alt

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Νικολέττας Τσιτσανούδη-Μαλλίδη «Ο δημοσιογραφικός λόγος – Από τη Μεταπολίτευση έως τα “Μνημόνια”» που κυκλοφορεί στις 7 Φεβρουαρίου σε συνέκδοση από τις εκδόσεις Gutenberg και το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Harvard University.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Με το βιβλίο επιχειρώ να αναδείξω τις μεταβολές στη μορφή και τους συμβολισμούς της γλώσσας των ΜΜΕ που συνδέθηκαν με τη λαϊκοποίησή του, από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Καταγράφω τις αλλαγές και τις βλέψεις που τις συνόδευσαν στον δημοσιογραφικό λόγο, συμμετέχοντας σε έναν ανοιχτό κοινωνικό διάλογο, με έντονο σκεπτικισμό, για τη δύναμη και την ευχέρεια της γλώσσας όχι απλά ως προς την περιγραφή των επικοινωνιακών συμβάντων, αλλά ως προς την δυναμική της αναγωγή σε μία κοινωνική πρακτική. Μια πρακτική, η οποία ενδεχομένως μειώνει τη δυνατότητα των υποκειμένων, αλλά και των παραληπτών των λόγων της δημόσιας σφαίρας να αντιδρούν σε κυρίαρχες πιέσεις, ακόμη και όταν αυτές έχουν ως έδρα το κέρδος ή την κερδοσκοπία και προορισμό την επιβολή. Επιδιώκω να σημάνω το ότι η ανίχνευση των ορίων της αντοχής στις ποικίλες καταπιεστικές πρακτικές και στην κατανάλωση των ρητών και υπόρρητων μηνυμάτων, παραμένει ένα διαρκές ζητούμενο, όταν μάλιστα οι εξουσίες μπορούν και ελέγχουν τις μορφές του λόγου οι οποίες προορίζονται να κυριαρχήσουν. Κι ένας τέτοιος έλεγχος προϋποθέτει αφενός τη μαζοποίηση των κοινωνιών και αφετέρου τη διαθεσιμότητα και την παθητική αποδοχή από την πλευρά των αναγνωστών του σχήματος ότι η εξουσία κινείται από πάνω προς τα κάτω και ποτέ ή πολύ σπάνια αντίστροφα ή αμφίδρομα.

Από τις ρομαντικές υπερβολές του αρχαϊσμού μεταβήκαμε σε νεότερες ρομαντικές υποδηλώσεις της χρήσης της λαϊκής γλώσσας ως δείξη του μεγάλου ενδιαφέροντος της πολιτικής και τηλεοπτικής εξουσίας υπέρ των συμφερόντων του λαού. Το δημοσιογραφικό ρεπερτόριο ενσωμάτωσε πολλά από τα χαρακτηριστικά της λαϊκής γλώσσας από το 1974 και μετά.

Στο βιβλίο γίνεται μία αναλυτική επισκόπηση των χαρακτηριστικών που συνδέονται με τη γλώσσα σε χρονικές περιόδους από τη Μεταπολίτευση και μετά. Μία από τις σηματοδοτήσεις της αποκατάστασης της δημοκρατίας το 1974 στην Ελλάδα ήταν η ανάγκη καλλιέργειας μίας καινούριας κοινωνικής και πολιτικής και πολιτισμικής  παιδείας. Στον υποδοχέα του καινούριου εστίασαν όχι μόνον οι φορείς της πολιτικής, αλλά και της νεότερης δημοσιογραφίας, με την υιοθέτηση του μεταχειρισμού μίας λαϊκής ή και λαϊκότροπης γλώσσας με δημοκρατικές συνδηλώσεις και σημαίνοντα. Η καθιέρωση της ακώλυτης χρήσης της δημοτικής γλώσσας ευνοήθηκε ως ένα πολιτισμικό απότοκο της αποκατάστασης της δημοκρατίας. Η κοινωνική δυσπιστία που συνδεόταν με τη λαϊκότητα της ομιλούμενης γλώσσας υποχώρησε και το τέλος της επισημότητας του δημόσιου λόγου δεν άργησε να ακολουθήσει. Από τις ρομαντικές υπερβολές του αρχαϊσμού μεταβήκαμε σε νεότερες ρομαντικές υποδηλώσεις της χρήσης της λαϊκής γλώσσας ως δείξη του μεγάλου ενδιαφέροντος της πολιτικής και τηλεοπτικής εξουσίας υπέρ των συμφερόντων του λαού. Το δημοσιογραφικό ρεπερτόριο ενσωμάτωσε πολλά από τα χαρακτηριστικά της λαϊκής γλώσσας από το 1974 και μετά. Η γλώσσα επηρεάστηκε, αλλά και επηρέασε με τη σειρά της, τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι πολιτικοί. Με την είσοδο της ελεύθερης ραδιοτηλεόρασης στις αρχές της δεκαετίας του 1990 οι εκπρόσωποι της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας επιχείρησαν να εμφανιστούν όσο το δυνατόν περισσότερο οικείοι έναντι των αποδεκτών του λόγου τους συγκλίνοντας «προς τα κάτω» το ρεπερτόριό τους. Αν και φορείς ενός εκ φύσεως δημόσιου και διακεκριμένου είδους λόγου, εν τούτοις εντρύφησαν στην άτυπη καθημερινή γλώσσα του μικρομεσαίου πολίτη εγκαταλείποντας την τυπικότητα και αυστηρότητα του παρελθόντος. Νεότεροι και σύγχρονοι «δημοτικιστές» που προέρχονταν από την πολιτικο - εκδοτική ιεραρχία προσέγγισαν τα «χαμηλά» κοινωνικοοικονομικά στρώματα μέσω της λαϊκότητας του γλωσσικού κώδικα, ακόμη και με την επαναφορά διαλεκτικών στοιχείων, στο πλαίσιο μιας στάσης, που ονόμασα στάση υψηλής εικονικής και απατηλής οικειότητας. 

Η ανάμιξη του γλωσσικού ζητήματος σε έντονες πολιτικές συγκρούσεις επέφερε την άστοχη και εν πολλοίς αστήρικτη υιοθέτηση συγκεκριμένων γλωσσικών κωδίκων από ποικίλα πολιτικά σχήματα. Συνέπεια ήταν η εσφαλμένη θεώρηση της δημοτικής γλώσσας ως αποκλειστικό όργανο των «προοδευτικών» δυνάμεων, ενώ της καθαρεύουσας, των αποκαλούμενων «συντηρητικών». Δεν είχαμε να κάνουμε παρά μία στρεβλή προβολή ιδεολογιών επάνω στον γλωσσικό κώδικα.

Στη συνέχεια, η ιστορία μάλλον επαναλήφθηκε και η μάχη των συμβολισμών δεν έπαψε. Οι πρόσφατες αλλά και τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, όπως η οικονομική κρίση και τα διάφορα κινήματα διαμαρτυρίας που αναπτύχθηκαν, επανέφεραν τον συμβολισμό της χρήσης της ομιλούμενης δημοτικής στο φυσικό του πεδίο, αυτό της ανατροπής, της δημεγερσίας και της απείθειας στην εξουσία από όπου κι αν αυτή εκπηγάζει. Οι συμβολισμοί περί τη δημοτική αφορμώνταν μεν από μία επαναστατική διάθεση, συσχετίζονταν όμως στη συνέχεια με την προσπάθεια της εξουσίας να πείσει τις μάζες για τη φιλολαϊκότητα και την κοινωνική της ευαισθησία. Από την άλλη, η ευρύτατη χρήση της λαϊκής γλώσσας κατά την πρόσφατη ανάπτυξη του κινήματος των αγανακτισμένων στην Ελλάδα κραταιώνει τη θέση ότι η δημοτική παραμένει διαχρονικό και αδιαμφισβήτητο έμβλημα της ανατρεπτικής διάθεσης, των αντιεξουσιαστικών προθέσεων και της ανάδειξης των πραγματικών, και όχι κατασκευασμένων από τις ιεραρχίες, συμφερόντων του λαού.

altΑμέσως μετά, επιχειρήθηκε μία ενδιαφέρουσα αντιστροφή, όταν τα πολιτικο – τηλεοπτικά, εγχώρια και ξένα, συστήματα επιστράτευσαν τη λαϊκή γλώσσα, όχι για να υπερασπισθούν τις αναμονές και τις προσδοκίες του λαού, αλλά για να στιγματίσουν τον λαό ως υπεύθυνο της υπαγωγής της χώρας στα μνημόνια και σε καθεστώς οικονομικής επιτήρησης. Αν και η εμβληματοποίηση της γλώσσας εξακολουθούσε να είναι ισχυρή, εν τούτοις άλλαξε πεδία, δεδομένου ότι σημαντικές ιδεολογικές και πολιτισμικές αφετηρίες μετατοπίστηκαν προς διαφορετικές εστίες δύναμης και πλούτου. Ουσιαστικά οι εικονισμοί της δημοτικής και λαϊκής γλώσσας περισώθηκαν διαφοροποιούμενοι μέσω του εμπλουτισμού τους με νέες  διαστάσεις. 

Η ενασχόλησή μου με τη (μετα)μνημονιακή γλώσσα ή «νεογλώσσα» επεφύλασσε ζωηρές εκπλήξεις ως προς τους συμβολισμούς και τις σημασίες της χρήσης μιας λαϊκής ή λαϊκότροπης γλώσσας. Μολονότι πριν την εγκατάσταση των μνημονίων, η λαϊκή γλώσσα χρησιμοποιούνταν από δημοσιογράφους, πολιτικούς και διαφημιστές, για τη διεύρυνση των ακροατηρίων και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, η ίδια μορφή της γλώσσας, επιλέχθηκε στο εξής προκειμένου να διευκολύνει την κατασκευή της συναίνεσης και αποδοχής των σκληρών μνημονιακών μέτρων. Εάν δηλαδή στα χρόνια της ευμάρειας για την ελληνική κοινωνία, η γλώσσα υπηρετούσε την αποκαλούμενη στάση εικονικής ευμένειας και υψηλής απατηλής οικειότητας, στα χρόνια της οικονομικής υστέρησης και των μνημονίων, η ίδια γλώσσα επιστρατεύτηκε για να στιγματίσει τον λαό εν γένει και την κάθε μία μονάδα χωριστά για το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο κατέπεσε η χώρα. Η έμφαση που δόθηκε στους δραματοποιημένους, πληθωρικούς και εξουσιαστικούς λόγους της δημόσιας σφαίρας, αποδόθηκε στη διά του φόβου διαμόρφωση της πειθούς και της αποδοχής από την πλευρά της μάζας. Κι επειδή η κατασκευή του φόβου προϋπόθετε την ενοχοποίηση, η κρίση αναδείχθηκε σε ενσαρκωμένη οντότητα με σαφή εκφοβιστικά χαρακτηριστικά και αποδόθηκε σε ενός είδους «ανευθυνότητα» των μικρομεσαίων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων να διαχειριστούν τον πλούτο και την οικονομία. 

Η «επαναβάπτιση» των περιεχομένων, εάν θα μπορούσα να περιγράψω με αυτόν τον τρόπο την εν πολλοίς αυθαίρετη χρήση των σημαινόντων και των μορφών, για να απεικονίσουν διαφορετικές ενέργειες ή καταστάσεις (σημαινόμενα), οδήγησε το κοινό των παραληπτών σε μία παραλυτική σύγχυση, με την «ομοφωνία» την οποία επιχείρησε να επιβάλει μερίδα των ΜΜΕ.

Ένα εντυπωσιακό και καινούριο στοιχείο που αναδύεται ως προβληματισμός στη φάση αυτή, αφορά σε αναθεωρήσεις και επαναδιαπραγματεύσεις της νοηματοδότησης πολλών λέξεων και φράσεων, οι οποίες μέχρι τα μνημόνια είχαν ένα διαφορετικό περιεχόμενο. Η «επαναβάπτιση» των περιεχομένων, εάν θα μπορούσα να περιγράψω με αυτόν τον τρόπο την εν πολλοίς αυθαίρετη χρήση των σημαινόντων και των μορφών, για να απεικονίσουν διαφορετικές ενέργειες ή καταστάσεις (σημαινόμενα), οδήγησε το κοινό των παραληπτών σε μία παραλυτική σύγχυση, με την «ομοφωνία» την οποία επιχείρησε να επιβάλει μερίδα των ΜΜΕ. Κοντολογίς, αφορούσε σε μία επαναδιαμόρφωση των σημασιών και των ιδεών που όμως απεικονίζονται με τις ίδιες ηχητικές ακολουθίες, τις ίδιες ακουστικές εικόνες.

Κι ενώ στους πρωτοετείς φοιτητές και στο εισαγωγικό μάθημα της Γλωσσολογίας διδάσκουμε ότι οι αλλαγές των γλωσσικών σημείων απαιτούν μια ελεύθερη συγκατάθεση της κοινότητας, που είναι ένας παράγοντας συντήρησης, εν τούτοις στην πράξη, παρατηρήθηκαν βίαιες μεταβολές ως προς τις έννοιες και τα περιεχόμενα των λέξεων, χωρίς αυτές να προκύπτουν από την αβίαστη χρήση μεταξύ των φυσικών χρηστών, αλλά από την από επάνω προς τα κάτω επιβολή και νομιμοποίηση. Το φαινόμενο βέβαια δεν είναι εγχώριο, αλλά διεθνές. Πρόκειται, ωστόσο, για ένα θέμα που αξίζει να διερευνηθεί και να μελετηθεί στο άμεσο μέλλον, και που μόνον περιφερειακά τίθεται στο πλαίσιο του παρόντος βιβλίου. 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η τέχνη της μέθης» του Λοράν ντε Σουτέρ (προδημοσίευση)

«Η τέχνη της μέθης» του Λοράν ντε Σουτέρ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του βραβευμένου Βέλγου δοκιμιογράφου και καθηγητή Νομικής Λοράν ντε Σουτέρ [Laurent de Sutter] «Η τέχνη της μέθης» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Το Μέλλον.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ἤριννα Ἠλακάτη» της Τασούλας Καραγεωργίου (προδημοσίευση)

«Ἤριννα Ἠλακάτη» της Τασούλας Καραγεωργίου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Τασούλας Καραγεωργίου «Ἤριννα Ἠλακάτη», η οποία κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στὴν πραγματική της ζωὴ ἡ Ἤριννα εἶναι μιὰ μικρὴ «τραγουδίστρα», τρυφερὴ ἀοιδὸς ...

«Ο Σεφέρης στην Αμερική»
 της Ασπασίας Γκιόκα (προδημοσίευση)

«Ο Σεφέρης στην Αμερική»
 της Ασπασίας Γκιόκα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Ασπασίας Γκιόκα «Ο Σεφέρης στην Αμερική», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το βιβλίο, όπως φανερώνει και ο τίτλος του, εστιάζει σε πρόσωπα και γ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ