alt

Για τον συλλογικό τόμο «Ιστορίες μαθηματικής φαντασίας» (μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Σε μια εργασία του, που βρέθηκε μετά τον θάνατό του, ο Γερμανός μαθηματικός Άουγκουστ Μέμπιους (1790-1868) περιέγραψε τις ιδιότητες των επιφανειών μίας όψεως· μεταξύ αυτών, και της ταινίας Μέμπιους, που σχηματίζεται αν περιστραφεί το ένα άκρο μιας ορθογώνιας ταινίας κατά 180 μοίρες και στη συνέχεια ενωθούν οι δύο απέναντι πλευρές, αποχτώντας έτσι μόνο μία πλευρά, μία ακμή και την ιδιότητα, όταν κόβουμε την ταινία κατά μήκος, να παίρνουμε μία μεγαλύτερη αντί για δύο, κι όταν κόβουμε αυτή τη δεύτερη κατά μήκος, να παίρνουμε δύο ταινίες τη μια μέσα στην άλλη. Νωρίτερα από τον Μέμπιους, ο Ελβετός μαθηματικός Λέοναρντ Όιλερ είχε θέσει τις πρώτες βάσεις της τοπολογίας, του κλάδου των μαθηματικών στον οποίον δύο οντότητες θεωρούνται ισοδύναμες αν μπορούν με συνεχή παραμόρφωση, αλλά χωρίς θραύση ή σχίσιμο, να συμπέσουν η μια με την άλλη στο χώρο.

O Ελβετός μαθηματικός Λέοναρντ Όιλερ είχε θέσει τις πρώτες βάσεις της τοπολογίας, του κλάδου των μαθηματικών στον οποίον δύο οντότητες θεωρούνται ισοδύναμες αν μπορούν με συνεχή παραμόρφωση, αλλά χωρίς θραύση ή σχίσιμο, να συμπέσουν η μια με την άλλη στο χώρο.

Στη λωρίδα του Μέμπιους, και σε τοπολογικά παράδοξα, βασίζονται κάποια από τα καλύτερα διηγήματα στη συλλογή Ιστορίες μαθηματικής φαντασίας. Στο «Ένα μετρό που λεγόταν Μέμπιους», το μοναδικό που έγραψε ο αστρονόμος Άρμιν Γιόζεφ Ντόιτς, με αξιοζήλευτο ρυθμό εξιστορείται η εξαφάνιση ενός συρμού με τετρακόσιους επιβάτες από το μετρό της Βοστώνης όταν προστίθεται μια νέα παρακαμπτήριος στο σύστημα. «Η παρακαμπτήριος έκανε τη συνδεσιμότητα ολόκληρου του Συστήματος να φτάσει σε τόσο υψηλή τάξη, που δεν ξέρω πώς να την υπολογίσω. Υποψιάζομαι ότι η συνδεσιμότητα έχει γίνει άπειρη», λέει ο δόκτωρ Τούπελο, ο μαθηματικός που προσπαθεί να διαλευκάνει την πρωτοφανή αυτή εξαφάνιση, και η αφηγηματική ακρίβεια του Ντόιτς κάνει το απίστευτο πιστευτό – κι εξόχως διασκεδαστικό. 

Όπως εξίσου διασκεδαστικό είναι το διήγημα «Ο άπλευρος καθηγητής» του Μάρτιν Γκάρντνερ, όπου χάρη στην εφαρμογή τοπολογικών παράδοξων σε διπλώσεις κι αναδιπλώσεις ενός ανθρωπίνου σώματος, ζηλευτές ως κι από τον πλέον ικανό άνθρωπο λάστιχο («το δεξί χέρι κάτω απ’ το αριστερό πόδι, μετά γύρω απ’ το κεφάλι ώσπου ν’ αρπάξει το δεξί αυτί. Ύστερα στρίψιμο του αριστερού χεριού με παρόμοιο τρόπο, ώστε να πιάσει τη μύτη, κ.λπ.») ο καθηγητής Σλαπενάρσκι εξαφανίζει έναν άλλον καθηγητή κι έπειτα τον ίδιο του τον εαυτό. 

Και στο διήγημα «Κι έχτισε ένα στρεβλό σπίτι» του Ρόμπερτ Χάινλαϊν, ένας αρχιτέκτονας κατασκευάζει ένα σπίτι του οποίου το σχήμα είναι ένα «τεσσεράκτιο· οκτώ κύβοι που σχηματίζουν τις πλευρές ενός υπερκύβου σε τέσσερις διαστάσεις», που επιφυλάσσει λογής λογής εκπλήξεις, όχι τόσο ευχάριστες όλες, στους ιδιοκτήτες του, το ζεύγος Μπέιλι. 

Το πρώτο θεώρημα μη πληρότητας του Γκέντελ, πως «οποιαδήποτε αποτελεσματικά παραχθείσα θεωρία που είναι ικανή να εκφράσει τη στοιχειώδη αριθμητική δεν μπορεί να είναι και συνεπής και πλήρης», είναι η αιτία να μεταμορφωθεί ο κόσμος από μια αφελώς δοσμένη εντολή σ’ έναν υπολογιστή, στην «Κατάρα του Γκέντελ», του Τζορτζ Ζιμπρόφσκι· και στη «Συγκλίνουσα σειρά», του Λάρι Νίβεν, ένας δαίμονας ηττάται μ’ ένα απλό αλλά ιδιοφυές μαθηματικό τέχνασμα.

Η επιστημονική φαντασία έχει υπάρξει το κατεξοχήν λογοτεχνικό είδος που χρησιμοποίησε νέες επιστημονικές ιδέες –της φυσικής, της βιολογίας– για να ψυχαγωγήσει τους αναγνώστες και να τους προειδοποιήσει για τους κινδύνους που αυτές οι ιδέες ενέχουν.

Στον «Φωτοβόλο» του Γκρεγκ Ίγκαν, μια μάχη δίνεται με όπλο τα μαθηματικά, σε μιαν ιστορία βιομηχανικής κατασκοπείας κι επαφής με έναν παράλληλο κόσμο. Στο «Μέσα στον κομήτη» του Άρθουρ Κλαρκ, τα μέλη μιας αποστολής στο διάστημα, στο χείλος της καταστροφής όταν παύει ο υπολογιστής να λειτουργεί, φτιάχνουν με χάντρες περασμένες σε σύρμα άβακες, συνεργάζονται για να κάνουν όλοι μαζί τους πολύπλοκους υπολογισμούς που απαιτούνται για την πλοήγηση, και δημιουργούν έτσι «έναν υπολογιστή από ανθρώπινα όντα, αντί για ηλεκτρονικά κυκλώματα». Και στον «Άνθρωπο-π» ο Άφρεντ Μπέστερ, όπως στο μυθιστόρημα Γκόλεμ 100 και σ’ άλλα του έργα, «παίζει» με τα γράμματα, τις λέξεις και την όψη της σελίδας, ενσωματώνοντας στην αφήγησή του, ως δομικό στοιχείο της, αυτά τα τυπογραφικά παιχνίδια. 

Η επιστημονική φαντασία έχει υπάρξει το κατεξοχήν λογοτεχνικό είδος που χρησιμοποίησε νέες επιστημονικές ιδέες –της φυσικής, της βιολογίας– για να ψυχαγωγήσει τους αναγνώστες και να τους προειδοποιήσει για τους κινδύνους που αυτές οι ιδέες ενέχουν. Έτσι, αρχής γενομένης από την Επιπεδοχώρα (Flatland, 1884), που ο Έντουιν Άμποτ Άμποτ την εμπνεύστηκε, όπως γράφει ο Τεύκρος Μιχαηλίδης στον πρόλογό του στις Ιστορίες, «από τις νεόκοπες θεωρίες περί τέταρτης διάστασης, τοποθετώντας την αφήγησή του σ’ ένα χώρο δύο διαστάσεων, όπου η έννοια του βάθους είναι όχι μόνο ανύπαρκτη αλλά και ακατανόητη», η επιστημονική φαντασία δεν έχει πάψει να υφαίνει ιστορίες με μαθηματικές ιδέες και παράδοξα – και άλλωστε δεν ήταν λίγοι οι συγγραφείς της με μαθηματικές σπουδές, από τον Άρθουρ Κλαρκ ως τον Μπόρις Στρουγκάτσκι (συγγραφέα του Στάλκερ [Πικνίκ δίπλα στο δρόμο], μαζί με τον αδερφό του Αρκάντι). Κάποιες από τούτες τις ιστορίες ανθολογεί και μεταφέρει στα ελληνικά με αγάπη, εδώ, ο Χριστόδουλος Λιθαρής, έμπειρος μεταφραστής και λάτρης της επιστημονικής φαντασίας.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Τώρα πείτε μου τι έγινε», τους προέτρεψε ο Τιλ. «Νόμιζα ότι είχατε φύγει».
«Μα φύγαμε… Βγήκαμε από την εξώπορτα και βρεθήκαμε εδώ πάνω, στο καθιστικό».
«Μα τι στην ευχή μου λέτε; Χμμμ – για περιμένετε ένα λεπτό». Ο Τιλ πήγε στο καθιστικό. Εκεί ανακάλυψε ότι το μεγάλο παράθυρο στην άκρη του δωματίου ήταν ανοιχτό. Κοίταξε επιφυλακτικά από μέσα του. Αυτό που είδε δεν ήταν η ύπαιθρος της Καλιφόρνιας, αλλά το δωμάτιο του ισογείου – ή ένα πανομοιότυπο αντίγραφό του. Δεν είπε τίποτα, παρά γύρισε στο άνοιγμα της σκάλας και κοίταξε κάτω. Το δωμάτιο του ισογείου ήταν στη θέση του. Με κάποιο τρόπο, κατάφερνε να βρίσκεται σε δύο διαφορετικά μέρη ταυτόχρονα, σε διαφορετικά επίπεδα.

altΙστορίες μαθηματικής φαντασίας
Συλλογικό
Μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής
Πρόλογος Τεύκρος Μιχαηλίδης
Αλεξάνδρεια 2018
Σελ. 312, τιμή εκδότη €15,90

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

Για το μυθιστόρημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα [Yasunari Kawabata] «Η χώρα του χιονιού» (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Kεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε σκηνοθεσία του Shirô Toyoda.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

Για το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον [Maggie Nelson] «Σπουδή στο Μπλε» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: από την «Μπλε ταινία» του Κριστόφ Κισλόφσκι. 

Γράφει η Φανή Χατζή

Ήταν Νοέμβριος του 2020 ...

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

Για το μυθιστόρημα του Φόλκερ Κούτσερ [Volker Kutscher] «Λούνα Παρκ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και το μυθιστόρημα του Κρις Λόιντ [Chris Lloyd] «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» (μτφρ. Βασίλης Κοντόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορικά crime fiction με φόντο τον Μεσοπόλεμο και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική  διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Το δεύτερο φεστιβάλ «WOW - Women of the World Αthens» (6-8 Απριλίου) στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) αποπειράται να θίξει τα πλέον επίκαιρα ζητήματα στον αγώνα της έμφυλης ισότητας, σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο. Στην κεντρική εικόνα, η Έλλη Ανδριοπούλου, διευθύνουσα δύμβουλος του ΚΠΙΣΝ και...

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ