιολογηθεί η χρήση κρατικών πόρων για «ξένους» την ίδια στιγμή που πολλοί συμπολίτες μας δυσπραγούν λόγω της οικονομικής κρίσης;

Ο Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου διατυπώνει στο σύντομο δοκίμιό του ένα βασικό άξονα σχετικής επιχειρηματολογίας ο οποίος συγκερνά τη φιλοσοφική, την πολιτική και τη νομική σκέψη. Έχοντας κανονιστική πρόθεση εκτυλίγει ένα σκεπτικό σύμφωνα με το οποίο έχουμε απέναντί τους όχι μόνον ηθικό καθήκον ως άνθρωποι, αλλά επιπλέον πολιτικό καθήκον δικαιοσύνης ως πολίτες ενός δημοκρατικού κράτους δικαίου. Ο συγγραφέας, καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εύλογα δίνει έμφαση στο δεύτερο σκέλος, δηλαδή στην πολιτική διάσταση, την πιο απαιτητική και λιγότερο αφηρημένη. Αλλά, ας ξεκινήσουμε, παρακολουθώντας σε αδρές γραμμές την επιχειρηματολογία, με την πρώτη διάσταση, την αμιγώς ηθική.

Αφετηρία αποτελεί η παραδοχή ότι ως άνθρωποι είμαστε όντα έλλογα, αναστοχαστικά, αλλά και συναισθηματικά ευφυή που δίνουμε νόημα και περιεχόμενο στη ζωή μας από κοινού με άλλους ανθρώπους, και παρά τις διαφορές μας, μοιραζόμαστε την ίδια ηθική φύση ως φορείς αυταξίας και, ως προς τούτο τουλάχιστον, λογιζόμαστε ίσοι.

Αφετηρία αποτελεί η παραδοχή ότι ως άνθρωποι είμαστε όντα έλλογα, αναστοχαστικά, αλλά και συναισθηματικά ευφυή που δίνουμε νόημα και περιεχόμενο στη ζωή μας από κοινού με άλλους ανθρώπους, και παρά τις διαφορές μας, μοιραζόμαστε την ίδια ηθική φύση ως φορείς αυταξίας και, ως προς τούτο τουλάχιστον, λογιζόμαστε ίσοι. Είμαστε την ίδια στιγμή τρωτοί και ευάλωτοι στη συγκυρία και το τυχαίο. Αυτό μας υποχρεώνει να αναγνωρίσουμε ότι συναποτελούμε μέρος της (οικουμενικής) ηθικής κοινοπολιτείας των ανθρώπων και οφείλουμε συνακόλουθα να υποστηρίξουμε ανθρώπους των οποίων οι θεμελιώδεις ανάγκες και τα συμφέροντα απειλούνται, εξαιτίας συνθηκών πέραν του ελέγχου τους. Ο συγγραφέας παραπέμπει εν προκειμένω στην ταβερνιάρισσα της Σάμου η οποία προσέφερε καθημερινά δωρεάν γεύματα σε πρόσφυγες και η οποία εξέφραζε με χαρακτηριστική απλότητα το έμπρακτο νόημα όλων αυτών (χωρίς να έχει διαβάσει αράδα από Καντ, ο οποίος σε φιλοσοφικό επίπεδο είναι εν προκειμένω μια κλασική αναφορά): «μπορεί και εγώ να βρισκόμουν στη θέση τους».

Αν ωστόσο το παράδειγμα της ταβερνιάρισσας είναι αξιέπαινο, δεν μπορεί να είναι η τελευταία κουβέντα στο θέμα, ιδίως όταν πρόκειται για μια περίπλοκη κατάσταση και για πολύ μεγάλα μεγέθη. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι αναγκαία η συνδρομή των θεσμών (κρατικών, ιδίως). Έτσι οδηγούμαστε αναγκαστικά στο συλλογικό, πολιτικό επίπεδο. Εδώ ο Παπαγεωργίου κινείται ανάμεσα σε έναν καθαρό κοσμοπολιτισμό (που θεωρεί ότι δικαιώματα και καθήκοντα προς άλλους ανθρώπους είναι αδιαφοροποίητα κι ανεπηρέαστα από την ένταξη σε διαφορετικά κράτη) κι έναν ντούρο εθνικισμό (που θεωρεί ότι οι υποχρεώσεις μας αφορούν αποκλειστικά τους συμπατριώτες μας). Ονομάζει την προσέγγισή του «μεικτή κρατικοκεντρική κοσμοπολίτικη αντίληψη» υπό την έννοια ότι αποδέχεται ότι έχουμε ηθικά καθήκοντα προς όλους τους ανθρώπους, και ταυτόχρονα «ενδοπολιτικά» καθήκοντα προς τα μέλη της δικής μας πολιτικής κοινότητας. Τα τελευταία έχουν προτεραιότητα, αλλά όχι απόλυτη. Όπως ήδη είπαμε, οφείλουμε να δράσουμε προκειμένου να διασφαλίσουμε θεμελιώδη συμφέροντα συνανθρώπων μας ασχέτως της προέλευσής τους, π.χ. να σώσουμε τη ζωή ναυαγών – ένα καθήκον βοήθειας σε κατάσταση ανάγκης. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα όταν θέσουμε το ερώτημα «για πόσο μπορούμε να τους φιλοξενούμε, να τους περιθάλπουμε και να τους φροντίζουμε». Ο συγγραφέας θεωρεί εν προκειμένω ότι η συνήθης επίκληση προστασίας των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι αρκετή (από μόνη της) για να απαντήσει στα πιο απαιτητικά κι επίμαχα ερωτήματα που σχετίζονται με το ζήτημα. Κι αυτό διότι θεωρεί μείζον το ότι οι πρόσφυγες, πέραν από άμεσες βιοτικές ανάγκες, αντιμετωπίζουν το γεγονός της απώλειας της έννομης τάξης και της πολιτικής κοινωνίας (του κράτους προέλευσής τους). Ως προς τούτο εγείρονται από τη μεριά μας εξωπολιτικά καθήκοντα, δηλαδή καθήκοντα πολιτών προς πολίτες (άλλου κράτους).

alt

Αυτά όμως τα καθήκοντα στρέφονται υπό μία έννοια και προς τον συλλογικό μας εαυτό, δηλαδή την πολιτική μας κοινότητα. Κι αυτό διότι για ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου υφίσταται διαρκώς το καθήκον τελείωσης των ηθικών μας δυνάμεων, δηλαδή «οφείλουμε να αναπτύξουμε τις δυνάμεις εκείνες που θα μας φέρουν πλησιέστερα σε αυτό που μπορούμε να είμαστε». Επομένως, ενδοπολιτικά και εξωπολιτικά καθήκοντα δεν θα πρέπει να ιδωθούν ανταγωνιστικά: η συνδρομή προς τους πρόσφυγες δεν λογίζεται ως αυθαίρετη ή ως συνεπαγόμενη την αδιαφορία προς τους συμπολίτες μας. Οι πρόσφυγες, χωρίς δική τους υπαιτιότητα (αλλά του κράτους που τους διώκει ή αδιαφορεί για την τύχη τους ή αδυνατεί να τους προστατεύσει και να τους εγγυηθεί βασικά δικαιώματα), στερούνται το δικαίωμα συγκρότησης των όρων ελευθερίας και δικαιοσύνης που απολαμβάνουμε εμείς (ατελώς, έστω). Το να επιχειρούμε να τους δώσουμε αυτό το δικαίωμα –που περιλαμβάνει τη συμβολική αναγνώρισή τους ως όντων με αξιοπρέπεια κι όχι ως όντων με βιολογικές ανάγκες μόνον– είναι απαραίτητο κι επιτακτικό.

Να το διατυπώσουμε λίγο διαφορετικά: πώς εξειδικεύεται και συγκεκριμενοποιείται αυτή η υπεροχή των συμπολιτών μας έναντι των προσφύγων;

Το σκεπτικό που αναπτύσσεται στο βιβλίο θέτει μια βάση συζήτησης με ισχυρά, θεωρώ, επιχειρήματα. Λέω, ωστόσο, «μια βάση συζήτησης», διότι κατ’ ουσίαν αφήνει μετέωρο το πλέον επίμαχο θέμα. Ας δεχθούμε το γενικό πνεύμα του Παπαγεωργίου, δηλαδή ότι έχουμε καθήκοντα προς τους πρόσφυγες, αλλά τα οποία, μολονότι σημαντικά κι εκτεταμένα, δεν εξομοιώνονται με εκείνα προς τους συμπολίτες μας προς τους οποίους έχουμε περισσότερες οφειλές. Πού και πώς μπαίνει αυτό το όριο; Να το διατυπώσουμε λίγο διαφορετικά: πώς εξειδικεύεται και συγκεκριμενοποιείται αυτή η υπεροχή των συμπολιτών μας έναντι των προσφύγων; Ας πούμε, με ποια ασφαλή κριτήρια μπορούμε, χωρίς να προδώσουμε τη συλλογιστική του δοκιμίου, να τη διακρίνουμε σε σχέση με αυτό που έχει αποκληθεί «προνοιακός σοβινισμός» και είναι μέρος της ατζέντας μιας, μετριοπαθούς έστω (σε σύγκριση προς την εξτρεμιστική), ακροδεξιάς; Ένα δεύτερο ερώτημα, εξίσου σημαντικό νομίζω, σχετίζεται με το γεγονός ότι πολλοί από τους ίδιους τους πρόσφυγες δεν υιοθετούν τις αρχές και τις αξίες ενός δημοκρατικού κράτους δικαίου, καθώς κατά κανόνα είναι τουλάχιστον ανεξοικείωτοι με τους θεσμούς και την πολιτική κουλτούρα του. Επομένως, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι εγείρουν περίπου αυτονόητα ένα αίτημα αναγνώρισής τους στη βάση που το θέτει το βιβλίο, κάτι που περιπλέκει τα πράγματα.

* Στην κεντρική και τη μεσαία φωτογραφία έργα του Σύρου καλλιτέχνη Nizar Ali Badr.                                

* Ο ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ είναι λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Αν όμως έχουμε το σαμαρειτικό καθήκον και το δικαίωμα να εξαναγκάσουμε κάποιους από τους συμπολίτες μας (εκείνους που δεν θα συναινούσαν), προκειμένου να προστατευτούμε όλοι από τους κινδύνους της φυσικής κατάστασης, τότε, για ανάλογους λόγους, οφείλουμε να προστατεύσουμε εκείνους που βρίσκονται σε κίνδυνο, ως προς τα βασικά τους συμφέροντα και δικαιώματα, εξαιτίας της αδυναμίας του κράτους τους να λειτουργήσει ως κράτος δικαίου και στοιχειώδους ελευθερίας. Αυτό το οφείλουμε ως πολίτες που έχουν την καλή τύχη να ζουν σε ένα κράτος το οποίο προστατεύει κατ’ αρχήν δικαιώματα και προάγει την ελευθερία. Τούτο το απλό αρχικά σαμαρείτικο καθήκον, ένα ηθικό καθήκον, μεταμορφώνεται μέσα από την πολιτική του συγκρότηση και γίνεται πλέον ένα καθήκον δικαιοσύνης» (σελ. 76).


exof refugeesΟι πρόσφυγες και τα καθήκοντά μας απέναντί τους
Κωνσταντίνος Α. Παπαγεωργίου
Πόλις 2017
Σελ. 90, τιμή εκδότη € 10,00  

   politeia link more  

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο επιζήσας και η λήθη

Ο επιζήσας και η λήθη

Του Σωτήρη Βανδώρου

Ο Ερνέστος Ρενάν επισήμανε προσφυώς ότι στο πλαίσιο του εθνικισμού δεν έχει σημασία μόνον η μνήμη, αλλά και η λήθη. Συχνά, μάλιστα, η τελευταία αποδεικνύεται σπουδαιότερη απ’ την πρώτη. Η λήθη δεν πρέπει να...

Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς

Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς

Με αφορμή τα βιβλία Τα όνειρα στο Τρίτο Ράιχ της Charlotte Beradt (μτφρ. Γιάννης Καλιφατίδης, εκδ. Άγρα) και Όχι εγώ - Ο ναζισμός μέσα από τα μάτια ενός παιδιού του Joachim Fest (μτφρ. Αλεξάνδρα Παύλου, εκδ. Μεταίχμιο).

Του ...

Οι μετανάστες μάς κάνουν καλό

Οι μετανάστες μάς κάνουν καλό

Του Σωτήρη Βανδώρου

Όταν ο homo sapiens διαμορφώθηκε ως ξεχωριστό είδος, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, υπήρχε ήδη «μετανάστευση». Οι μακρινοί μας πρόγονοι, οι πρώτοι άνθρωποι, μετεγκαθίσταντο αρχικά εντός ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ