alt

Για την ποιητική συλλογή του Παύλου Δ. Πέζαρου Ο αχός κι ο βυθός (εκδ. Κέδρος).

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Κρατώντας στα χέρια σου το ποιητικό έργο του Παύλου Δ. Πέζαρου δεν μπορείς να μην επισημάνεις, αρχικά, στους τίτλους, δύο περιοχές: το υγρό στοιχείο και τις αισθήσεις: Οσμές από ιώδιο, Γεύση αρμύρας, Η σταδιακή οξείδωση της αφής και Ο αχός κι ο βυθός η πρόσφατη συλλογή του (1). Το υγρό στοιχείο ένα από τα τέσσερα εμπεδόκλεια ριζώματα, είναι το ρευστό αντίστοιχο του φωτός, η συνεχής ροή του εκδηλωμένου κόσμου, ο συμβολισμός του δυναμισμού της ψυχής. «Το νερό», σημειώνει ο Γκαστόν Μπασελάρ, «περισσότερο από οποιοδήποτε κοσμογονικό στοιχείο είναι μια πλήρης ποιητική αλήθεια»(2). «Έστω στη θάλασσα/ κοντά της ν’ αναπνεύσουμε/, γιατί ξεκίνησε η ζωή μας από κει», αναφέρεται στο ποίημα «Οι λέξεις και τ’ ακούσματα». Κι αυτή η ρήση, σε συνάρτηση και με το περιεχόμενο των περισσότερων ποιημάτων των προαναφερόμενων συλλογών, θα έλεγα, πως υποδηλώνει την ταξινόμηση της ποιητικής φαντασίας του Πέζαρου στο υδάτινο κοσμογονικό στοιχείο.

Η ποίηση του Πέζαρου, στο παιχνίδι της χρονικής απόστασης των ποιημάτων του κατακυρώνει συνάμα και ως νοηματοδότη της ποίησής του τον αναγνώστη, ενεργοποιώντας τον σύμφωνα και με τα δικά του βιώματα.

Επίσης, προσέχεις και τον αναγραφόμενο, στο τέλος των περισσότερων ποιημάτων, χρόνο: σε αυτόν της σύλληψης των ποιητικών εικόνων και σε αυτόν της πιστοποίησης ή της νέας εκδοχής για την αναβάπτιση των όμοιων κοινωνικών ή άλλων αξιών που έχουν ξεθωριάσει ή και υπονομευτεί. «Ο ποιητής», λέει ο Σεφέρης, «πρέπει να παρέχει και να αναπτύσσει διαρκώς τη συνείδηση του παρελθόντος ως παρόντος»(3). Το γιούσουρι είναι οργανισμός στον θαλάσσιο πυθμένα. Με την πάροδο του χρόνου γίνεται πολύτιμο υλικό και τότε χρησιμοποιείται από έμπειρους τεχνίτες. Στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, ο ποιητής, σε εξομολογητικούς για την ποίησή του στίχους, θα πει: «Πάντα εραστής/ πραγμάτων και εικόνων και υποθέσεων/ που ούτε ήταν ούτε έγιναν δικά σου,/ ν’ ακούς σου μένει τις σειρήνες/ δεμένος στο κατάρτι,/ σ’ ένα δέντρο/ σε ένα γιούσουρι βυθού…». Κάπως έτσι λειτουργεί ο χρόνος στη διάρκειά του, στις δυο του στιγμές, στην ποίηση του Παύλου Πέζαρου που ως οδυσσειακός παρατηρητής μετατρέπει τις εικόνες του σε πολύμορφες αισθήσεις. Λέει σε ένα ποίημα από τη συλλογή του Η σταδιακή οξείδωση της αφής: «Μια νύχτα θα διπλαρώσω πονηρά τους νυχτοφύλακες/ θα βρω έναν τρόπο να τους εξαργυρώσω-να λευτερώσω το βαπόρι των αισθήσεων/ από τ’ αγκυροβόλιό του/ να μπω κι εγώ και να σαλπάρω». Αυτό ακριβώς κατορθώνεται, σε μια συνεχή χρονικά γραμμή, βιωμένη προσωπικά και ιστορικά ανάμεσα στον καλλιτεχνικό και τον αισθητικό πόλο του κειμένου, στην οποία ο αναγνώστης μετατρέπει αυτό το συγγραφικό βίωμα σε αναγνωστική εμπειρία. Και, λέω, ο αναγνώστης και όχι ο ποιητής, γιατί η ποίηση του Πέζαρου, στο παιχνίδι της χρονικής απόστασης των ποιημάτων του κατακυρώνει συνάμα και ως νοηματοδότη της ποίησής του τον αναγνώστη, ενεργοποιώντας τον σύμφωνα και με τα δικά του βιώματα. Άλλωστε μια τέτοια λειτουργία φαινομενολογικής φύσεως υποδηλώνεται στον στίχο «Για να μπορέσεις να σκεφτείς πρέπει να πράξεις». «Η ονειροπόληση του συγγραφέα, δεν εξαντλείται», όπως θα έλεγε ο Μπασελάρ «στην προσωπική του ικανοποίηση, όπως επιδιώκει το όνειρο, που προβάλλει ατομικό χαρακτήρα, αλλά ετοιμάζει ποιητικές απολαύσεις και για άλλες ψυχές (4), οι οποίες είναι δυνατόν να δημιουργήσουν μια φαινομενολογία του χώρου που ονειρεύονται χωρίς να έχουν πολλές φορές την άμεση εμπειρία του. Καθόσον, οι ποιητικές εικόνες που εκφράζουν τη δημιουργικότητα του συγγραφέα είναι βιολογική κληρονομιά του και τις μοιράζεται με τους αναγνώστες που ταυτίζουν το όνειρο με τη φαντασία με σκοπό να τους εξοπλίσει με ποιητική συνείδηση» (5).

Ο Πέζαρος άρχισε να δημιουργεί λίγο πριν τη μεταπολίτευση. Βίωσε τα τραύματα της δικτατορίας, τη βίαιη μετάβαση από την παραδοσιακή εποχή στη νεωτερική (...).

Ο Πέζαρος άρχισε να δημιουργεί λίγο πριν τη μεταπολίτευση. Βίωσε τα τραύματα της δικτατορίας, τη βίαιη μετάβαση από την παραδοσιακή εποχή στη νεωτερική, τις επιπτώσεις μιας σειράς φαινομένων οικολογικών, άναρχης δόμησης, την άνοδο των κινημάτων μέχρι τη σημερινή κρίση αξιών, ιδεών, γλώσσας, γενικά την πολιτισμική κρίση. Πρόκειται για ένα ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο που τροφοδότησε την ποιητική του παραγωγή η οποία, στο σύνολό της,  αλλά ιδιαίτερα Ο αχός κι ο βυθός θεματικά, κινείται στις περιοχές της γλώσσας, της ιστορίας, της λαϊκής παράδοσης, του ερωτικού στοιχείου.

Η ανθρώπινη γλώσσα είναι περιορισμένη. Η ποίηση διευρύνει και σηματοδοτεί την αξία της, οι λέξεις μιλούν μεταξύ τους κι έτσι ο άνθρωπος εκπαιδεύεται στο να κατανοήσει την πολυμορφία του κόσμου (6). «Μια συνεχής πάλη με τη γλώσσα είναι η ποίηση», είχε πει ο Ελύτης (7). Η γλώσσα στη συλλογή  Ο αχός κι ο βυθός αποτελεί σημαίνουσα πηγή νοήματος. Ο Πέζαρος, λάτρης της γλώσσας την κατέχει ουσιαστικά. Πιστεύει στη νοηματική της εξέλιξη, στην προσαρμογή και διαχρονικότητά της με τα όποια επακόλουθα: «Στη γλώσσα που μας θρέψανε η άλς έγινε θάλασσα/ τοκίσανε στο άλφα/ θησαύρισαν στη διαφάνεια». Χρησιμοποιεί δημιουργικά λέξεις και φράσεις από τη λαϊκή και δημοτική της εκδοχή ως και τη λόγια: «πιστά να καταγράψουμε τις απώλειες και νίκες,/ ωσότου τα θαλασσινά βούκινα ακουστούν/ κηρύσσοντας ανακωχή,/ πριν ξαναμπούν οι σπάθες στο θηκάρι τους./ Δια να πληρωθεί το ρηθέν δια του λαϊκού θυμόσοφου,/ αγάλι αγάλι βρίσκει το καρφί την τρύπα του». Αλλού: «Μην ήταν για τη Φωτεινή/ μη για τη γραία Λούπαινα;/ Δεν ήταν για τη Φωτεινή/ Δεν ήταν για τη Λούπαινα». Στο ποίημα «Πατρός σπαράγματα», επιρροή από τον ελυτικό Μικρό Ναυτίλο, αποθησαυρίζει ναυτικές λέξεις, όπως «λατίνια, σακολέβες, γαϊτες, ματσακόνι…». Πιστεύει στη σημασιολογική, την ιδεολογική και την ιστορική της αξία όπως και στη συνεχή της σπουδή: «Και ποιος και πώς θα μεταφράσει τα ρω του έρωτα μια μέρα στα κινέζικα;» ή «Μα πώς να μυηθείς στα Ελευσίνια χωρίς ελληνικά;». Αλλά, ανησυχεί και για την πορεία της: «Και πώς θα ακουμπήσουμε τις μνήμες μας… με βαρβαρίζοντα ελληνικά να ηχούν τριγύρω;» ή «Άμοιρη γλώσσα. Άμοιρο αλφάβητο, μες στον αχό οι εραστές κι οι ποιητές δεν φταίνε».

Ως δημιουργικός εργάτης του λόγου, θλίβεται γιατί η γλώσσα ως αίσθηση δεν βρίσκει ανταπόκριση στο επίπεδο των ανθρώπινων πράξεων.

Αλλά, ως δημιουργικός εργάτης του λόγου, θλίβεται γιατί η γλώσσα ως αίσθηση δεν βρίσκει ανταπόκριση στο επίπεδο των ανθρώπινων πράξεων: «Καλλιεργώ τις λέξεις/ και έρημο θερίζω των αισθήσεων». Μια, ας την πω, μελαγχολική διάθεση, εμποτίζει την ποίησή του. «Τι άλλο είναι η Ποίηση, απ’ τη θλίψη μας»; θα πει κάπου. Και, βέβαια, η θλίψη όχι ως στοιχείο απαισιοδοξίας, αλλά μιας δυναμικής θέασης, γιατί, πώς αλλιώς, η γλώσσα είναι ψυχή, ηθική δύναμη: «Γραμμένα χείλη, κι αν αλλάξεις/ τις συλλαβές ή και το σχήμα,/ θα’ ναι σα ν’ άλλαξες την ίδια την ψυχή σου», λέει στο ποίημα «Κατευόδιο». Ίσως για τον Πέζαρο η γλώσσα να είναι η Μεγάλη Αίσθηση που περικλείει τις γνωστές, επειδή εκείνες μιλούν ποικιλοτρόπως ελπιδοφόρα μέσω αυτής: «Ας πάρουμε τον δρόμο των αισθήσεων./ Ίσως μας βγάλει/ στον ποθητό από παλιά προορισμό./ Ακόμη κι η αβεβαιότητα, δεύτερη φύση/ μας έχει γίνει μέρος του παιχνιδιού./ Κι αν πάλι οι ελπίδες μας/ αποδειχτούνε φρούδες,/ δε χάλασε ο κόσμος./ Υπάρχουνε ακόμη αποθέματα/ υγρών καυσίμων κι αερίων/ κάτω απ’ τα χωράφια μας.», θα πει στη «Γεύση αρμύρας».

alt

Σημειώνει ο Οκτάβιο Παζ «πως κάθε ποίημα είναι μια προσπάθεια συμφιλίωσης της ιστορίας με την ποίηση προς όφελος της δεύτερης… Και καθώς η σχέση μας με την ιστορία είναι σχέση σκλαβιάς και εξάρτησης όντας το ακατέργαστο υλικό αλλά και τα θύματά της, εν τούτοις η ιστορία εκπληρώνεται διαμέσου της ανάλωσής μας. Η ποίηση μεταποιεί αυτή τη σχέση και βρίσκει την ολοκλήρωσή της μέσα από την ανάλωση της ιστορίας»(8). Ο μοντερνισμός άλλωστε χρησιμοποίησε τον μύθο και την ιστορία προσφέροντας στον ποιητή κατάλληλα προσωπεία για να εκφράσει την εμπειρία του. Στο ποίημα «Ένθεν Κακείθεν» αποτυπώνονται αφενός το παρελθόν των αγώνων, το παρελθόν του ποιητή, αλλά και προετοιμάζεται το μέλλον. Ο ποιητής με το έργο του εν μέσω ιστορικών γεγονότων παρόλη την υποβόσκουσα ήττα και το άδηλο μέλλον εν τούτοις είναι έτοιμοι να ξαναρχίσουν: «Σε ποια περίοδο του γαλαξιακού μας χρόνου/ ν’ αποθηκεύτηκαν τα χρόνια που ξοδέψαμε…/ Τι να γίναν… οι οσμές και οι γεύσεις και τα ίχνη στα δάχτυλα.../ Ματιά μου εξουσιάστρια, ξαγρύπνα…», δηλώνει αυτοαναφορικά. Γιατί θα πει παρακάτω στο ποίημα «Πατρίδα είναι»: «Άκαιρα όλα γίνονται σε τούτη την πατρίδα».

Η ιστορία αναδύεται και μέσα από την τραγική ειρωνεία που παίζεται στο ατομικό επίπεδο και σε αυτό της εξουσίας, που ουδόλως ενδιαφέρεται για τις γενέθλιες προσωπικές κινήσεις.

Στο ποίημα «Μακεδονική σαλάτα» διαπιστώνεται ότι «ελλοχεύει ο κίνδυνος του ποτέ/ κλιμακώνεται στο πουθενά/ και στραγγίζει στο τίποτα». Και βέβαια, σε αυτό το πλαίσιο η Ελλάδα είναι μια ανοιχτή πληγή κατά τον ποιητή, παίζοντας διαρκώς ρόλους σε μια τραγωδία με ήρωες τα άτομα και πάντα με κάποιον Πεισίστρατο παρόντα: «Ο καημένος ο Πεισίστρατος/ και τι δεν έκανε/ για να τον γράψει η Ιστορία/ αναμορφωτή» θα πει στη «Γεύση αρμύρας». Γιατί στο ποίημα «Την άνοιξη αρχίζει το κακό» οι εκάστοτε Διάκριοι είναι ανάγκη να έχουν ανοιχτά τα μάτια τους, αφού «πάντα ένας Πεισίστρατος/ θα καπηλεύεται για να στεριώσει την τυραννία του». Παρόμοια, στη «Μακεδονική σαλάτα» σημειώνει πως πάντα θα υπάρχουν εκείνοι που σε κάθε άνοιξη, σε κάθε ανάταση, δηλαδή, θα τους εκμεταλλευτούν κατάλληλα για να στομώσουν τη δυναμική τους και το όραμά τους για μια καλύτερη κοινωνία, όπως ακριβώς εισέβαλαν απροκάλυπτα οι Σπαρτιάτες από τη μεριά της Οινόης στη Θήβα. Η ιστορία αναδύεται και μέσα από την τραγική ειρωνεία που παίζεται στο ατομικό επίπεδο και σε αυτό της εξουσίας, που ουδόλως ενδιαφέρεται για τις γενέθλιες προσωπικές κινήσεις. Η ιέρεια Χρυσή ως δηλωμένη υπέρμαχος της ειρήνης έκαψε άθελά της τον ναό της Ήρας στο Άργος. Τότε τελείωσε και η ανακωχή Αθήνας και Σπάρτης, όχι όμως για τον συγκεκριμένο λόγο: «Η έρμη, ίσα που γλίτωσε κι η ίδια./ Έντρομη σκέφτηκε θα με σκοτώσουν οι Αργείοι… Κι όμως οι Αργείοι δεν την πήραν στο κατόπι./…Για άλλους λόγους, είπανε, τελείωσε η ανακωχή» («Μνημόνιο της φωτιάς»).

Στο ποίημα «Ανεξαρτήτως», με χρονολογία γραφής το 2013, στο οποίο ο Αριστογείτων «δήθεν αυτός ήταν ο μόνος ικανός/ να απαλλάξει την Αθήνα απ’ τους τυράννους…εξοστρακίζοντας όσους υπονομεύουν/ το μέλλον των παιδιών τους…», αποτυπώνεται ένας εύστοχος παραλληλισμός, νομίζω, με το σήμερα, έστω κι αν ο εξοστρακισμός γίνεται με εισαγωγικά και με πολλαπλές σημασιοδοτήσεις. Τέλος, ο Σπαρτιάτης Δημάρατος που εξαίροντας τους νόμους της Σπάρτης στον Πέρση βασιλιά στις Θερμοπύλες, αυτός ο ίδιος τους παραβίασε κατάφωρα. Ο Ηρόδοτος, στο ποίημα «Ηρόδοτος, με την ψυχή στο στόμα», διασώσας το περιστατικό, αναφερόμενος στον Νόμο τον ερωτά: «πώς και ξεπουπουλιάστηκες, τι θα 'χει ο Δημάρατος να λέει;».  

Το ιστορικό γεγονός αλλά και τα ιστορικά πρόσωπα προκαλώντας τη συνείδηση του Πέζαρου δεν χρησιμοποιούνται μουσειακά ή ως κάποια πρόφαση ή το μέσο για να δοθεί υπόσταση στα προσωπικά βιώματα, αλλά μέσα από διαδικασίες οδύνης προβάλλονται σε συλλογικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, για να ασκηθεί έμμεσα κριτική σε κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα της σύγχρονης εποχής άλλοτε σε πλαίσια, αμφισβήτησης ή διαπίστωσης ή ειρωνείας χωρίς να απουσιάζει και η φιλοσοφική διάθεση.

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΣ

Ανεξαρτήτως των πραγματικών κινήτρων
να τος ο Αριστογείτων,
να τον επευφημούν τα πλήθη,
δήθεν αυτός ήταν ο μόνος ικανός
να απαλλάξει την Αθήνα απ' τους τυράννους,
να έλθει πια ξανά στην πόλη τους
η πολυπόθητη συνέλευση του Δήμου,
να ρητορεύουν ανοιχτά, να διαφεντεύουν
οι ίδιοι κι ο καθένας τα του οίκου του,
τις σχέσεις τους με φίλους και συμμάχους,
εξοστρακίζοντας όσους υπονομεύουν
το μέλλον των παιδιών τους
και τα πάθη τους.

Το σκηνικό, δηλαδή ο τόπος σε σχέση και με τον χρόνο, προσφέρονται για μια εξόχως νοσταλγική πατριδογνωσία βάθους που εκπέμπει πέρα από μια χαμένη ομορφιά και μια ξεχωριστή ιδεολογία.

Ο γενέθλιος τόπος, με την παράδοσή του, το δομημένο τοπίο και οι σχέσεις των ανθρώπων του, οικείων και άλλων, ενίοτε με τον αχό του δημοτικού τραγουδιού, είναι μια άλλη πηγή νοήματος στη συλλογή. Το σκηνικό, δηλαδή ο τόπος σε σχέση και με τον χρόνο, προσφέρονται για μια εξόχως νοσταλγική πατριδογνωσία βάθους που εκπέμπει πέρα από μια χαμένη ομορφιά και μια ξεχωριστή ιδεολογία. Εκείνο που χάνεται, αν «επαναφέρεται» τονώνει το καινούργιο καθώς συνειδητά ή ασύνειδα το ενδύει με την αύρα του. Το παρελθόν έχει την αίσθηση πρωτίστως ενός παράδεισου, εκείνου της παιδικής ηλικίας, πατρίδα την αποκαλεί ο ποιητής, που αποτελεί μια ιδανική κολυμβήθρα εξαγνισμού ή και περιοχής που πέμπει αφενός μια πικρία ή χιούμορ ή ίσως μεταμέλεια, αφετέρου παραπέμπει σε μια κριτική θέαση της ζωής. Στίχοι από το ποίημα «Δεξαμενή ονείρων»: «Η παιδικότητά μας, δεξαμενή ονείρων. Πάντα ξαναγυρίζουμε, ερασιτέχνες δύτες… Μέσα στα όνειρά μας βυθιζόμαστε… Ψέματα λέγαν οι παλιοί ότι τα όνειρα προλέγουνε το μέλλον,/ Τα όνειρα είναι η μηχανή του χρόνου/ ή τα μουλάρια μας/ που μας γυρίζουν πάντα στο παχνί μας./ Ξέρουν αυτά τον δρόμο». Τα όνειρα για τον Πέζαρο αποτελούν αφενός μια καταβύθιση για αναζήτηση χαμένων εικόνων και που αλλού θρυμματίζονται «μπρος στις εικόνες συνεχούς ροής», στην απόχη του χρόνου, που άθελά μας μάς παγιδεύει ή και με τη θέλησή μας παγιδευόμαστε, όπως αναφέρεται στο ποίημα «Αποχαιρετισμός στον Χρόνο». Κι εδώ, ο χρόνος έχει τη σημασία του στην απόσταση που ο ποιητής βλέπει το παρελθόν, σίγουρος πια για τη χαμένη αλλά απαραίτητη σήμερα δυναμική του. Έτσι, στο ποίημα «Οι λέξεις και τ’ ακούσματα» ο γενέθλιος τόπος ζωντανεύει με την οδό Ζαννή, με τη Γαρούφω «από τη βρύση της αυλής να μεταφέρει/ το αμίλητο νερό και να μετράει/ το χρόνο... να παίζει/ τον Κλήδονα μ’ ούλες τις φιλενάδες», με το πατρικό και το μητρικό μορφοείδωλο που μέσα από τον πόνο, αλλά και το σπίτι που έγινε στο όνειρο καϊκι, γίνονται σύμβολα που καλοτυχίζουν τον ποιητή. Κι αλλού, σε μια εικόνα αλλοτρίωσης και καταστροφής αλλά με γενέθλιο συμβολισμό μαγικού ρεαλισμού, το γιασεμί που άλλοτε στεφάνωνε «γύψινες κόρες κι έφηβους θλιμμένους,/ στημένους να στολίζουν τα μπαλκόνια/ σπιτιών παρατημένων από ενοίκους/ λίγο πριν κηρυχτούν διατηρητέα και ξεφτίσουν,/ ωσότου καταρρεύσουν με ένα γδούπο.», έγινε δέντρο στην Κύπρο. 

alt

Στο δε ποίημα «Παραμυθία», αναδύεται το παρελθόν με τη ροή και τη φωνή του ηρακλείτειου ποταμού, ο οποίος μέσα από εικόνες καθημερινότητας και εικονογραφίες ανθρώπων, συνομιλώντας με την ιστορία, συνομιλεί με τη μυλωνού που «στέκει λες ακόμα στο πορτάκι/ με αγαθούς ψαράδες παζαρεύοντας/ τ’ αλεστικό αξάι» κι επίσης ζωντανεύει καϊκια, αμμώδεις παραλίες, μύλους εικόνες που περιστρέφονται και με διακειμενικό τρόπο μεταφέρουν την αρχαία ιστορία με τον μπαρμπα-Θεμιστοκλή και τον Αριστείδη. Στο ίδιο ποίημα, ο χρόνος, αληθινός αλχημιστής, μια γοργόνα του απείρου, γυναίκα, μπορεί κι ένα μικρό κορίτσι, κι ο Αλέξανδρος μαζί, κλειδώνουν όμοιες καταστάσεις και τις μεταφέρουν στο διηνεκές: «Ο ποταμός της φωνής της/ σαλπίζει μακρόσυρτος,/ με έσχατο πάθος/ συμπυκνώνει το χρόνο/ και μετεωρίζεται/ στου μύλου τ’ ανοίγματα/ Αλέξανδρε! Δεν με ακούς;/ Πού είσαι, βρε χαμένο; Ζεις;/ Εδώ. Και ζω και βασιλεύω/ και τ’ αλώνια κυριεύω!».

ο έρωτας είναι ταυτόχρονα η συνειδητοποίηση του θανάτου, αλλά και η απόπειρα μεταβολής της κάθε στιγμής σε αιωνιότητα (10), όπως θα έλεγε ο Οκτάβιο Παζ.

Το ερωτικό στοιχείο στη συλλογή συναντάται σε δύο ποιήματα. Στις «Γλαυκές νύχτες» αναδύεται ως νοσταλγία, αλλά και ως κρατούσα συναισθηματική έξαρση που συλλαμβάνεται ρομαντικά πέρα από την τύρβη της καθημερινότητας και άλλους στοχασμούς, σε μια εναγώνια κίνηση χρόνου: «Τους στοχασμούς μου αυτό το βράδυ παρατάω./ Τρέχω τον έρωτά μου ν’ απαντήσω». Στο «Δώρα Θεώ», γραμμένο δώδεκα και είκοσι χρόνια μετά η τελική του γραφή, ο ποιητής θέτει τον έρωτα πάνω από τη φθορά, σε μια ακόμα αέναη κατάκτηση, όμως μη θέλοντας να τον φτάσει ως τη φθορά του, γιατί «η μοίρα των μεγάλων εραστών/ είναι ο θάνατος/ και μες στην κόλαση/δεν ξεχωρίζεις/ ποια η αιτία των αγκομαχητών,/ οδύνη ή ηδονή;». Εδώ, ο έρωτας είναι ταυτόχρονα η συνειδητοποίηση του θανάτου, αλλά και η απόπειρα μεταβολής της κάθε στιγμής σε αιωνιότητα (10), όπως θα έλεγε ο Οκτάβιο Παζ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Πάντα εραστής
πραγμάτων και εικόνων και υποθέσεων
που ούτε ήταν ούτε έγιναν δικά σου,
ν’ ακούς σου μένει τις σειρήνες
δεμένος στο κατάρτι,
σ’ ένα δέντρο,
σε ένα γιούσουρι βυθού,
να χαϊδεύουν τα αυτιά σου
και επιμόνως να σε προκαλούν,
έστω κι αν τίποτε να κάνεις
δεν μπορείς.

Ο Παύλος Πέζαρος, σημαίνων ποιητής, είναι ένας τεχνίτης του λόγου, με μια μελαγχολική διάθεση, που διαπερνάει όλο το σώμα της συλλογής, με μια στοχαστική ενατένιση της ζωής, σε ένα πλαίσιο ανίχνευσης μιας νέας ηθικής σε έναν παρακμιακό κόσμο που οι δομές του μεταβάλλονται.

Ο Παύλος Πέζαρος, σημαίνων ποιητής, είναι ένας τεχνίτης του λόγου, με μια μελαγχολική διάθεση, που διαπερνάει όλο το σώμα της συλλογής, με μια στοχαστική ενατένιση της ζωής, σε ένα πλαίσιο ανίχνευσης μιας νέας ηθικής σε έναν παρακμιακό κόσμο που οι δομές του μεταβάλλονται. Τα όνειρα για τον Πέζαρο δεν είναι κάτι το ανώφελο για να κινήσουν απλά ή επιφανειακά το μέλλον, αλλά για να εμπνεύσουν τη χαμένη δυναμική του παρελθόντος που συναντάται μέσα από όμοιες εικόνες του μέλλοντος. Τα ποιήματα της συλλογής παρατηρώντας και διεισδύοντας δημιουργικά στο παρελθόν, κρίνουν συνάμα την εποχή μας και όσον αφορά στο σκέλος της το σχετικό με την ιστορία, την παράδοση και τη γλώσσα, συνομιλούν κριτικά μαζί της. Η σημαίνουσα δομή της ποίησης του Πέζαρου αναδεικνύει με το έλλειμμα ή την αδυναμία της ανθρώπινης δράσης στην εσαεί τραγικότητά της και στην πορεία της προς το οραματικά ανέφικτο. Λέει στον «Επίλογο»: «ν’ ακούς σου μένει τις σειρήνες/… να χαϊδεύουν τ΄ αυτιά σου/ κι επιμόνως να σε προκαλούν,/ έστω κι αν τίποτε να κάνεις/ δεν μπορείς». Ο αναγνώστης περαιτέρω έχει τον λόγο, μιας και του δίνεται η δυνατότητα να ανταποκριθεί στα ποιήματα ανάλογα με τη σκευή του. Ταυτόχρονα δε, στο επίπεδο της θεωρίας, τίθεται το ζήτημα των προσδοκιών του αναγνώστη και ευρύτερα της πρόσληψης του ποιητικού κειμένου. Λέει κάπου ο Iser, θεωρητικός της αναγνωστικής ανταπόκρισης: «Διαβάζοντας ο αναγνώστης θέτει το κείμενο σε κίνηση θέτοντας παράλληλα σε κίνηση και τον εαυτό του»(11).

Καταλήγοντας, να υπογραμμίσω ότι ο Πέζαρος στο πρώτο ποίημα της συλλογής, στο «Ένθεν Κακείθεν», αναφέρει: «Ματιά μου εξουσιάστρια, ξαγρύπνα, νάσαι η τελευταία που θα φύγει». Τούτο σημαίνει ότι έχει στόχο να εκδώσει μελλοντικά την πέμπτη του ποιητική συλλογή ίσως για να συμπληρωθούν οι ρέουσες εικόνες των αισθήσεων που άρχισαν το 1982, με τη συλλογή Οσμές από ιώδιο

* Στις φωτογραφίες πίνακες του Winslow Homer (1836 – 1910).

* Ο ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ είναι επίκ. καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου και κριτικός.

(1) Πέζαρος, Παύλος. Οσμές από ιώδιο. Αθήνα: Ηριδανός, 1982 - Γεύση αρμύρας. Ποιήματα 1972-1980. Αθήνα: Θεωρία, 1985 - Η σταδιακή οξείδωση της αφής. Θεσσαλονίκη: Τα τραμάκια, 1990 - Ο αχός και ο βυθός. Αθήνα: Κέδρος, 2016.
(2) Bachelard, Gaston. Το νερό και τα όνειρα. Δοκίμιο πάνω στην φαντασία της ύλης. Μετ. Έ. Τσούτη, Αθήνα: Χατζηνικολής, 1985.
(3) Σεφέρης Γιώργος. Δοκιμές τ. Α', Αθήνα: Ίκαρος, 1999, σ. 43.
(4) Bachelard, Gaston. Το νερό και τα όνειρα. Δοκίμιο πάνω στην φαντασία της ύλης. Μετ. Έ. Τσούτη, Αθήνα: Χατζηνικολής, 1985.
(5) Bachelard, Gaston. (Στο: Πολίτης, Δημήτρης, «Ποιητικές μυθοπλασίες καιμονειρικές πραγματικότητες: Η φαντασία στο λογοτεχνικό έργο για παιδιά της Μάρως Λοϊζου». Η Πολιτεία ...της Μάρως Λοϊζου (επιμ. Ά, Κατσίκη –Γκίβαλου-Δ. Πολίτης), Αθήνα: Πατάκης, 2011, σ. 107.
(6) Γκικόπουλος, Φοίβος. «Ποίηση και Ιστορία», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 19 Αυγ. 2016.
(7) Απόσπασμα από την ομιλία του Οδ. Ελύτη προς τους Έλληνες της Σουηδίας, το 1979: Βλ στο: Σχολιαστής, ιστολόγιο κοινωνικού, πολιτικού, πολιτιστικού προβληματισμού: http://sxoliopoliti.blogspot.gr/2012/03/blog-post_25.html.
(8) Παζ, Οκτάβιο. «Ποίηση και Ιστορία», Εισαγωγικό κείμενο του Οκτάβιο Παζ από την Ανθολογία Μεξικανικής Ποίησης (Thames & Hudson, 1959). Μετ. Γ. Παναγιώτου:http://gianniszelianaios.blogspot.gr/2015/03/thames-hudson-1959.html.
(9) Paz, Octavio. H διπλή φλόγα: Έρωτας και ερωτισμός. Μετ. Σ. Μπενβενίστε-Μ. Παπαδήμα, Αθήνα: Εξάντας, 1996.
(10) Paz, Octavio, ό.π.
(11) Iser, Wolfgang. «Interaction between Text and Reader» ,στο: S. Suleiman – I. Crosman, The Reader in the Text; Essays on Audience and Interpretation, USA: Rrinceton University Press, 1980.

altΟ αχός κι ο βυθός
Παύλος Δ. Πέζαρος
Κέδρος 2016
Σελ. 64, τιμή εκδότη €9,50

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αναγέννηση» του Χάρη Βλαβιανού (κριτική) – 39 ποιητικά πορτρέτα

«Αναγέννηση» του Χάρη Βλαβιανού (κριτική) – 39 ποιητικά πορτρέτα

Για την ποιητική συλλογή του Χάρη Βλαβιανού «Η Αναγέννηση - 39 ποιητικά πορτρέτα» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Πορτρέτο του Νικολό Μακιαβέλι, στον οποίο είναι αφιερωμένο ένα ποίημα της συλλογής © Wikipedia. 

Γράφει η Άννα Βασιάδη

...
«Ποιήματα και τραγούδια» του Θωμά Κοροβίνη (κριτική) – Oι στίχοι ενός αδέσποτου δεσπότη

«Ποιήματα και τραγούδια» του Θωμά Κοροβίνη (κριτική) – Oι στίχοι ενός αδέσποτου δεσπότη

Για το βιβλίο του Θωμά Κοροβίνη «Ποιήματα και τραγούδια» (εκδ. Άγρα). Κεντρική εικόνα: πίνακας του Γιάννη Τσαρούχη με τίτλο: «Δύο άντρες με φτερά πεταλούδας» © Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη. 

Γράφει ο Γιώργος Γκόζης

…ή αλλιώς, περί του υμνογραφι...

«Έθνος εξαιρετικά» του Δημήτρη Κοσμόπουλου (κριτική) – Η φωνή των αφανών Ελλήνων στρατιωτών

«Έθνος εξαιρετικά» του Δημήτρη Κοσμόπουλου (κριτική) – Η φωνή των αφανών Ελλήνων στρατιωτών

Για την ποιητική συλλογή του Δημήτρη Κοσμόπουλου «Έθνος εξαιρετικά» (εκδ. Περισπωμένη). Kεντρική εικόνα: Ανεξάρτητη Μεραρχία. Διανομή αλληλογραφίας και δεμάτων. Συλλογή Μικρασιατικής Εκστρατείας/ Αρχείο ΕΡΤ.

Γράφει η Αγάθη Γεωργιάδου

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ