alt

Για το βιβλίο με τις νουβέλες του Ονορέ ντε Μπαλζάκ «Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας & Το κόκκινο πανδοχείο» (μτφρ. Νίκος Σκοπλάκης, εκδ. Κοβάλτιο).

Της Διώνης Δημητριάδου

Η ιστορική μυθοπλασία του Μπαλζάκ

Μια ενδιαφέρουσα παράμετρος της αποδοχής που δυνητικά έχουν τα ιστορικά γεγονότα στη συνείδηση των πολιτών, αφορά στη λογοτεχνική επεξεργασία αυτών των ίδιων των γεγονότων διανθισμένων από την απαραίτητη μυθοπλασία αλλά με τη διατήρηση της ζώσας ιστορίας στον πυρήνα τους. Πολύ περισσότερο ισχύει αυτό, αν ο συγγραφέας/μυθοπλάστης είναι σύγχρονος των γεγονότων που αναλαμβάνει να θέσει ως ιστορικό φόντο της δικής του ιστορίας. Με δεδομένη φυσικά την ιδεολογική φόρτιση που αναπόφευκτα έχει και άρα τη συγκεκριμένη ως προς αυτήν οπτική γωνία μέσα από την οποία βλέπει και καταγράφει, το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι αντικειμενικό. Απολύτως αντικειμενική ιστορία, όπως γνωρίζουμε, δεν υφίσταται, καθόσον η θέση των υποκειμένων απέναντι στα γεγονότα δεν μπορεί να αγνοήσει τον διαμορφωμένο ιδεολογικό κόσμο μέσα από τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που τοποθετούν τον κάθε φορά εκτιμητή των γεγονότων στη μία ή την άλλη πλευρά. Όταν λοιπόν ο Ένγκελς δηλώνει (μέσω επιστολής στην κόρη του Μαρξ Λώρα Λαφάργκ) το 1883 ότι στο έργο του Μπαλζάκ «υπάρχει η ιστορία της Γαλλίας από το 1815 ως το 1848» και μάλιστα επισημαίνοντας την τόλμη και την «επαναστατική διαλεκτική στην ποιητική του δικαιοσύνη», δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε την «ιστορική» οπτική του συγγραφέα της Ανθρώπινης Κωμωδίας – δικαιούται και αυτός να αποδίδει μέσα στις επινοημένες ιστορίες του όχι μόνον το κλίμα της εποχής αλλά και τη δική του εκδοχή για πρόσωπα και πράγματα.

Όταν λοιπόν ο Ένγκελς δηλώνει (μέσω επιστολής στην κόρη του Μαρξ Λώρα Λαφάργκ) το 1883 ότι στο έργο του Μπαλζάκ «υπάρχει η ιστορία της Γαλλίας από το 1815 ως το 1848» [...] δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε την «ιστορική» οπτική του συγγραφέα της «Ανθρώπινης Κωμωδίας»

«Η ιστορία στην Ανθρώπινη Κωμωδία είναι πρώτα απ’ όλα η ιστορία της διαφοράς και της αντίθεσης: ταξικής και έμφυλης, ηθών και συμφερόντων, περιουσιών και βίων. Και, σε αυτή την ιστορία, όλες οι διαφορές και οι αντιθέσεις αρθρώνονται μέσα από ανταγωνισμούς και κερδοσκοπίες, κληρονομιές και ραδιουργίες  και "αόρατες" συνωμοσίες, οικογενειακές περιπέτειες και οικονομικούς μετασχηματισμούς», όπως γράφει στο πολύ κατατοπιστικό και περιεκτικό Επίμετρο ο μεταφραστής του βιβλίου Νίκος Σκοπλάκης.

Για να δείξει αυτές ακριβώς τις αντιθετικές συνθήκες που δομούν τη γαλλική κοινωνία από το 1816 ως το 1848 (αλλά και τα προηγούμενα χρόνια που με επίκεντρο τη Γαλλική Επανάσταση δρομολόγησαν τις μετέπειτα εξελίξεις), ο Μπαλζάκ προτιμά στη δική του προσέγγιση του ιστορικού πλαισίου να επικεντρώσει σε λεπτομέρειες και επεισόδια (για τα οποία η επίσημη ιστορία αδιαφορεί) προκειμένου να διεισδύσει περισσότερο στην ψυχοσύνθεση των προσώπων παρά στις πράξεις τους. Πρόκειται για μια ρεαλιστική αντιμετώπιση της ιστορίας (δεξιοτέχνης του ρεαλισμού, πάλι κατά τον Ένγκελς, ο Μπαλζάκ), κάτω από το πρίσμα των υποκειμένων που δρουν –συχνά στην αφάνεια– επηρεάζοντας το γενικότερο κλίμα, καθώς το ήθος των δρώντων προσώπων αντικατοπτρίζεται κατ' επέκταση στην εποχή.

Η πρώτη ιστορία, «Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας», τοποθετείται στα 1793, μια μέρα μετά την εκτέλεση του Λουδοβίκου ΙΣΤ', και μας μεταφέρει το κλίμα της μετάλλαξης της κοινωνίας από φεουδαρχική σε αστική.

Οι δύο ιστορίες που αποκόπτονται από την Ανθρώπινη Κωμωδία για να συμπορευτούν στην παρούσα έκδοση, βρίσκουν τον κοινό τους τόπο αρχικά στην εποχή της Γαλλικής Επανάστασης· αυτό όμως δεν θα ήταν ίσως αρκετό για την επιλογή της συνύπαρξης. Και οι δύο ιστορίες εστιάζουν στο χρήμα και στο αίμα και αφήνουν στο βάθος να φανεί εκείνη η ελάχιστη, ωστόσο υπαρκτή, ελπίδα που γεννά το ήθος των ανθρώπων, όταν νιώθουν πως διασώζονται μέσα στη δίνη των καταιγιστικών γεγονότων μόνον όταν προβάλλουν τη δική τους ιδιαίτερη ηθική ένσταση.

Η πρώτη ιστορία, «Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας», τοποθετείται στα 1793, μια μέρα μετά την εκτέλεση του Λουδοβίκου ΙΣΤ', και μας μεταφέρει το κλίμα της μετάλλαξης της κοινωνίας από φεουδαρχική σε αστική, που έφερε αναπόφευκτα και τον διωγμό των θρησκευτικών τελετών, οι οποίες ωστόσο τελούνταν κρυφά. Μια τέτοια κρυφή τελετή θα ζητήσει ο δήμιος Σανσόν από τις δύο μοναχές της ιστορίας και τον αβά ντε Μαρόλ ως επιμνημόσυνη δέηση για τον εκτελεσμένο μονάρχη – μια υπόμνηση αχνή για το προσωπικό ήθος που δικαιούται να έχει ακόμη κι ένας δήμιος, πιστός στις διαταγές που λαμβάνει για να εκτελέσει τους καταδικασμένους σε θάνατο. Μια ιδέα (αχνή επίσης) για τα αισθήματα που μπορεί να διατηρούν οι ανθρώπινες συνειδήσεις ακόμη και μέσα στο πλήθος που εξεγείρεται και ανατρέπει, επαναστατεί και εκτελεί τους φορείς της προηγούμενης άρχουσας τάξης.

alt
Ο πίνακας του Charles Benazech «Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας» (1793).

Θεωρούσε τον εαυτό του συγχρόνως αθώο και ένοχο […] ένιωθε πως δεν είχε καθαρή καρδιά, αφού είχε διαπράξει στη σκέψη του το έγκλημα.

Η δεύτερη ιστορία, «Το κόκκινο πανδοχείο», αφορά ένα έγκλημα που διαπράχθηκε το 1799. Ο στρατιωτικός χειρουργός Προσπέρ Μανιάν σχεδιάζει να δολοφονήσει τον περιστασιακό συνδαιτυμόνα και συγκάτοικο για μια νύχτα μεγαλέμπορο Βιλέμ, ο οποίος έχει εκμυστηρευτεί σ’ αυτόν και στον φίλο του με μεγάλη αφέλεια: «Μέσα στη βαλίτσα μου έχω εκατό χιλιάδες φράγκα σε χρυσό και σε διαμάντια».  Πόσο απέχει, όμως, η σκέψη από την πράξη; Όταν ο Βιλέμ πράγματι δολοφονείται (όχι όμως από τον Προσπέρ) τα γεγονότα ενοχοποιούν αυτόν που μόνον με τη σκέψη του έχει εγκληματήσει, ωστόσο νιώθει ένοχος και γι’ αυτό δεν δικαιολογεί τον εαυτό του – «Θεωρούσε τον εαυτό του συγχρόνως αθώο και ένοχο […] ένιωθε πως δεν είχε καθαρή καρδιά, αφού είχε διαπράξει στη σκέψη του το έγκλημα». Λίγο πριν από την εκτέλεσή του θα αφηγηθεί την ιστορία του στον Χέρμαν, ο οποίος με τη σειρά του την αφηγείται στους ομοτράπεζους ενός φιλικού γεύματος, κατά τη διάρκεια του οποίου θα φανεί ποιος ήταν ο αληθινός δολοφόνος. Στα παρεπόμενα της δεύτερης αυτής αφήγησης θα δούμε το ηθικό δίλημμα του Χέρμαν για το αν μπορεί να παντρευτεί την κόρη ενός δολοφόνου και να καρπωθεί μια περιουσία που αποκτήθηκε άνομα με τίμημα το αίμα ενός ανθρώπου.

Ο Μπαλζάκ αναδεικνύεται όχι μόνο σε μεγάλο μυθοπλάστη αλλά και σε ανατόμο της ψυχοσύνθεσης των υποκειμένων που συναποτελούν το απαραίτητο ανθρώπινο πλαίσιο για να γραφτεί η Ιστορία.

Ο δρόμος του αίματος και της ισχύος και στις δύο ιστορίες αφήνει τα ίχνη του· ωστόσο το προσωπικό ήθος των ανθρώπων δηλώνει την παρουσία του απέναντι σε όποιον συνυπολογισμό, σε όποια συναρίθμηση θέλει να ομαδοποιήσει τις συνειδήσεις και τις πράξεις. Πάντα θα διαχωρίζεται η διαφορετική συνείδηση, που ακόμη κι αν δεν πράττει τελικά όπως η ηθική αναστολή επιτάσσει, έστω θα προβληματίζεται για την ορθότητα των πράξεων. Σε κάθε περίπτωση ο Μπαλζάκ αναδεικνύεται όχι μόνο σε μεγάλο μυθοπλάστη αλλά και σε ανατόμο της ψυχοσύνθεσης των υποκειμένων που συναποτελούν το απαραίτητο ανθρώπινο πλαίσιο για να γραφτεί η Ιστορία. Αν οι επιστήμονες ιστορικοί καταγράφουν τα γεγονότα της ταραγμένης αυτής εποχής στη Γαλλία (με την αναπόφευκτη οπωσδήποτε ιδεολογική ταυτότητα σε ό,τι επέλεξαν να απομονώσουν και να ερμηνεύσουν), ο Μπαλζάκ με την Ανθρώπινη Κωμωδία του ρίχνει φως στα μεμονωμένα πρόσωπα που αποτέλεσαν τον μοχλό της Ιστορίας.

 

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο της βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ο ευτυχισμένος Σίσυφος» (εκδ. ΑΩ).

 Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από την ταινία L'auberge rouge (1951) σε σκηνοθεσία Claude Autant Lara.


alt

Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας
&
Το κόκκινο πανδοχείο
Ονορέ ντε Μπαλζάκ
Μτφρ. - επίμετρο - σημειώσεις Νίκος Σκοπλάκης
Κοβάλτιο 2018
Σελ. 154, τιμή εκδότη €13,25

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ HONORE DE BALZAC

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

Για το μυθιστόρημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα [Yasunari Kawabata] «Η χώρα του χιονιού» (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Kεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε σκηνοθεσία του Shirô Toyoda.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

Για το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον [Maggie Nelson] «Σπουδή στο Μπλε» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: από την «Μπλε ταινία» του Κριστόφ Κισλόφσκι. 

Γράφει η Φανή Χατζή

Ήταν Νοέμβριος του 2020 ...

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

Για το μυθιστόρημα του Φόλκερ Κούτσερ [Volker Kutscher] «Λούνα Παρκ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και το μυθιστόρημα του Κρις Λόιντ [Chris Lloyd] «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» (μτφρ. Βασίλης Κοντόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορικά crime fiction με φόντο τον Μεσοπόλεμο και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ