alt

Για την παράσταση «Congo» σε χορογραφία του Faustin Linyekula, η οποία παρουσιάζεται –και απόψε 14 Φεβρουαρίου– στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Του Νίκου Ξένιου

Αντικρυσμένη «εκ των έσω», υπό το πρίσμα του ποιητή/πεζογράφου –βραβευμένου με Γκονκούρ– Ερίκ Βυγιάρ και ερμηνευμένη από τον Κονγκολέζο χορογράφο Φωστέν Λινυεκουλά, η σύγχρονη ιστορία του Κονγκό είναι το θέμα της παράστασης «Congo» που είδα στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση. Ο Βυγιάρ μοιράζεται την αντίληψή του για την Ιστορία του Κονγκό (το υπέροχο βιβλίο του Κονγκό κυκλοφορεί, μεταξύ άλλων, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις), στοχεύοντας σε μια συλλογική συνείδηση των γεγονότων. Αφήγηση επί σκηνής από τον ηθοποιό Ντάντι Καμόνο Μοάντα, που περνά τον θεατή από την ιστορική συνείδηση στην οργή και από τον σαρκασμό και τη διακωμώδηση των Ευρωπαίων στη θλίψη για έναν κατεστραμμένο πολιτισμό. Η τραγουδίστρια και ηθοποιός Πάσκο Λοζανγκάνια, υπό τους εκπληκτικούς φωτισμούς του Κοσέιλα Αουάμπεντ, ερμηνεύει τραγούδια του Φρανκ Μόκα, θρηνώντας την περιοχή του βορειοδυτικού Κονγκό που υπέστη τα μεγαλύτερα δεινά της αποικιοκρατίας.

«Δεν ακούμε αρκετά ο ένας τον άλλον» 

Στα 1884-1885 ο Βίσμαρκ συγκαλεί τη διεθνή συνδιάσκεψη του Βερολίνου (Westafrika-Konferenz, απ' όπου απουσίαζαν τελείως οι Αφρικανοί) και μοιράζει την περιοχή στις ευρωπαϊκές δυνάμεις, ενώ ο Λεοπόλδος επιφυλάσσει για τον εαυτό του τη μερίδα του λέοντος: τα δυόμισι εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα του Βελγικού Κονγκό.

Μετά την Αλγερία, η Δημοκρατία του Κονγκό είναι η μεγαλύτερη χώρα της Αφρικής. Όταν ο πρώτος πορτογάλος εξερευνητής διέπλευσε τον ποταμό Κόνγκο (μεταξύ 1482 και 1483), το βασίλειο του Κονγκό βρισκόταν στο απόγειο της δύναμής του. Το 1879 ο Χένρι Μόρτον Στάνλεϊ, τυχοδιώκτης που ξεκίνησε τη ζωή του σε ορφανοτροφείο και από εκεί βρέθηκε σε φυτείες του Νέου Κόσμου, για να εξελιχθεί στον σκληρό εκμεταλλευτή που όλοι γνωρίζουμε, εξερευνά το εσωτερικό της χώρας ως εκπρόσωπος του Βέλγου βασιλιά Λεοπόλδου του Δεύτερου. Ο Στάνλεϊ εξαναγκάζει τους αρχηγούς των κονγκολέζικων φυλών να υπογράψουν συμβόλαια, σύμφωνα με τα οποία το Βέλγιο εκμεταλλεύεται απόλυτα τους φυσικούς πόρους και την εργατική δύναμη της πλούσιας αυτής χώρας. Στα 1884-1885 ο Βίσμαρκ συγκαλεί τη διεθνή συνδιάσκεψη του Βερολίνου (Westafrika-Konferenz, απ' όπου απουσίαζαν τελείως οι Αφρικανοί) και μοιράζει την περιοχή στις ευρωπαϊκές δυνάμεις, ενώ ο Λεοπόλδος επιφυλάσσει για τον εαυτό του τη μερίδα του λέοντος: τα δυόμισι εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα του Βελγικού Κονγκό. Με πρόσχημα τον αγώνα κατά του δουλεμπορίου, οι Βέλγοι στέλνουν ιεραποστόλους και τυχοδιώκτες προς αναζήτησιν πλούτου και με κάθε μέσον υποτάσσουν τους ιθαγενείς. Ιδιωτικές εταιρείες εκμεταλλεύονται το καουτσούκ, και στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα ανακαλύπτουν και τον μεγάλο ορυκτό πλούτο της χώρας: ουράνιο, χαλκό, χρυσό και διαμάντια. Οι σιδηροδρομικές γραμμές που εγκαινιάζονται προσκομίζουν αμέτρητα πλούτη στα θησαυροφυλάκια του Λεοπόλδου.

Προφορικές μαρτυρίες εντάσσονται στα κεφάλαια του ποιητικού αφηγήματος του Βυγιάρ, ενώ τρία παράλληλα «σενάρια» εκτυλίσσονται: ένα για τον αφηγητή, ένα για την ερμηνεύτρια και ένα για τον χορευτή. Το κορμί του Λιλυενκουλά, στη χορογραφική γραμμή που μελετά στο εργαστήριο χορού του στο Κισανγκάνι, προσπαθεί να αναπλάσει το βίωμα της φυτείας καουτσούκ και να υπερτονίσει τη δραματικότητα κάποιων αφηγηματικών λεπτομερειών. Κατ’ ουσίαν και οι τρεις ερμηνευτές επί σκηνής κινούνται σε μια δομική χορογραφική γραμμή γύρω από έναν ενεργειακό κύκλο, αξιοποιώντας τα ελάχιστα σκηνικά στοιχεία (σάκκους, σχοινιά, ένα τραπέζι, μια ντισκόμπαλα κι ένα λευκό τραπεζομάντιλο), καθώς και τους φωτισμούς που αναδεικνύουν «μικρά φώτα» μέσα από ένα κυρίαρχο σκοτάδι. Ο Λινυεκουλά μελετά τι μένει στη μνήμη και τι ξεχνιέται, ποια τραυματικά στοιχεία δομούν μια νέα πολιτική συνείδηση και ποια περνούν στα «άγραφα» της Ιστορίας, καθώς η άποψή του είναι πως «δεν ακούμε αρκετά ο ένας τον άλλον».

alt

«Το Κονγκό δεν υπάρχει... χρειάστηκε να το επινοήσουμε»

Το κείμενο του Ερίκ Βουιγιάρ απαγγέλλεται δραματικά από τον Νταντύ Μοαντά Καμονό και απαιτεί την προσήλωση και υπομονή ενός κοινού που σταδιακά αποχωρεί. [...] Στο μεταξύ οι αντοχές του κοινού δοκιμάζονται από τη διάρκεια του έργου, ενώ η απολυτότητα της πολιτικής δήλωσης που κάνει η παράσταση ενοχλεί.

Μεταξύ 1885 και 1908 ο πληθυσμός του Κονγκό υφίσταται δολοφονίες, ακρωτηριασμούς και βασανισμούς προκειμένου να φέρει σε πέρας την καταναγκαστική εργασία στην οποία τον υποβάλλουν οι ευρωπαίοι αποικιοκράτες, με αποτέλεσμα μια σειρά διαμαρτυριών που οδηγούν σε προσωρινή απόσυρση του Βελγίου (ανάμεσα στους ενιστάμενους καταλέγεται και ο συγγραφέας Μαρκ Τουέιν). Ωστόσο, το 1908, το Βελγικό κοινοβούλιο ανακαταλαμβάνει την «κηδεμονία» του Βελγικού Κονγκό, ως «κλασικής» πλέον αποικίας. Τώρα διορίζεται υπουργός Αποικιών στη χώρα, ενώ στην Μπόμα εγκαθίσταται γενικός κυβερνήτης, ιδρύονται νοσοκομεία και χορηγείται τροφή, ιδρύονται σχολεία και διδάσκεται η φλαμανδική. Εκτός από το Κονγκό, το Βέλγιο διατηρεί την κυριαρχία του και στις περιοχές Ρουάντα και Ουρούντι μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ οι Η.Π.Α. διεκδικούν το ουράνιο του Κονγκό. Η καταναγκαστική εργασία στα λατομεία συνεχίζεται έως και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945). 

Το κείμενο του Ερίκ Βουιγιάρ απαγγέλλεται δραματικά από τον Νταντύ Μοαντά Καμονό και απαιτεί την προσήλωση και υπομονή ενός κοινού που σταδιακά αποχωρεί. Κάτι μέσα μου μού λέει πως κάποια εσωτερικευμένη χορδή συλλογικού ονείδους θίγει η ανθρώπινη αυτή παράσταση. Στο μεταξύ οι αντοχές του κοινού δοκιμάζονται από τη διάρκεια του έργου, ενώ η απολυτότητα της πολιτικής δήλωσης που κάνει η παράσταση ενοχλεί. Τα ονόματα των αποικιοκρατών: «Bέλγιο», «Γερμανία», «Ιταλία», «Πορτογαλία» κοσμούν με λευκή μπογιά το μαύρο κορμί της τραγουδίστριας. Η Πάσκο Λοζανγκάνια, προσωποποίηση της Mother Africa, μεταμορφώνεται σε ζωντανό «χάρτη» αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης, θυμώνει, εξοργίζεται, εκρήγνυται, και κατόπιν ξεσπά σε λυγμούς, αναδιπλώνεται, ενδύεται τον λευκό χιτώνα του σφαγίου και αποχωρεί μεγαλόπρεπα από τη σκηνή. Η καλύτερη στιγμή της παράστασης.

alt
Ο Φωστέν Λιλυενκουλά έχει συνεργαστεί με τον Ρέιμουντ
Χογκ («Sans-titre», 2009) και με τα Μπαλέτα της
Λορένης στη «Δημιουργία του κόσμου». Το 2019
συνεργάστηκε με τον Ουίλιαμ Κέντριτζ στην καλλιτεχνική
διεύθυνση του Holland Festival. Εμφανίστηκε για πρώτη
φορά στη Στέγη το 2013 με το έργο «Le Cargo».

Η κατ’ επίφασιν «ελεύθερη» Αφρική του σήμερα

Ποια είναι η μετα-αποικιακή συνθήκη ύπαρξης μιας κονγκολέζικης ταυτότητας; Ο Κονγκολέζος «εξευρωπαΐζεται», μορφώνεται και βρίσκει δουλειά στα ορυχεία, στον σιδηρόδρομο, στις φυτείες και ως «boy» (υπηρέτης) των λευκών, στο πλαίσιο ενός σαφούς ρατσιστικού διαχωρισμού (apartheid). Με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κονγκό, το 1960, ο ντόπιος αποκτά πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Οι εγχώριοι ηγέτες της επανάστασης Λουμούμπα, Μομπούτου, Καζαβούμπου και Τσόμπε αναλαμβάνουν έκτοτε τα ηνία και το πρώην Βελγικό Κονγκό μετονομάζεται σε «Ζαΐρ». Ο Μομπούτου κυβερνά αυταρχικά έως το 1997, όταν οι δυνάμεις του Καμπίλα κάνουν πραξικόπημα και τον αναγκάζουν να αφήσει την πρωτεύουσα Κινσάσα. Εγκαταλελειμμένο από τις δυτικές δυνάμεις «ειρήνευσης» της περιοχής και διεφθαρμένο από την πολιτική εσωτερική κρίση, η χώρα γίνεται φερέφωνο του Καμπίλα κι αποκτά την τωρινή της ονομασία «Δημοκρατία του Κονγκό». Η δολοφονία του Καμπίλα το 2001 σηματοδοτεί το τέλος ενός εξοντωτικού εμφυλίου πολέμου και οι πρώτες ελεύθερες εκλογές γίνονται το 2006, το 2011 και το 2018, όταν αναλαμβάνει την πρωθυπουγία ο Τσισεκέντι.

Η λογοτεχνική κριτική αποδίδει στην προσωπικότητα του Φιεβέζ την έμπνευση του Τζόζεφ Κόνραντ για τον κεντρικό ήρωα της Καρδιάς του Σκοταδιού, τον Κουρτς.

Τα πορτρέτα των ψυχρών εκτελεστών είναι νοερές προεκτάσεις των πορτρέτων των γραφειοκρατών, διευθυντικών στελεχών, επιχειρηματιών και στυγνών διπλωματών που κατέστρωσαν το σχέδιο της βάρβαρης εκμετάλλευσης του Κονγκό: «Για τέσσερα ολόκληρα χρόνια ο υπολοχαγός Λεμέν εκτελούσε το φριχτό μικρό καθήκον του», και ακολουθούν στιγμές ενδοσκόπησης όπου η μεταμέλεια και η φρίκη αναμειγνύονται με τη σαδιστική ηδονή και την τρέλα. Το πορτρέτο του αποικιακού διοικητή Λεόν Φιεβέζ που ακολουθεί είναι ακόμη στυγερότερο. Η λογοτεχνική κριτική αποδίδει στην προσωπικότητα του Φιεβέζ την έμπνευση του Τζόζεφ Κόνραντ για τον κεντρικό ήρωα της Καρδιάς του Σκοταδιού, τον Κουρτς. «Τα όμορφα χωριά, όμορφα καίγονται» και ο ποταμός Κόνγκο διαπλέεται δια της βίας, ενώ η δολοφονία και η απανθρωπιά κυριαρχούν, ενώ τα κομμένα χέρια μικρών παιδιών που δεν μάζεψαν την ημερήσια ποσότητα καουτσούκ που επέβαλλε ο αποικιοκρατικός ζυγός απαθανατίζονται σε φωτογραφίες εποχής...

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

Για τους «Τσέντσι», του Π. Μπ. Σέλλεϋ, σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου που ανέβηκε στην αίθουσα «Ω» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Kεντρική εικόνα: © Μαρίζα Καψαμπέλη.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Την τραγωδία «ήρεμ...

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ο ιστορικός χώρος της αρχαίας Αθήνας «συνομιλεί» αρμονικά με τη μαγική νύχτα των Αγγλοσαξόνων, όπως τη συνέθεσε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Κεντρική εικόνα: © Sabrina Brodescu.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η ομάδα Loxodox είναι ιδέα της Μαρίζας Θεοφυλακτοπού...

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

Για τις παραστάσεις «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» στο θέατρο «Χώρος» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», στο Θέατρο Μπέλλος, και τα δύο του Γαλλορουμάνου θεατρικού συγγραφέα, ποιητή και δημοσιογράφου Ματέι Βίσνιεκ. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Το σώμα της γυναί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ