debate_tefxos_7

Του Σωτήρη Βανδώρου

Στην Ελλάδα από το 1989 οι καθημερινές εφημερίδες «χάνουν» φύλλα κάθε χρόνο. Η ραγδαία ανάπτυξη των ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών μέσων και του διαδικτύου ασκεί όλο και μεγαλύτερη πίεση στον Τύπο. Πώς θα «κρατήσει» τους συστηματικούς αναγνώστες και πώς θα δημιουργήσει νέους;

Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Μια τάση είναι η προσαρμογή στα πρότυπα που θέτει η κυρίαρχη επικοινωνιακή συνθήκη, αυτή της τηλεόρασης. Δηλαδή, έμφαση στην εικονογραφική διάσταση, απλοποίηση της γλώσσας, μεγαλύτερη κάλυψη σε «ελαφριά» θεματολογία, προσέγγιση των ζητημάτων μέσω της προσωποποίησης και της δραματοποίησης. Βασικό σκεπτικό είναι ότι στο κοινό, το οποίο έχει πια δωρεάν πρόσβαση σε πληθώρα ηλεκτρονικών μέσων, που έχει λιγότερο ελεύθερο χρόνο λόγω εντατικοποίησης της εργασίας, που έχει απογοητευτεί ή, εν πάση περιπτώσει, δεν διατηρεί το ίδιο ενδιαφέρον για τα δημόσια ζητήματα, θα πρέπει να προσφέρεται κάτι «ελκυστικό» κι ευκολοδιάβαστο. Oι κυριακάτικες εφημερίδες έχουν προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα, προσφέροντας οπτικοακουστικό υλικό. Σε ποιες περιπτώσεις αυτό είναι συναφές με τη δημοσιογραφική τους ύλη και δεν υπονομεύει την τελευταία είναι θέμα ξεχωριστoύ προβληματισμού.

Σε ένα τέτοιο επικοινωνιακό περιβάλλον, ποια μπορεί να είναι η τύχη των σελίδων των εφημερίδων που αφορούν το βιβλίο; Επισφαλής κι αβέβαιη. Γεγονός είναι ότι ούτε η διεθνής εμπειρία είναι ενθαρρυντική. Ο χώρος που αφιερώνεται στη βιβλιοπαρουσίαση και στη βιβλιοκριτική στα παραδοσιακά έντυπα τείνει να συρρικνώνεται.

Η άσκηση κάθε είδους λογοτεχνικής κριτικής κατά τον 17o και τον 18o αιώνα σε φιλολογικά σαλόνια, σε λέσχες, σε καφενεία και ιδίως σε φυλλάδες κι εφημερίδες μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών ήταν το πρώτο βήμα για τη δημιουργία αυτού που αποκαλούμε δημόσιο χώρο.

Εδώ είναι ίσως σκόπιμη μια αναφορά στην ιστορία. Η άσκηση κάθε είδους λογοτεχνικής κριτικής κατά τον 17o και τον 18o αιώνα σε φιλολογικά σαλόνια, σε λέσχες, σε καφενεία και ιδίως σε φυλλάδες κι εφημερίδες μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών ήταν το πρώτο βήμα για τη δημιουργία αυτού που αποκαλούμε δημόσιο χώρο. Σταδιακά, η κριτική αυτή επεκτάθηκε και στα πολιτικά ζητήματα, ενώ ενέπλεξε ένα ευρύτερο κοινό. Υπέσκαψε έτσι τα θεμέλια της απολυταρχίας και προετοίμασε το έδαφος για τις μεγάλες δημοκρατικές επαναστάσεις. Σε αυτή την προοπτική, βιβλίο κι εφημερίδα μοιράζονται όχι μόνο κοινή καταγωγή, αλλά και συγγενείς αξίες και στοχεύσεις. Όσο η εφημερίδα απομακρύνεται από αυτά τα χαρακτηριστικά προς τη λογική του θεάματος και της ελαφρότητας, τόσο υπονομεύει την ίδια της την ταυτότητα. Σε βάθος χρόνου θα αυτο-απαξιωθεί. Μπορεί η στήριξη του βιβλίου από τις εφημερίδες να μη φέρνει άμεσα κι εντυπωσιακά εμπορικά αποτελέσματα, αλλά συμβάλλει στην κουλτούρα της ανάγνωσης, του γραπτού λόγου, της κριτικής, της διακίνησης των ιδεών. Αν χαθεί αυτή η κουλτούρα, οι εφημερίδες ίσως χάσουν τελικά και τον λόγο ύπαρξής τους.

Να, όμως, που το παιχνίδι δεν έχει κριθεί. Ενώ ο χώρος για το βιβλίο στις παραδοσιακές εφημερίδες περιορίζεται, καινούργια έντυπα για το βιβλίο γεννιούνται – καλή ώρα, όπως αυτό που κρατάς στα χέρια σου, αναγνώστη. Όμως, προσοχή! Η υπεράσπιση της ανάγνωσης δεν είναι μια μάχη που μπορεί πλέον να δοθεί με πρότυπα που είχαν ισχύ 50 χρόνια πριν. Έχει νόημα σήμερα να απευθυνθούμε σε έναν νεαρό –και όχι μόνο νεαρό– αναγνώστη με σημαία μας κείμενα-κατεβατά κι αδιαφορώντας για την αισθητική απόλαυση που προσφέρει μια ζυγισμένη σχέση μεταξύ του κειμένου και της εικονογραφικής του υποστήριξης; Ζητούμενο είναι μια νέα ισορροπία ανάμεσα, αφενός, στην απαίτηση για κριτική ματιά και μεστό, ποιοτικό γράψιμο και, αφετέρου, στη δημιουργική αξιοποίηση των τεχνολογικών εξελίξεων που επηρεάζουν όλες τις όψεις του βίου μας, επομένως και των αναγνωστικών μας πρακτικών.

* Ο ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ είναι λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Αλλαγή δομής της δημοσιότητας
Jürgen Habermas
Nήσος

Διασκέδαση μέχρι θανάτου
Νeil Postman
Κατάρτι

ΜΜΕ και λογοτεχνία
Συλλογικό
Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας

Ιστορία των μέσων μαζικής επικοινωνίας
Frédéric Barbier
Δρομέας

Σωτήρης Βανδώρος

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τι θέλουμε να κάνει το σχολείο μας;

Τι θέλουμε να κάνει το σχολείο μας;

Σκέψεις γύρω από τα πιο αποτελεσματικά εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο και αναπόφευκτες συγκρίσεις με το «ελληνικό παράδειγμα», με αφορμή το βιβλίο-μελέτη της Lucy Crehan «Φυτώρια ευφυΐας» (μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Του Σωτήρη Βανδώρου ...

Οι άνθρωποι την εποχή των έξυπνων μηχανών

Οι άνθρωποι την εποχή των έξυπνων μηχανών

Για το βιβλίο «Life 3.0» του Max Tegmark (μτφρ. Νίκος Αποστολόπουλος, εκδ. Τραυλός).

Του Σωτήρη Βανδώρου

Εξολοθρευτής, Μάτριξ, Blade Runner κτλ. κτλ. Οι συνειρμοί που κάνουμε οι περισσότεροι όταν ακούμε περί τεχνητή...

Το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας

Το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας

Για το βιβλίο «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Η σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» του Γιώργου Σιακαντάρη (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Σωτήρη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική  διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Το δεύτερο φεστιβάλ «WOW - Women of the World Αthens» (6-8 Απριλίου) στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) αποπειράται να θίξει τα πλέον επίκαιρα ζητήματα στον αγώνα της έμφυλης ισότητας, σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο. Στην κεντρική εικόνα, η Έλλη Ανδριοπούλου, διευθύνουσα δύμβουλος του ΚΠΙΣΝ και...

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ