wagner250

Της Άλκηστης Σουλογιάννη

«Για τον Βάγκνερ (...) θα μπορούσαμε να πούμε (...) πως έχει δώσει φωνή σε κάθε τι στη φύση το οποίο δεν ήθελε να μιλήσει ώς τώρα» Φ. Νίτσε

Ο Καρλ Ντάλχαους (Carl Dahlhaus 1928-1989) υπήρξε επιφανής μουσικολόγος με νεωτερική κριτική σκέψη, καθηγητής της ιστορίας της μουσικής σε γερμανικά πανεπιστήμια, διευθυντής έκδοσης των απάντων του Ρίχαρντ Βάγκνερ (Λειψία 1813-Βενετία 1883), διευθυντής ερευνητικών μουσικολογικών προγραμμάτων, συγγραφέας πλείστων έργων με θέματα όπως είναι η μουσική παραγωγή του 18ου και του 19ου αιώνα, ο ρομαντισμός και ο μοντερνισμός στη μουσική, η απόλυτη έννοια της μουσικής, η αισθητική της μουσικής. 

Αυτές οι ιδιότητες του Ντάλχαους προσδιορίζουν τη σύνθεση του βιβλίου του για τα μουσικά δράματα του Βάγκνερ, στο οποίο ως πεδίο εργασίας αξιοποιούνται τα έργα Ο ιπτάμενος Ολλανδός, Τανχόυζερ, Λόενγκριν, Τριστάνος και Ιζόλδη, Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης, η τετραλογία Το δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ (Ο χρυσός του Ρήνου, Η Βαλκυρία, Ζίγκφριντ, Το λυκόφως των θεών), και τέλος το έργο Πάρσιφαλ. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο Ντάλχαους σχολιάζει τη θέση του Βάγκνερ στη διεθνή βιβλιογραφία τόσο στον τομέα της μουσικής όσο και στον τομέα της φιλοσοφίας (π. χ. Νίτσε) μέσα σε κλίμα αποθεωτικής απολογίας αλλά και κακεντρεχούς πολεμικής (ποτέ όμως σε σιωπή αποκλεισμού), δίνει έμφαση στα έργα που αποτελούν τον λεγόμενο βαγκνερικό κανόνα και μόνον περιστασιακά αναφέρεται στα πρώιμα έργα του συνθέτη, παρακάμπτει τη βιογραφική αντιμετώπιση (ως εξαντλημένο θέμα) και την αναφορά στην εξωκαλλιτεχνική, πολιτική εκμετάλλευση του Βάγκνερ, για την οποία άλλωστε ευθύνεται η συμπεριφορά των επιγόνων του και γενικότερα των διαχειριστών της πολιτισμικής παρακαταθήκης του και όχι η ίδια η μουσική του. Παράλληλα παρουσιάζει τη διαχρονική προβληματική για τον ειδολογικό χαρακτήρα των έργων του Βάγκνερ, στην οποία πάντως συμμετείχε και ο ίδιος ο συνθέτης με τα θεωρητικά δοκίμιά του, και κυρίως για τη σχέση λόγου και μουσικής όπως αποτυπώνεται στα έργα αυτά.

dahlhaus2Ο Ντάλχαους τονίζει με έμφαση ότι η σχέση εναλλαγής κειμένου και μουσικής αποτελεί χαρακτηριστική φόρμα στα έργα του Βάγκνερ σύμφωνα με την αντίληψη του συνθέτη. Ούτε η μουσική υποτάσσεται στο κείμενο σαν απλό αντίκρισμα αυτού, ούτε το κείμενο αποτελεί όχημα της μουσικής. Κατά τον Βάγκνερ ο διάλογος μουσικής και κειμένου αντιπροσωπεύει τον δίαυλο μετάβασης μέχρι τα λεπτότερα και βαθύτερα επίπεδα της τέχνης του. Με άλλα λόγια, η σχέση κειμένου και μουσικής αποτελεί το διφυές μέσον έκφρασης του δημιουργού.

Περαιτέρω, ο Ντάλχαους πραγματεύεται με κριτική και συγκριτική αντίληψη τους μύθους που λειτουργούν ως πρώτη ύλη για τη σύνθεση των έργων του Βάγκνερ, την καταγωγή των μύθων αυτών, τη λόγια διάσωση και εξέλιξή τους, την παρέμβαση και επεξεργασία του Βάγκνερ, καθώς και τη συνακόλουθη δημιουργία αρχετυπικών χαρακτήρων με διαχρονική ισχύ, όπου εμπλέκονται αφενός εξωκαλλιτεχνικοί (κοινωνικοί, ιστορικοί, οικονομικοί) παράγοντες και αφετέρου βιωματικό υλικό του συνθέτη. Με αυτή την προϋπόθεση, προβάλλονται κεντρικά στοιχεία της θεματικής των έργων του Βάγκνερ, όπως είναι ο έρως και ο θάνατος, η μοίρα, η προσωποποίηση της φύσης, ο φόβος και η αφοβία, η αντιπαράθεση του εσωτερικού ανθρώπου με το εξωτερικό περιβάλλον, η ανθρώπινη βούληση, η συμπόνια, η απάρνηση, η παραίτηση, η καταγωγή του νέου κόσμου από τις θυσίες ηρώων, και σ’ αυτό το πλαίσιο σημειώνεται και η επίδραση του Σοπενχάουερ στη σημασιολογική διάρθρωση των έργων του Βάγκνερ.

Με την ίδια κριτική και συγκριτική αντίληψη, ο Ντάλχαους πραγματεύεται στοιχεία που χαρακτηρίζουν την οικονομία της δομής στα έργα του Βάγκνερ, όπως είναι η λειτουργικότητα των τίτλων, η εσωτερική και η εξωτερική δράση, η στερεή «λογική» του συνθέτη που αποτυπώνεται στη σταθερότητα της μελωδικής/ρυθμικής φόρμας, οι τεχνικές και αισθητικές αντιφάσεις, οι διερευνήσεις μουσικών δυνατοτήτων, η σχέση κεντρικού μουσικού κορμού και μοτίβων, η διακειμενικότητα (συμπεριλαμβανομένης και της αυτοδιακειμενικότητας), οι μουσικές εικόνες, η λεκτική λιτότητα (η κατά Βάγκνερ ηχούσα σιωπή).

Είναι προφανές ότι το βιβλίο (ενισχυμένο με ποικίλο παρακειμενικό και ηχητικό υλικό στην ελληνική έκδοση, βραβείο της Ένωσης Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών 2010) διαθέτει ιδιαιτέρως υψηλή πληροφορητικότητα, η οποία εστιάζεται στην τριπλή ιδιότητα του Βάγκνερ ως θεωρητικού, ως μουσικού, ως ποιητή. Με τον τρόπο αυτό, το βιβλίο αποτελεί έναν κανόνα κριτικού ελέγχου μουσικών και γενικότερα πολιτισμικών προϊόντων στο επίπεδο της ανίχνευσης ιδεών και στο επίπεδο της καλώς οργανωμένης αποτύπωσης και διεκπεραίωσης αυτών.

 * Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.
Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Ο δημιουργικός λόγος του Γιώργου Χειμωνά» (εκδ. Παρατηρητής).
wagner-exofCarl Dahlhaus
Τα μουσικά δράματα του Ρίχαρντ Βάγκνερ
Μετάφραση: Θόδωρος Παρασκευόπουλος
Επιμέλεια: Δήμος Κουβίδης, Μάκης Σολωμός
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010, σελ.: 304

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ RICHARD WAGNER

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αντωνακάκη, Μπίρης, Παρπαϊρης: Ποιητική των κτιρίων και του χώρου - Τρία βιβλία για την αρχιτεκτονική

Αντωνακάκη, Μπίρης, Παρπαϊρης: Ποιητική των κτιρίων και του χώρου - Τρία βιβλία για την αρχιτεκτονική

Τέσσερις νέες εκδόσεις για την αρχιτεκτονική στην Ελλάδα: Σουζάνα Αντωνακάκη «Αρχιτεκτονική ποιητική»,  (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης), «Τάσος Μπίρης: Πενήντα χρόνια σημάδια στο αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι», (εκδ. Καπόν), Απόστολος Παρπαϊρης «Ο τουρισμός ως “χορηγός” της πολιτιστικής κληρονομιάς» ...

«Η καντιανή ηθική στον σύγχρονο κινηματογράφο» της Δήμητρας Δήμου (κριτική)

«Η καντιανή ηθική στον σύγχρονο κινηματογράφο» της Δήμητρας Δήμου (κριτική)

Για τη μελέτη της Δήμητρας Δήμου «Η καντιανή ηθική στον σύγχρονο κινηματογράφο – Ανάδειξη παραδειγμάτων κατηγορικής προσταγής σε σύγχρονες κινηματογραφικές αναπαραστάσεις» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

Το βιβλίο της Δήμητρας Δήμου επικε...

«Ένα κουκλόσπιτο (Νόρα)» του Ερρίκου Ίψεν – Σκέψεις για το κλασικό θεατρικό έργο με αφορμή την έκδοσή του

«Ένα κουκλόσπιτο (Νόρα)» του Ερρίκου Ίψεν – Σκέψεις για το κλασικό θεατρικό έργο με αφορμή την έκδοσή του

Για το κλασικό θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν (Henrik Ibsen) «Ένα Κουκλόσπιτο (Νόρα)» (εισαγωγή - μτφρ. - ερμηνευτικά σχόλια: Ήρκος Αποστολίδης, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Αμαλία Μουτούση, πριν από μερικά χρόνια, σε μια υποδειγματική ερμηνεία της Νόρα. (Σκην. Γιώργος Σκεύας).

Γράφει ο Φ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ