eksygxronismos
Του Κωστή Παπαδημητρίου 

Ο απολογισμός των πεπραγμένων της διακυβέρνησης Σημίτη από τους πρωταγωνιστές του και οι αναλογίες με τη διεθνή Κεντροαριστερά.

Από το 2004 μέχρι σήμερα έχει εκδοθεί μια μακρά σειρά βιβλίων από τους πρωταγωνιστές του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος του 1996-2004.

Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται –χωρίς να είναι εξαντλητικός ο κατάλογος– τα βιβλία του ίδιου του τότε πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, «Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα» και «Η κρίση», καθώς και αρκετά άλλα στενών συνεργατών του, όπως «Το εκκρεμές της σύγκλισης» του Νίκου Χριστοδουλάκη, «Τα βήματα του Έστερναχ» του Αλέκου Παπαδόπουλου, «Χρυσάφι είναι το Δημόσιο» του Δημήτρη Παπούλια και πιο πρόσφατα το «Ξανά στο χάρτη» του Θεόδωρου Καρατζά (που εκδόθηκε μετά θάνατον με την επιμέλεια του Αντώνη Καμάρα). Θα προσθέσω στη λίστα το «Μετά τον Τρίτο Δρόμο» του Anthony Giddens για λόγους που θα φανούν στη συνέχεια.  Τι ήταν, λοιπόν, ο εκσυγχρονισμός στη χώρα μας; Πέτυχε ή απέτυχε; Ποιος είναι ο απολογισμός του εγχειρήματος που κάνουν οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές του; Ποιο είναι το «μετά» τον εκσυγχρονισμό;

Ο εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μια μάχη της προόδου κατά της υστέρησης, του ορθολογισμού κατά του λαϊκισμού, του Διαφωτισμού κατά του σκοταδισμού, της ανεκτικότητας κατά της μισαλλοδοξίας. Όπως άλλωστε αφήνουν να εννοηθεί ακόμη και οι τίτλοι των βιβλίων, ο εκσυγχρονισμός είναι μια διαρκής διαδικασία προς τα εμπρός που υφίσταται περιοδικά πισωγυρίσματα. «Τα βήματα του Έστερναχ» του Α. Παπαδόπουλου αναφέρονται σε μια θρησκευτική τελετουργία όπου η πομπή κάνει δύο βήματα πίσω για κάθε τρία βήματα μπροστά, δείχνοντας τη δυσκολία να προσεγγίσει κανείς την τελική σωτηρία, ενώ ανάλογη είναι και η παρομοίωση με το «Εκκρεμές της σύγκλισης» του Χριστοδουλάκη (με τον εύλογο υπότιτλο «Πρόοδος-Επιβράδυνση-Επαναφορά»). Στόχος του εκσυγχρονισμού είναι η σύγκλιση με το φαντασιακό μοντέρνο που αντιπροσωπεύει η Δύση. Και γι’ αυτό συχνά βλέπει την Ελλάδα ως μια ιδιαιτερότητα στον δυτικό χώρο.

Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε συνεχώς κατά νου σε αυτή τη συζήτηση ότι ο εκσυγχρονισμός δεν αποτελεί παρά την εγχώρια μορφή ενός γενικευμένου ρεύματος της Κεντροαριστεράς. Πνευματικά παιδιά του Άντονι Γκίντενς και του Τρίτου Δρόμου του είναι οι New Democrats του Μπιλ Κλίντον στις ΗΠΑ, το New Labour του Τόνι Μπλερ στη Βρετανία, το Neue Mitte του Γκέρχαρντ Σρέντερ στη Γερμανία. Πρόκειται για τη σχεδόν υποχρεωτική απάντηση της Κεντροαριστεράς στη νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση που είχαν κηρύξει μία δεκαετία νωρίτερα ο Ρίγκαν και η Θάτσερ. Και παρόλο που από ορισμένες πλευρές αυτή η αντεπανάσταση έφερε το ρολόι πίσω στον χρόνο, από πολλές άλλες το έκανε να τρέξει μπροστά με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Και απέναντι σε αυτό τον νεοφιλελεύθερο εκσυγχρονισμό στάθηκε ο Τρίτος Δρόμος, παρά στις φαντασιακές δυνάμεις της υστέρησης.

Σε όλη τη δεκαετία του 1990 η εκσυγχρονιστική Κεντροαριστερά καταδυναστεύεται από την ιδεολογική κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, αλλά ταυτόχρονα γοητεύεται από τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα της ελεύθερης αγοράς. Αυτό διαφαίνεται καθαρά από την αφήγηση του Δημήτρη Παπούλια σχετικά με τις περιπέτειές του στη διοίκηση και στην ιδιωτικοποίηση δύο μεγάλων δημόσιων οργανισμών, του ΟΤΕ και της ΔΕΗ. Εκείνη την εποχή οι ιδιωτικοποιήσεις ήταν ουσιαστικά μονόδρομος και φαινομενικά μια καθαρά διαχειριστική διαδικασία. Όμως, ο τρόπος με τον οποίο θα γινόταν αυτή η διαδικασία ήταν βαθιά πολιτική επιλογή. Οι κυβερνήσεις Σημίτη αποφασίζουν να αποδώσουν τις επιχειρήσεις στον ιδιωτικό τομέα, αφού πρώτα τις συμμαζέψουν και τις εξυγιάνουν, αυξάνοντας την αξία τους, αντί να τις εκποιήσουν άμεσα σε χαμηλή τιμή, όπως έκανε η Κεντροδεξιά.

H επιτυχία του κεντροαριστερού εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος στη χώρα μας, αλλά και αλλού, είναι από πολλές όψεις αδιαμφισβήτητη. Η δεκαετία του 1990 ήταν μια δεκαετία επιτυχίας και ανάπτυξης για τις περισσότερες δυτικές χώρες. Ειδικά η Ελλάδα έκανε μεγάλα άλματα στη διεθνή της θέση, στις υποδομές, στην ανάπτυξη των αγορών της και στη σύγκλιση του βιοτικού επιπέδου. Ο τραπεζικός τομέας της Ελλάδας αποτέλεσε την ατμομηχανή του εκσυγχρονισμού, και αυτό αποτυπώνεται εξαιρετικά στο «Ξανά στο χάρτη», τη συλλογή κειμένων και ομιλιών του σημαντικού Έλληνα τραπεζίτη και διοικητή της Εθνικής Τράπεζας (1996-2004) Θεόδωρου Καρατζά. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα αγκάλιασε –μερικές φορές έως αποπνιγμού– τον εκσυγχρονισμό και διέχυσε τις αξίες του στην κοινωνία τόσο μέσω της οικονομικής λειτουργίας του όσο και μέσω της ιδεολογικής επιρροής του.

Ωστόσο, οι ανισότητες αυξήθηκαν και υπήρξε διάχυτη η αίσθηση ότι κάπου η μοιρασιά της οικονομικής επιτυχίας της δεκαετίας του ’90 δεν έγινε δίκαια. Και η σημερινή κρίση, στην οποία καλούνται να πληρώσουν τα σπασμένα αυτοί που δεν συμμετείχαν στο πάρτι της περασμένης δεκαετίας, εντείνει αυτό το αίσθημα. O κεντροαριστερός εκσυγχρονισμός παντού και με όποια μορφή έκανε πολύ περισσότερα από όσα δεν ήθελε να κάνει και πολύ λιγότερα από όσα ήθελε να κάνει. Γι’ αυτό και η Κεντροαριστερά βρίσκεται σε μεγάλη κρίση παντού – δείτε τι συμβαίνει στο γερμανικό SPD ή στο γαλλικό PS, στο βρετανικό Εργατικό Κόμμα, και φυσικά στο ΠΑΣΟΚ, αλλά ακόμη και στο Δημοκρατικό Κόμμα του Ομπάμα. Ο Τρίτος Δρόμος στηρίχθηκε σε μια κοινωνική συμμαχία των υψηλότερων μεσαίων και των ανώτερων στρωμάτων που περίπου εγκατέλειψε στην τύχη τους τα χαμηλότερα. Αυτό δεν έγινε συνειδητά, δεν πρόκειται για «προδοσία» των παραδοσιακών υποστηρικτών της Κεντροαριστεράς. Είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής δυναμικής της εποχής. Στη συνέχεια, η συντηρητική απάντηση από τους Ρεπουμπλικάνους του Μπους μέχρι τον Μπερλουσκόνι και τον Καραμανλή έβαλε μαζί ακριβώς τους χαμένους του εκσυγχρονισμού μαζί με την ανώτερη μεσαία τάξη, που είχε κερδίσει πολλά τα προηγούμενα χρόνια, αλλά τώρα τα ήθελε όλα. Έφτιαξαν μια αταίριαστη κοινωνική συμμαχία εις βάρος της μεγάλης μάζας της μεσαίας τάξης. Σήμερα η νέα Κεντροαριστερά του Ομπάμα ξαναφτιάχνει τη συμμαχία της μεσαίας τάξης με τα λαϊκά στρώματα για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες.

Η εκσυγχρονιστική Κεντροαριστερά φαίνεται ανίκανη να συλλάβει αυτές τις μεταβολές. Ακόμη και τα βιβλία που σαφώς θέλουν να μιλήσουν για το «μετά» εξαντλούνται στο να δουν το μέλλον μέσα από την προσπάθεια να δικαιώσουν το παρελθόν. Το δυσάρεστο είναι ότι περιμένει κανείς ακριβώς από αυτό το κομμάτι της πολιτικής διανόησης να δώσει τις απαντήσεις στα επείγοντα σημερινά ερωτήματα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι, κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο του πατριάρχη του Τρίτου Δρόμου. Στο «Μετά τον Τρίτο Δρόμο», που εκδόθηκε στις αρχές του 2007, οι προτάσεις του για το «μετά» είναι μια από τα ίδια, σχεδόν σε βαθμό αφέλειας.

Μεγάλη εξαίρεση σε αυτό το κλίμα αποτελεί το βιβλίο του Κώστα Σημίτη «Η κρίση». Το πολιτικό μήνυμα του βιβλίου βρίσκεται κυρίως στον επίλογο και συμπυκνώνεται στη λέξη-κλειδί «αναθεώρηση». «Η αναθεώρηση είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία» λέει με έμφαση ο πρώην πρωθυπουργός. «Κάθε κρίση αποτελεί αφορμή για αναθεώρηση αντιλήψεων και θεσμών και για καθιέρωση νέων κανόνων» γράφει παρακάτω και εξηγεί ότι η κρίση αποτελεί μοναδική ευκαιρία για αλλαγή της σχέσης της κοινωνίας και της πολιτικής ηγεσίας της με την επιχειρηματική ελίτ.

Ακριβώς σε αυτό το σημείο οφείλουμε να επισημάνουμε –και σε αντίθεση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα– ότι πολλά από τα σημερινά δεινά της Ελλάδας, όπως άλλωστε και γενικότερα της παγκόσμιας οικονομίας, είναι προβλήματα που απορρέουν από ό,τι πιο μοντέρνο συνέβη στη χώρα μας και αλλού, και όχι από τις όποιες φαντασιακές δυνάμεις της υστέρησης. O δημόσιος και ιδιωτικός υπερδανεισμός κατέστη δυνατός χάρη στα άφθονα κεφάλαια που εισέρρεαν από το διεθνές σύστημα στη χώρα μας, καθώς και στην ικανότητα του τραπεζικού συστήματος να χορηγεί κάθε είδους δάνεια, κάτι που δεν ήταν δυνατόν να συμβεί σε αυτό τον βαθμό ακόμη και λίγα χρόνια νωρίτερα. Συνεπώς, δεν είναι η παλιά Ελλάδα που χρεοκόπησε, η Ελλάδα του λαϊκισμού και των συντεχνιακών συμφερόντων (άλλωστε ήταν ηττημένη από παλιά), αλλά αντίθετα η νέα Ελλάδα, η Ελλάδα της οικονομικής επιτυχίας και η Ελλάδα του συγχρονισμένου βηματισμού με την παγκόσμια πρωτοπορία.

 

b149122Ξανά στο χάρτη

Θεόδωρος Καρατζάς

Επιμ. Αντώνης Καμάρας

Ποταμός 2009

ΣΕΛ. 271, ΤΙΜΗ €20,10

 

 

 

 

papoulias_dimosio


Χρυσάφι είναι το Δημόσιο

Δημήτρης Παπούλιας

Εστία 2007

ΣΕΛ. 310, ΤΙΜΗ €20,10

 

 

 

 

simitis_polis1

 

 

Η κρίση

Κώστα Σημίτης

Πόλις 2008

ΣΕΛ. 120, ΤΙΜΗ €10,05

 

 

 

simitis_polis

 

 

Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα

Κώστα Σημίτης

Πόλις 2005

ΣΕΛ. 670, ΤΙΜΗ €25,12

 

 

 

papdopoulos_alekos

 

 

Τα βήματα του Έστερναχ

Αλέκος Παπαδόπουλος

Εστία 2008

ΣΕΛ. 153, ΤΙΜΗ €10,05

 

 

 

xristodoulakis_ekkremes

 

 

Το εκκρεμές της σύγκλισης

Νίκος Χριστοδουλάκης

Πόλις 2006

ΣΕΛ. 318, ΤΙΜΗ €14,07

 

 

 

giddens_tritosdromos

 

 

Μετά τον Τρίτο Δρόμο

Anthony Giddens

Πόλις 2008

ΣΕΛ. 339, ΤΙΜΗ €20,10

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» του Μπεν Άνσελ (κριτική) – Οι πέντε παγίδες της δημοκρατίας και πώς να τις αποφύγουμε

«Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» του Μπεν Άνσελ (κριτική) – Οι πέντε παγίδες της δημοκρατίας και πώς να τις αποφύγουμε

Για το βιβλίο του Μπεν Άνσελ [Ben Ansell] «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Η πολιτική αποτυγχάνει όταν πιστεύουμε ή υποκρινόμαστε πως πιστεύουμε ότι μπορο...

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

«Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» − Έτσι χτίστηκε ο μύθος του Έλληνα κροίσου

Για τον τόμο του Ιδρύματος Ωνάση «Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» (εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Κεντρική εικόνα: (από αριστερά) Θεόδωρος Γαροφαλίδης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Αριστοτέλης Ωνάσης. Πηγή: Αρχείο Ωνάση, Αρχείο Κλεισθένη Δασκαλάκου.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

Για το βιβλίο του Νιλ Πόστμαν [Neil Postman] «Διασκέδαση μέχρι θανάτου: ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος» (μτφρ. Φωτεινή Ρουγκούνη, Αφροδίτη Τζαμουράνη, εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το περίφημο βιβλίο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ