Η ιδιόχειρη φωτο-γραφή του Φώτη Καγγελάρη

Η αντιληπτική πολιορκία παρότι πυκνά αποτρέπει κάθε απόπειρα ψυχικής εγγραφής, εν προκειμένω, αποβαίνει ανυποχώρητα υπέρ του νοήματος.

Δια χειρός του συγγραφέα, στο νέο του βιβλίο, Homo Photographicus, οι Ψυχαναλυτικές και Φιλοσοφικές διαστάσεις της Εικόνας τέμνουν τις Ψυχαναλυτικές και Φιλοσοφικές διαστάσεις του λόγου. Εικόνες πυρετικές και λόγος καταιγιστικός. Είτε ως εσχατολογικά προβλήματα δογματικής ακρίβειας, είτε ως εικοτολογική διατύπωση αυθαίρετων συμπερασμάτων, ένα είναι βέβαιο: Η αντιληπτική πολιορκία παρότι πυκνά αποτρέπει κάθε απόπειρα ψυχικής εγγραφής, εν προκειμένω, αποβαίνει ανυποχώρητα υπέρ του νοήματος. Και δι΄αυτού το άρρητον γίνεται ομιλούν. Ποτέ άλλoτε, δίνες συλλογισμών, από αυτές που καταλήγουν με αίσθημα αστάθειας, δεν απέδωσαν πιο στιβαρό κράτημα. Πουθενά αλλού, στρόβιλοι από αυτούς που προκαλούν απώλεια ισορροπίας, δεν επέφερε πιο ασφαλή περίεξη.

Σε μια «σιωπηρά φθεγγόμενη αφήγηση» (καγγελάρεια φράση), η εικόνα να διασταυρώνεται με τα αποτροπαϊκά προσωπεία των λέξεων. Με ένα κλικ στίξη, συμπλεκτικοί σύνδεσμοι να διεμβολίζουν την φευγαλεότητα της εικόνας. Ο μετασχηματισμός, θαυματοποιός αποσκευή του αυτεξούσιου υποκειμένου, να καθιστά εφικτή την μυσταγωγία των εγγραφών: αυτό το μυστικό κάτι. Δηλαδή η μακρυά και κοπιαστική διαδρομή από το κενό στο τίποτα… Η τέχνη του Φώτη Καγγελάρη, φωτo-γράφει ακριβώς αυτό το μυστικό. Δηλαδή ένα τίποτα-φως που καταυγάζει το κενό-σκοτάδι!

Ο Καγγελάρης δεν επαίρεται με τα στοιχεία της φύσης αλλά σχετίζεται καθ΄ολοκληρία. Με σεβασμό στις τρεις τους διαστάσεις: το ένυλο, το άυλο και την υλικότητα της φωτογραφιζόμενης επιφάνειας. Στον επόμενο χρόνο, τολμηρά αποφαίνεται: η φωτογραφία μετατρέπεται σε «μπάρα» μεταξύ του αθέατου και του θεατού.

Η εικόνα κι ο λόγος. Η πράξη κι η σκέψη. Το αναπαραστάσιμο και το μηδέποτε αναπαρασταθέν. Η χρονικότητα κι η χωρικότητα.

Μια γρήγορη αναδρομή στην λέξη μπάρα, δάνειο ιταλικής προέλευσης. Ποια μπάρα; Το επίμηκες κυλινδρικό αντικείμενο ή το γραφιστικό σύμβολο της πλάγιας κάθετης γραμμής (/ ή |); Ή, αυτό διαλέγω και σας το προτείνω ανεπιφύλακτα, η πλατιά επιφάνεια, μπροστά σε μπαρ, όπου ο μπάρμαν ή κι οι πελάτες τοποθετούν τα ποτά τους; Εκεί, ανάμεσα στα ορατά και το αόρατο, μια ζώνη μέθεξης! Με λόγια κι εικόνες. Με πράξεις και σκέψεις. Μπάρα που διασχίζει το επέκεινα. Με τις δύο της όχθες, η μια του μπάρμαν κι η άλλη του πελάτη - η μια της πράξης κι η άλλη της σκέψης, οιονεί ράγες. Δύο ράγες που θα μας ταξιδέψουν στην μία έρημο των σημαινομένων. Μέχρι το τέλος του σύμπαντος κόσμου τους, στη στέπα των σημασιών, αφηγηματικά παράλληλες κι εννοιολογικά διασταυρούμενες. Εικαστικά δρώσες. Με την μία ιριδίζουσα πρόσοψη της εικόνας ή και με τις εικοσιτέσσερις απαστράπτουσες χαρακιές του αλφαβητικού συστήματος γραφής. Θραυσμένα μέρη του όλον ή αφηγηματικά κλάσματα, σε τελική ανάλυση, εσαεί ενιαία; Η εικόνα κι ο λόγος. Η πράξη κι η σκέψη. Το αναπαραστάσιμο και το μηδέποτε αναπαρασταθέν. Η χρονικότητα κι η χωρικότητα. Η εφικτή ταυτότητα κι η υπαρκτική ετερότητα. Η ακηδία, και ο τάφος ο «στολισμένος» με την ωραία επιχρωματισμένη φωτογραφία, εικόνες ανεπανάληπτες από την φωτο-γραφή του Φώτη Καγγελάρη. Ο εγκιβωτισμός ανθρώπου από εικόνα κι το απελευθερωτικό πρόταγμα του συμβολικού. Μπάρα είναι ο τόπος της συνάντησης δυο διυστάμενων μερών: κοιτίδα του συμβόλου, το συγκείμενο στίγμα. Κάθε λογής μπάρα. Μπάρα, όπως λέμε ακτογραμμή, μπάρα όπως λέμε ταινία του Μοbious, μπάρα όπως λέμε φιλμ! Ωστόσο, το τελικό γεγονός της συν-βολής μένει να κριθεί. Το αν τελικά θα παραχθεί πράγματι συμβολοποιητική ισχύς κάθε φορά διακυβεύεται…

Πολυπράγμων, πολυμήχανος, πολυταξιδεμένος επινοητής ενός διαφεύγοντος κόσμου, στον οποίον επεμβαίνει με την φωτο-γραφική του μηχανή σαν μια απόπειρα θεραπείας του γεγονότος της ίδιας της ζωής.

Το συμπέρασμα παλίμψηστο κι ο συγγραφέας, σε ένα manifesto φωτογραφής, δεν ορρωδεί προ ουδενός: Διαπρύσιος κήρυκας, του ασύλληπτου μέρους της πραγματικότητας, του μαύρου χρώματος και του αγίου εγώ. Βλάσφημος κι είρων, σε βάρος των πιγκουίνων, της πασαρέλας, του γαργαλητού στο μυαλό των φωτογράφων. Εραστής του αθέατου, τελευταίος των ρομαντικών, εμμενής στις ενεργές κατευθύνσεις μιας αποταύτισης από τα κυρίαρχα σημαίνοντα του κοινωνικού πολέμου. Πολυπράγμων, πολυμήχανος, πολυταξιδεμένος επινοητής ενός διαφεύγοντος κόσμου, στον οποίον επεμβαίνει με την φωτο-γραφική του μηχανή σαν μια απόπειρα θεραπείας του γεγονότος της ίδιας της ζωής. Απεγνωσμένος, εγνωσμένου κύρους περιπατητής προς το χαροποιό πένθος και την χαρμολύπη. Ένθεος αντιπρόσωπος του μεταπολιτισμού της εικόνας κι οργισμένος καταστροφέας της ομηρίας, που η παγκοσμιοποιημένη κατανάλωση, της επιβάλει.

Ενώ η εικόνα στο πρώτο κεφάλαιο του Homo Photographicus περιγράφεται ως ζωογόνα πιθανότητα φαντασίωσης, πολύτιμη πρώτη ύλη δηλαδή της επιθυμίας, στο τελευταίο κεφάλαιο εκπίπτει στην εικονικότητα. Όπως λέει ο συγγραφέας, η νίκη της εικόνας είναι μόνο προσωρινή, κι εξ αυτής της προσωρινότητας θα συμπληρώναμε, είναι κι εθιστική. Από τον συμβολικό πλούτο της φωτογραφίας έως την ένδεια της κυριολεξίας της, χρειάστηκαν είκοσι πέντε κεφάλαια. 

Τι μεσολάβησε λοιπόν και το πουλάκι του πρώτου κεφαλαίου πέταξε στο επέκεινα του τελευταίου; Από το φράγμα ανάμεσα ορατό κι αόρατο, πώς φτάσαμε στο φράγμα του αποκλεισμού;

Τι μεσολάβησε λοιπόν και το πουλάκι του πρώτου κεφαλαίου πέταξε στο επέκεινα του τελευταίου; Από το φράγμα ανάμεσα ορατό κι αόρατο, πώς φτάσαμε στο φράγμα του αποκλεισμού; Αυτό το άρα δεν θα είναι του Descartes, θα είναι η προσωπική συνεισφορά σας. Θα φανερωθεί σαν μπάρα στην δικιά σας φωτογραφία με την οποία θα απαθανατίσετε την ιδιόχειρη φωτογραφή του Φώτη Καγγελάρη… Και τότε, μόνο τότε θα έχετε μετάσχει στο τρισδιάστατο τόπο που κατασκεύασε ερήμην σας, πλην εξαιτίας σας και θα έχετε αξιωθεί εκτός των ορατών και λίγη από κείνη τη αόρατη βεβαιότητα για την σύνδεση πράξης και σκέψης. Για να επιστέφουμε στο σημείο εκκίνησης… Αφού «Η ιδιόχειρη φωτογραφή του Φώτη Καγγελάρη», ό,τι μόλις διαβάσετε είναι η άκρη του νήματος. Κρατήστε την και μπείτε στον λαβύρινθο του Homo Photographicus, Ψυχαναλυτικές και Φιλοσοφικές διαστάσεις της Εικόνας.

Πρώτος σταθμός, ο συγκλονιστικός πίνακα του εξωφύλλου. Είναι της εικαστικού Ναταλίας Σταμοπούλου. Αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου έργου με τίτλο "Systema Photographica", σπουδή στη μελέτη του L. Wittgenstein Tractatus Logico Philosophicus. Στόχος της σπουδής αυτής είναι να δώσει στον φωτογράφο τη δυνατότητα να εκφραστεί ελεύθερα, ανεξάρτητα από το «αντικείμενο» προς φωτογράφιση, παρακάμπτοντας τον φόβο της καταγραφής του «χρόνου που σταματά».

Δεν θα μπορούσε να βρεθεί πιο ταιριαστό έργο για το εξώφυλλο μια κι ο Φώτης Καγγελάρης, ήδη από το πρώτο του κεφάλαιο, αναλύει το ίδιο έργο του Wittgenstein και τη σκέψη του για την εικόνα. Το έργο της Ναταλίας Σταμοπούλου "Systema Photographica", ευχόμαστε να εκτεθεί τάχιστα, για να το απολαύσουμε στο σύνολό του. Η συνέχεια δικιά σας.

* Η κεντρική φωτογραφία είναι του Henri Cartier-Bresson.

* Η ΤΕΣΗ ΛΑΖΑΡΑΤΟΥ είναι ψυχοθεραπεύτρια.

Homo photographicus
Ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές διαστάσεις της εικόνας
Φώτης Καγγελάρης
Εκδ. Ροπή 2016
Σελ. 230, τιμή εκδότη €16,95

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ