sigmund freud quote

Του Γιώργου Λαμπράκου

Η απανωτή έκδοση βιβλίων του Φρόιντ και βιβλίων για τον Φρόιντ είναι ένα από τα ευτυχέστερα γεγονότα της εκδοτικής μας παραγωγής. Νέες μεταφράσεις των κλασικών έργων του, νέες βιογραφίες, νέες μελέτες από Έλληνες και ξένους ειδικούς, περιοδικά ποικίλων ψυχαναλυτικών τάσεων που συνεχίζουν την κυκλοφορία τους: όλα αυτά δείχνουν το συνεχιζόμενο, πιθανώς και εντεινόμενο ενδιαφέρον για τον σπουδαιότερο στοχαστή του 20ού αιώνα. 

Εδώ και μερικές δεκαετίες, η αληθινή ευρωπαϊκή πατρίδα της ψυχανάλυσης είναι λιγότερο η Αυστρία, η Γερμανία ή η Αγγλία, και περισσότερο η Γαλλία. Λογικό λοιπόν να μας έρχονται από εκεί πολλές εμπεριστατωμένες μελέτες για το φροϊδικό έργο. Ο γαλλόφωνος Ζαν-Μισέλ Κινοντόζ, του οποίου το βιβλίο Πώς να διαβάσω τον Φρόιντ (μτφρ. Δέσποινα Ανδροπούλου, Κέδρος) θα μας απασχολήσει εδώ, είναι μάλιστα Ελβετός, δηλαδή και γερμανόφωνος, πράγμα που σημαίνει πως είχε τη δυνατότητα και την τύχη να μελετήσει το φροϊδικό corpus, όπως επισημαίνει και ο ίδιος στην «Εισαγωγή» του, στο πρωτότυπο.

Διδάκτωρ της Ελβετικής Ψυχαναλυτικής Εταιρίας, επίτιμο μέλος της Βρετανικής Ψυχαναλυτικής Εταιρίας, συντάκτης και αρχισυντάκτης διαφόρων ψυχαναλυτικών περιοδικών, ψυχαναλυτής με ιδιωτικό ιατρείο στη Γενεύη και μεγάλη κλινική εμπειρία, πολυγραφότατος, ο Κινοντόζ είναι προφανώς ένας από τους πλέον ειδικούς στο να μας εισαγάγει στο αχανές φροϋδικό έργο, φωτίζοντας τις πολυδιάστατες όψεις του.  

quinodoz jean-michelΣτο εν λόγω βιβλίο, με τον κατατοπιστικό υπότιτλο «Οδηγός ανάγνωσης του φροϊδικού έργου», ο Κινοντόζ ακολουθεί μια ιστορική-χρονολογική ανάλυση των έργων του Φρόιντ, ξεκινώντας από τις Μελέτες για την υστερία, τις οποίες ο πατέρας της ψυχανάλυσης συνέγραψε με τον Γιόζεφ Μπρόυερ και εξέδωσε το 1895, και ολοκληρώνοντας την περιήγησή του ύστερα από 400 και πλέον σελίδες με την επίμαχη μελέτη Ο άνδρας Μωυσής και η μονοθεϊστική θρησκεία, το τελευταίο δημοσιευμένο έργο του Φρόιντ πριν από την ευθανασία του το 1939. Αφορμή για τη συγγραφή της μελέτης του Κινοντόζ στάθηκαν τα σεμινάρια ανάγνωσης των έργων του Φρόιντ, τα οποία ξεκίνησε το 1988 στη Γενεύη.

Γέννηση και ανάπτυξη της ψυχανάλυσης

Ακολουθώντας πιστά την πρόταση-πρόσκληση που διατύπωσε ο Φρόιντ το 1923 («Ο καλύτερος τρόπος να αντιληφθούμε την ψυχανάλυση είναι να ακολουθήσουμε τη γέννηση και την ανάπτυξή της»), ο Κινοντόζ χωρίζει κάθε κεφάλαιο στα εξής βασικά μέρη: α) μια γενική εισαγωγή στο εκάστοτε φροϊδικό βιβλίο ή δοκίμιο, β) μια βιογραφική και ιστορική ανασκόπηση της ζωής του Φρόιντ την εποχή που το έγραφε, σε συνδυασμό με πληροφορίες για τους εμπλεκόμενους συναδέλφους και συνεχιστές του, αλλά και τους ασθενείς του, γ) ένας σχετικά αναλυτικός σχολιασμός του εκάστοτε κειμένου, δ) μια εισαγωγή στους «μεταφροϊδικούς» ψυχαναλυτές και στον τρόπο που αυτοί διάβασαν, σχολίασαν, ανέπτυξαν ή και επέκριναν τις ιδέες του εκάστοτε κειμένου, και ε) μια χρονολόγηση των φροϊδικών εννοιών, ώστε με μια ματιά να γνωρίζει ο αναγνώστης ποιες έννοιες εισήγαγε σε κάθε χρονική περίοδο ο Φρόιντ. Συχνά παρεμβάλλεται, όταν κρίνεται απαραίτητο, ένα σχόλιο για την εξέλιξη των φροϊδικών εννοιών.

Η γλώσσα του Ελβετού ψυχαναλυτή είναι βατή, δεν αναλίσκεται σε άχρηστες λεπτομέρειες, ούτε όμως απλοποιεί τις έννοιες...

Μια τέτοια ανάγνωση του Φρόιντ δεν είναι και τόσο συνηθισμένη, αφού οι περισσότεροι μελετητές του αφοσιώνονται στη δομική σημασία των φροϊδικών εννοιών και αφήνουν στην άκρη (χωρίς φυσικά να θεωρούν απαραιτήτως εσφαλμένη) τη γενετική εξιστόρηση των φροϊδικών ανακαλύψεων. Αυτοί οι δύο τρόποι προσπέλασης του φροϊδικού (όπως και σχεδόν κάθε άλλου στοχαστικού) έργου δεν λειτουργούν πάντως αντιθετικά, αλλά συμπληρωματικά.

Η γλώσσα του Ελβετού ψυχαναλυτή είναι βατή, δεν αναλίσκεται σε άχρηστες λεπτομέρειες, ούτε όμως απλοποιεί τις έννοιες, κάτι που συχνά αναιρεί τη ριζοσπαστικότητα και την πολυσημία τους. Όπως υπογραμμίζει και ο ίδιος: «Η ανάγνωση των πρωτότυπων κειμένων του Φρόιντ μού επιτρέπει να απολαμβάνω την απλότητα της γλώσσας που χρησιμοποιεί, διότι ευνοεί τον καθημερινό λόγο και αποφεύγει τους νεολογισμούς. Είμαι πράγματι υποχρεωμένος να γράψω στο ίδιο πνεύμα, προκειμένου να καταστήσω τις ιδέες του Φρόιντ κατανοητές σε ένα κοινό όσο το δυνατόν πιο ευρύ, γνωρίζοντας ότι μπορούμε να γράφουμε με σαφήνεια, σεβόμενοι συνάμα την πολυπλοκότητα των ιδεών που εκθέτουμε».

dali-freudΤα πρώτα χρόνια της ψυχανάλυσης δεν ήταν καθόλου εύκολα: η πρώτη έκδοση της Ερμηνείας των ονείρων, που είναι το σημαντικότερο έργο του Φρόιντ, πήρε οκτώ ολόκληρα χρόνια να εξαντληθεί. Κάποια στιγμή η επιτυχία και η αναγνώριση φτάνουν, αλλά αργά, με τρομερό κόπο και απανωτές συγκρούσεις εντός και εκτός του κύκλου των ψυχαναλυτών. Η Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής, το δημοφιλέστερο βιβλίο του Φρόιντ (τουλάχιστον από την πρώτη φάση του έργου του), είναι το πρώτο που κατορθώνει να αγγίξει ένα ευρύτερο κοινό και να καταστήσει ορισμένες φροϊδικές έννοιες καθημερινή υπόθεση. Αργότερα, αυτές οι έννοιες, μαζί με μεταγενέστερους όρους της ψυχανάλυσης, έμελλε να γίνουν συχνές λέξεις στη γλώσσα πολλών ανθρώπων σε όλο τον δυτικό κόσμο, λέξεις όπως «απωθημένο», «ματαίωση», «μετουσίωση», «οιδιπόδειο», «ναρκισσισμός», «εκλογίκευση», «αμφιθυμία», «ευνουχισμός» κ.α. Με αυτά και με τα επόμενα έργα του Φρόιντ, η επίδραση της σκέψης του θα γίνει ανυπολόγιστη, καθώς θα υπερβεί την ψυχολογία και την ιατρική και θα εξαπλωθεί σε όλες τις ανθρωπιστικές επιστήμες και τις τέχνες.

Ο Κινοντόζ παρουσιάζει λοιπόν την περιπέτεια της γέννησης, της ανάπτυξης και της διάδοσης των φροϊδικών εννοιών. Ενώ σε γενικές γραμμές αποφεύγει να τοποθετηθεί επί των επίμαχων θεμάτων που προκάλεσαν διαμάχες και διαγραφές στους κόλπους του ψυχαναλυτικού κινήματος, δεν μένει πάντα αμέτοχος, και σε ορισμένα κρίσιμα ζητήματα παίρνει θέση, συνήθως σύντομη και προσεκτική. Για παράδειγμα, στο αμφιλεγόμενο ζήτημα της σχέσης ψυχανάλυσης και θρησκείας, ο Κινοντόζ υποστηρίζει την προσωπική θέση πως «η ψυχανάλυση και η θρησκευτική πίστη καταλαμβάνουν ξεχωριστό πεδίο η καθεμία».

Το βιβλίο του Κινοντόζ είναι εξαιρετικά χρήσιμο καθώς λειτουργεί στο εξής διπλό επίπεδο: όποιος έχει διαβάσει ένα βιβλίο ή δοκίμιο του Φρόιντ μπορεί να ανατρέξει στον Κινοντόζ για να διαβάσει μια καλή σύνοψη και να εντοπίσει προς ποια κατεύθυνση έχει κινηθεί η μεταφροϊδική σκέψη και βιβλιογραφία. Μπορεί κανείς, από την άλλη, αφότου διαβάσει ολόκληρο το βιβλίο ή το οποιοδήποτε μεμονωμένο κεφάλαιο του Κινοντόζ τον ενδιαφέρει, να στραφεί προς το συναφές βιβλίο του Φρόιντ και να το διαβάσει σε μία από τις ελληνικές μεταφράσεις του.

Στον αντίποδα ψυχολογισμού και επιστημονισμού

Ζούμε σε μια εποχή στην οποία, όπου κι αν στρέψουμε το βλέμμα μας, παρατηρούμε την άνθιση της ποπ ψυχολογίας: καθημερινές εκφράσεις όπως «να είσαι ο εαυτός σου», «είμαι ΟΚ, είσαι ΟΚ, είμαστε ΟΚ», «πάνω απ’ όλα το ΕΓΩ σου, δηλαδή ΕΣΥ», «το παν είναι να τα έχεις βρει με τον εαυτό σου», «σκέψου θετικά» κ.λπ. αποτελούν συνθηματικές φούσκες που σκάνε στο μυαλό μας χωρίς αποτέλεσμα, ούτε ωφέλιμο ούτε μακροπρόθεσμο, για την ψυχοπνευματική μας υγεία και τη βαθύτερη κατανόηση της θέσης μας στον κόσμο.

Οι ανάγκες στις οποίες απαντά το φροϊδικό έργο, όχι μόνο δεν έχουν πάψει να υπάρχουν, αλλά είναι μάλλον πιο έντονες.

Από την άλλη, η ραγδαία εξάπλωση και παγίωση των νευροεπιστημών στον τομέα της ψυχικής υγείας έχει οδηγήσει στη μερική ή ολική αναγωγή του νοήματος στις εγκεφαλικές, νευρωνικές λειτουργίες. Παρά τις αποδεδειγμένες και οπωσδήποτε καλοδεχούμενες ανακαλύψεις των νευροεπιστημόνων (ο ίδιος ο Φρόιντ υποστήριζε τη βιολογία και τα μελλοντικά ευρήματά της, μιλώντας μάλιστα για μια μελλοντική «βιοανάλυση»), δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι νευροεπιστήμες συνήθως παραγνωρίζουν τις ψυχικές δομές, την αναπτυξιακή πορεία με αρχή και βάση τα νηπιακά και παιδικά χρόνια, καθώς και τις κοινωνικο-ιστορικές συνιστώσες της κατάστασης του υποκειμένου.

Μεταξύ αυτών των δύο άκρων, καθώς και άλλων ευκολιών και στρεβλώσεων τις οποίες επιβάλλει η εποχή μας («ένα χάπι κι όλα θα πάνε καλά»), στέκει όρθιο το έργο του Φρόιντ και μας καλεί να το (ξανα)μελετήσουμε, με τη συμβολή εξαιρετικών μελετών όπως το Πώς να διαβάσω τον Φρόιντ του Κινοντόζ. Οι ανάγκες στις οποίες απαντά το φροϊδικό έργο, όχι μόνο δεν έχουν πάψει να υπάρχουν, αλλά είναι μάλλον πιο έντονες στον χαοτικό, όπως τον διαβλέπουν πολλοί (μάλλον και ο ίδιος ο Φρόιντ, αν ζούσε), αιώνα μας.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ | www.lamprakos.wordpress.com

 

quinodoz-exofΠώς να διαβάσω τον Φρόιντ
Ζαν-Μισέλ Κινοντόζ
Μτφρ. Δέσποινα Ανδροπούλου
Κέδρος 2013
Σελ.456, τιμή €25,00

politeia-link

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Για τα βιβλία «Η θεραπεία της ψυχής – Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο», του Αλέξιου Ιερομόναχου Καρακαλλινού, και «Τα θεμέλια της βιοηθικής – Μια χριστιανική θεώρηση» (μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου), του Τρίσταμ Χ. Ένγκελχαρτ (Tristam H. Engelhardt Jr), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.

Γ...

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

Για το βιβλίο του Ζορζ Μινουά [Georges Minois] «Η ιστορία της αθεΐας – η αθεΐα στον Δυτικό κόσμο» (μτφρ. Βάλια Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αθεϊσμός είναι ένα ίσως από τα επιδραστικά πνευματικά κινήματα του σύγχρονου κό...

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο [Vito Mancuso] «Ο δρόμος της ομορφιάς» (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, εκδ. Αρμός). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του William Turner “Dutch Boats in a Gale” [«Ολλανδικές βάρκες σε θύελλα»], 1801 © The Capricorn Foundation.

Γράφει ο Διονύση...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ