25 καλά βιβλία από τον χώρο των ιδεών, της πολιτικής, της φιλοσοφίας και της Ιστορίας. 

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Εδώ καταγράφονται προτάσεις για βιβλία που περιγράφουν τον σύγχρονο κόσμο της Παγκοσμιοποίησης με τις αντιφάσεις του, τον μεταφασισμό και την αντιδραστική σκέψη. Παρών και μάλιστα από την αρχή είναι ο πάντα επίκαιρος Διαφωτισμός του Βολταίρου και η κριτική στην αντιδραστική σκέψη. Βιβλία για τα πρωτοελληνικά έθνη και τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, για τη συγκρότηση των ιδεών του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, για τον πολιτισμό του Βυζαντίου και την επιρροή του στη Ρωσία, αλλά και έργα αφιερωμένα στη σταλινική και την γκορμπατσοφική Ρωσία.

Για τα βιβλία του Friedrich Dürrenmatt «Οι φυσικοί» (μτφρ. Μάρθα Κουτσιούμπα-Παιονίδη, εκδ. Ροές) και «Ερεθίσματα» (μτφρ. Βασίλης Πατέρας, εκδ. Ροές).

Του Γιώργου Λαμπράκου

Υπάρχει ένα φιλολογικό ανέκδοτο σύμφωνα με το οποίο, όταν οι θαυμαστές του Ελβετού συγγραφέα Ρόμπερτ Βάλζερ τον επισκέπτονταν στο ψυχιατρικό άσυλο και τον ρωτούσαν γιατί δεν γράφει, εκείνος απαντούσε: «Δεν είμαι εδώ για να γράφω, αλλά για να είμαι τρελός». Ένας από αυτούς, ο Τόμας Μαν, έγραψε το γνωστότερο μυθιστόρημα με θέμα την παραμονή σε ένα ελβετικό σανατόριο (Το μαγικό βουνό) για να δείξει πόσο ρευστά ήταν ανέκαθεν, και παραμένουν, τα όρια ανάμεσα στη λογική και το παράλογο, στο φυσιολογικό και το παθολογικό, στην ιδιοφυΐα (επιστημονική ή καλλιτεχνική) και την τρέλα. Εντέλει, στον πολιτισμό και τη βαρβαρότητα.

Για τη μελέτη του Γιάννη Παπακώστα «Πού μας πάει αυτό το αίμα;– Αναπαραστάσεις αυτοδικίας και βίας στη νέα ελληνική λογοτεχνία» (εκδ. Πατάκη).

Του Κώστα Μπαλάσκα

Ο Γιάννης Παπακώστας, ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ, πολυγραφότατος συγγραφέας και ακάματος ερευνητής των νεοελληνικών γραμμάτων, εξέδωσε πρόσφατα μια μελέτη του με τον παραπάνω τίτλο, την οποία ξέρω ότι επεξεργάστηκε χρόνια και για την οποία θα καταθέσω συνοπτικά ορισμένες σκέψεις. Είπα μελέτη, διότι πρόκειται πράγματι για σοβαρή και πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη, που δεν γίνεται όμως βαρύγδουπο επιστημονικό σύγγραμμα. Είναι βιβλίο φιλικό, προσιτό, ευανάγνωστο και αυτό αποτελεί την πρώτη αρετή του, αρετή της γραφής του Παπακώστα.

Για τη μελέτη της Μαρίας Οικονόμου «Κουπιά και Φτερά – Ο μύθος της Οδύσσειας στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο του μοντερνισμού» (εκδ. Νεφέλη).

Του Θωμά Συμεωνίδη

Ο μύθος είναι ένα ανοιχτό διάγραμμα του κόσμου και της σκέψης. Ο μύθος είναι φασματικός, σκοτεινός, χωρίς περίγραμμα, χωρίς ορισμό που να μπορεί να τον παγιδεύσει πλήρως. Ο μύθος είναι αρνητικός – δηλώνει το ψέμα, την υπερβολή, το αδιανόητο ενός αφηγήματος, το αντίθετο του Λόγου, της λογικής και στοιχειοθετημένης σκέψης. Ο μύθος είναι θετικός – δηλώνει τη φαντασία, το υπερβατικό, αυτό που δεν μπορεί να συλληφθεί και να εξηγηθεί με την κοινή λογική. Ο μύθος είναι μια διεργασία, μια άμυνα, ένα ανάχωμα απέναντι στην πραγματικότητα (απειλητική, αποσταθεροποιητική).

Για το βιβλίο του Friedrich Dürrenmatt «Ερεθίσματα» (μτφρ. Βασίλης Πατέρας, εκδ. Ροές) και του Ευγένιου Ιονέσκο «Ψηφίδες ημερολογίου» (μτφρ. Αντώνης Καραβασίλης, εκδ. Στιγμή).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Για το βιβλίο του Perry Anderson «Η λέξη από “Η” – Η περιπέτεια της ηγεμονίας» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Ο Βρετανός ιστορικός Πέρι Άντερσον διατέλεσε καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας του Λος Άντζελες (UCLA). Σήμερα είναι επίτιμος καθηγητής στο ίδιο πανεπιστήμιο. Διευθυντής από το 1962 έως το 1982 και εκ νέου από το 2000 έως το 2003 του βρετανικού New Left Review, παραμένει μέχρι σήμερα στη συντακτική του επιτροπή. Μερικοί τον χαρακτηρίζουν και ως γκουρού της ευρωπαϊκής ριζοσπαστικής Αριστεράς. Δεν νομίζω όμως ότι ο ίδιος θα ήταν πολύ ευχαριστημένος με έναν τέτοιο χαρακτηρισμό. Γιατί, αν και δεν κρύβει την μαρξιστική και κυρίως την γκραμσιανή του παιδεία, η σκέψη του είναι ιδιαιτέρως σύνθετη για να μπορεί να εκπροσωπείται από οποιοδήποτε πολιτικό ρεύμα. Ακόμη και από αυτό του ριζοσπαστισμού.

Για το βιβλίο της Ιωάννας Τσιβάκου «Ατομικισμός και Φιλία – Η ταυτότητα των νέων Ελλήνων» (εκδ. Ι. Σιδέρης).

Της Μαρίας Γιαγιάννου

Η αμερικανική σειρά Friends, μεταφρασμένη ως «Τα φιλαράκια», προβλήθηκε από το 1994 έως το 2004 στην αμερικανική τηλεόραση, ενώ οι επαναλήψεις στην ελληνική τηλεόραση συνεχίζονται ακόμα. Πρόκειται χωρίς υπερβολή για τη δημοφιλέστερη κωμική σειρά όλων των εποχών, της οποίας τα αναρίθμητα βραβεία δεν είναι τίποτα μπροστά στην παγκόσμια και άκαμπτη επιδραστικότητά της. Οι έξι βασικοί χαρακτήρες (3 γυναίκες και 3 άνδρες) που ζουν μαζί και ωριμάζουν επί έντεκα συναπτά έτη ενώπιον των –εθισμένων στη στοργική φιλία τους– θεατών, καθώς τα επεισόδια διαδέχονται το ένα το άλλο, συνιστούν αυτό που θα λέγαμε: μια ομάδα ουτοπικής συνύπαρξης διαφορών, μια ομάδα απολύτως εξατομικευμένων εγώ που συνυπάρχουν σε ένα πλαίσιο αληθοφανούς αρμονίας και επίλυσης των διαφορών μέσω της αγάπης και μέσω της δέσμευσης στο ιδεώδες της δεμένης ομάδας – και όλα αυτά μέσα σε αυτό που η Ιωάννα Τσιβάκου θα ονόμαζε «το ενδιαίτημα της φιλίας».

Για το βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη «Για το σχολείο» (εκδ. Πόλις).

Της Σοφίας Ιακωβίδου

Είναι φοβερό να μην μπορεί κανείς έστω να θέσει τα αυτονόητα ως προς την παιδεία, ιδίως μάλιστα αν αποτελεί μέρος της, αν ανήκει στο διδακτικό ή και το διοικητικό της προσωπικό, επί σειρά ετών. Δεν είναι απλώς ότι μπορεί να φαίνεται πως την ξεμπροστιάζει ή την πυροβολεί εκ των έσω, είναι ότι θίγει σύγχρονα θέσφατα, ανοίγει την ντουλάπα του μοντέρνου προοδευτικού σχολείου και αφήνει σε κοινή θέα ό,τι ακριβώς αντιστέκεται στην ορατότητα, την παραδοχή εν προκειμένω όσων έχουν καταστεί μπούμερανγκ για την εκπαιδευτική διαδικασία.

Για το βιβλίο «Αντισημιτισμό», τον πρώτο από τους τρεις τόμους του έργου της Χάννα Άρεντ «Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού» (μτφρ. Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες).

Του Βαγγέλη Γραμματικόπουλου

Το 2017 ευτυχήσαμε να διαβάσουμε για πρώτη φορά, εξολοκλήρου μεταφρασμένο στα ελληνικά, ένα σπουδαίο έργο πολιτικής θεωρίας του προηγούμενου αιώνα. Πρόκειται για το τρίτομο έργο της Χάννα Άρεντ: Οι Απαρχές του Ολοκληρωτισμού (Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft, 1951). Από τις τρεις ευρύτερες ενότητες που περιλαμβάνει η εκτενής μελέτη της Γερμανοεβραίας πολιτικού φιλοσόφου: Αντισημιτισμός, Ιμπεριαλισμός και Ολοκληρωτισμός, μόνον η τελευταία είχε μέχρι πέρσι κυκλοφορήσει στη χώρα μας (Το Ολοκληρωτικό Σύστημα, εκδ. Ευρυαλός). Χωρίς αμφιβολία, τόσο η εξοικείωση στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια με το έργο και τη φιγούρα της Άρεντ όσο και ο σύγχρονος χαρακτήρας της σκέψης της συνέβαλαν στο να ωριμάσουν οι συνθήκες για μια τέτοια έκδοση.

Για το βιβλίο του Enzo Traverso «Τα νέα πρόσωπα του φασισμού – Συζήτηση με τον Regis Meyran» (μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Για τη συλλογή κειμένων «Τάσος Λειβαδίτης – Ο ποιητής, το έργο, η ζωή του» (επιμ. Γιώργος Δουατζής, εκδ. Στίξις).

Του Θεοδόση Πυλαρινού

Δεν είναι εύκολο να εκπληρωθούν αρμονικά και πειστικά όσα επαγγέλλεται ο τίτλος ενός βιβλίου. Αν, μάλιστα, υπάρχει υπότιτλος και υποδιαιρέσεις αυτού, δείγμα της αγωνίας του συγγραφέα ή του εκδότη να δώσουν περιεκτικά το περιεχόμενό του, για να κινήσουν το ενδιαφέρον, τότε τα πράγματα δυσκολεύουν περισσότερο, οι ισορροπίες είναι λεπτές και οι κίνδυνοι πλατειασμών, επαναλήψεων και ανισομέρειας είναι υπαρκτοί. Αναφέραμε αυτά για να τονίσουμε την ισορροπία και το συνθετικό δέσιμο στη διαμόρφωση της γενικής εικόνας του βιβλίου που επιμελήθηκε ο Γιώργος Δουατζής για τον Τάσο Λειβαδίτη, μία από τις σημαντικότερες και τιμιότερες φωνές της μεταπολεμικής μας ποίησης.