alt

Για το βιβλίο της Αλεξάνδρας Σαμουήλ «Πάντα αριθμώ διέταξας» (εκδ. Μελάνι).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Το «Πάντα αριθμώ διέταξας» είναι ένα ταξίδι στη συμβολική, απόκρυφη ή μεταφυσική φύση του αριθμού, και στις αναλογίες –τις συμβολικές και τις απόκρυφες– που διέπουν την ποίηση και τη διατρέχουν· ξεκινώντας από τις πυθαγόρειες και πλατωνικές πηγές της συμβολικής αριθμολογίας, των αριθμών ως κοσμοειδώλων, κι ακολουθώντας με τρόπο προσιτό και διαυγή το ρου της ως εκεί που εκβάλλει, στην ελληνική ποίηση του 20ου αι., στον Ελύτη και τον Εγγονόπουλο. Τεράστιο το θέμα, τείνει σχεδόν να συμπίπτει με την ίδια την ιστορία της ποίησης και της φιλοσοφικής σκέψης, και η συμπύκνωση που επιχειρεί η Αλεξάνδρα Σαμουήλ σε διακόσιες πενήντα σελίδες μοιάζει αδύνατη και είναι – μα το εγχείρημά της, καίτοι ως ένα σημείο γενικό, είναι εντέλει πιο ειδικό και γι’ αυτό δικαιώνεται. 

Ο τρόπος που καταγίνεται αφενός με την αριθμολογία στην αρχαία σκέψη, τη χριστιανική, την αναγεννησιακή, ως τον 17ο και τον 18ο αι. που υποχωρεί ο συμβολισμός των αριθμών για να επανέλθει με το Ρομαντισμό, και αφετέρου στη συμβολική φύση του αριθμού στη «σβεντενμποργκιανή» και «δαντική» μεταφυσική στην ποίηση του Σολωμού, στην ηλιακή μεταφυσική του Ελύτη και στον υπερρεαλιστικό τεκτονισμό του Εγγονόπουλου.

Ο τρόπος που καταγίνεται αφενός με την αριθμολογία στην αρχαία σκέψη, τη χριστιανική, την αναγεννησιακή, ως τον 17ο και τον 18ο αι. που υποχωρεί ο συμβολισμός των αριθμών για να επανέλθει με το Ρομαντισμό, και αφετέρου στη συμβολική φύση του αριθμού στη «σβεντενμποργκιανή» και «δαντική» μεταφυσική στην ποίηση του Σολωμού, στην ηλιακή μεταφυσική του Ελύτη και στον υπερρεαλιστικό τεκτονισμό του Εγγονόπουλου –ως και τον απόηχο της μεταφυσικής συμβολογραφίας των αριθμών και των αναλογιών στον Σεφέρη–, είναι ανισοβαρής, με το βιβλίο να μοιράζεται τρόπον τινά στα δύο, από τη μια στο πρώτο μισό που είναι όλη η ιστορία της μεταφυσικής και της ποίησης των αριθμών, εν είδει εκτενούς προλόγου, κι από την άλλη στο δεύτερο μισό, αφιερωμένο ως επί το πλείστον στους τρεις ποιητές μας (Σολωμό, Ελύτη, Εγγονόπουλο), που χάρη στον «πρόλογο» στέκουν, στην παρουσίαση της Σαμουήλ, με την ποίησή τους γερά ριζωμένη σ’ ένα υπέδαφος χιλιετιών. 

Ενδιάμεση στάση το δημοτικό τραγούδι, πιθανώς αναγκαία και με μιαν απέριττη γοητεία σίγουρα, μα ίσως κι αυτή που σ’ όλο το ταξίδι της Σαμουήλ ίσως είναι και η πιο αμφίβολη, μιας και εδώ η απανταχού τριάδα (τρία πουλιά, τρεις θάλασσες, τρία αστέρια, τα τριαδικά σχήματα [«ταχιά ταχιά ’ν’ αρχιμηνιά, ταχιά ’ν’ αρχή του χρόνου, ταχιά ’ν’ όπου προπάτηξεν ο Κύριος στον κόσμο», «και πού μαχαίριν να σφαώ και πού κρεμμόν να δώσω, και πού ποτάμιν σύθθολον να ’μπω να ξηψυχήσω»], κ.ο.κ.) μάλλον είναι παραδεδομένο μοτίβο με καταγωγή προφανώς θρησκευτική αλλά και με χρήση εν πολλοίς ενστικτώδη, ή όπως λέει ο Γρηγόρης Σηφάκης (παραθέτω από το βιβλίο της Σαμουήλ): «Μοιάζει να στηρίζεται [ο «νόμος του αριθμού τρία» στη λαϊκή αφήγηση] σε ένα κοινό ψυχολογικό υπόστρωμα, δηλαδή σε μιαν ενδιάθετη τάση του ανθρώπου να ολοκληρώνει τη σκέψη του με τριαδικά σχήματα και, τρόπον τινα, να επαναπαύεται στις τριάδες και στην τριαδικότητα» κι αλλού: «Τρεις είναι ο μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων και αντικειμένων που απαντούν στην παραδοσιακή αφήγηση. Τίποτε δεν διαφοροποιεί τον μεγάλο όγκο της λαϊκής αφήγησης από τη νεότερη λογοτεχνία […] όσο ο αριθμός τρία»· ενώ ο στόχος της Σαμουήλ είναι «να μην αποδώσω σε μια πιθανότατη πρώτη αρχή την εμφάνιση του αριθμού 3 στην παραδοσιακή αλλά συχνά και στη νεότερη, λόγια λογοτεχνία· αντίθετα, επιχείρησα να ερμηνεύσω το ποικίλο, συμβολικό νόημα των λογοτεχνημένων τριάδων, όπως και τη διαφορετική ενεργοποίησή του από τα εκάστοτε συμφραζόμενα».

Στην περιήγηση –και, κάποτε, περιπλάνηση– της Σαμουήλ, ένας άλλος κατ’ ανάγκην σύντομος  αλλά γοητευτικός σταθμός είναι οι Άγγλοι μεταφυσικοί ποιητές, που τους αφιερώνει ένα κεφάλαιο, με χώρο για να συμπεριληφθούν ποιήματα ή αποσπάσματα ποιημάτων των Τζορτζ Χέρμπερτ, Άντριου Μάρβελ, Τζον Κλήβλαντ, Τζον Νταν, Τόμας Κάμπιον.

Κι αν οι ψυχές μας είναι δύο, μοιάζουν δύο
σκέλη του άκαμπτου διαβήτη·κι είναι εσένα
πάντα η ψυχή σου στο ασάλευτο σημείο
κι όλο την άλλη ακολουθεί συντονισμένα·

λέει η έκτη στροφή του ποιήματος «A Valediction: forbidding mourning» του John Donne, σε μετάφραση του Διονύση Καψάλη· και οι επόμενες δύο στροφές:

Κι όταν το άλλο σκέλος πάει και μακραίνει,
έστω κι αν μένει αυτή στο κέντρο κι είναι μόνη,
πίσω του τείνει κι αφουγκράζεται γερμένη,
κι ο γυρισμός του όλο πάλι την ορθώνει.
 
Έτσι και μένα η ψυχή σου θα κρατήσει,
που πάω λοξεύοντας, όπως το άλλο σκέλος·
κάνεις ακέραιο τον κύκλο μου να κλείσει 
και στην αρχή μου κάνεις να ’ναι και το τέλος.

«Ο έρωτας, που συμβολίζεται από τον διαβήτη, κλιμακώνεται ανάμεσα στην αιώνια τελειότητα της κυκλικότητας και τη γραμμική και ευθύγραμμη κίνηση του χρόνου και του τόπου, και, συνθέτοντας τις δύο κινήσεις, περιστρέφεται γύρω από το κέντρο του, μια αρχή που είναι συγχρόνως και τέλος», γράφει για το ποίημα του Νταν η Σαμουήλ σε τούτο το γοητευτικό σύντομο ταξίδι της στην κρυφή ποίηση των αριθμών και των συμβόλων, που, γραμμένο με τρόπο διαυγή και εύληπτο, διόλου δεν απευθύνεται αποκλειστικά στον «ειδικό» αναγνώστη ή τον φιλόλογο.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, οι νουβέλες «Τσότσηγια & Ω'μ» (εκδ. Κίχλη).

 Στην κεντρική εικόνα ο πίνακας του © Alessandro Canu.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Αντίθετα από τον Σολωμό, που εικονογραφεί την επίκαιρη και φιλοσοφικά αποδεκτή κατά τον 19ο αιώνα θεωρία των αντιστοιχιών, ο Ελύτης ανακυκλώνει νοσταλγικά μια παρελθούσα πλέον –πλατωνική και ρομαντική– κοσμοαντίληψη, ανανεωμένη κυρίως ως προς τον τρόπο δόμησης των μεταφορικών της αποτυπώσεων στο ποιητικό κείμενο, για να αναγάγει μια αφορμώμενη από την ελληνική φύση και τις αισθήσεις του εικονοποιΐα σε φορέα πνευματικότητας και ηθικής· την απόπειρά του αυτή την συνεπικουρεί και η συμβολική, ποιητική χρήση του αριθμού, νοητού ερείσματος επί αιώνες του φυσικού με τον ηθικό κόσμο».


alt«Πάντα αριθμώ διέταξας»
Αναλογία, αριθμολογία και ποίηση
Αλεξάνδρα Σαμουήλ
Μελάνι 2018
Σελ. 310, τιμή εκδότη €17,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΣΑΜΟΥΗΛ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Για τα βιβλία «Η θεραπεία της ψυχής – Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο», του Αλέξιου Ιερομόναχου Καρακαλλινού, και «Τα θεμέλια της βιοηθικής – Μια χριστιανική θεώρηση» (μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου), του Τρίσταμ Χ. Ένγκελχαρτ (Tristam H. Engelhardt Jr), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.

Γ...

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

Για το βιβλίο του Ζορζ Μινουά [Georges Minois] «Η ιστορία της αθεΐας – η αθεΐα στον Δυτικό κόσμο» (μτφρ. Βάλια Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αθεϊσμός είναι ένα ίσως από τα επιδραστικά πνευματικά κινήματα του σύγχρονου κό...

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο [Vito Mancuso] «Ο δρόμος της ομορφιάς» (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, εκδ. Αρμός). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του William Turner “Dutch Boats in a Gale” [«Ολλανδικές βάρκες σε θύελλα»], 1801 © The Capricorn Foundation.

Γράφει ο Διονύση...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ