alt

Για το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη «Η τιμή και το χρήμα» και τη μελέτη της Έρης Σταυροπούλου «Οι ερωτευμένες ηρωίδες του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και οι λογοτεχνικές αδελφές τους: παραλλαγές μιας τυπολογίας», τα οποία συνυπάρχουν στον καλαίσθητο τόμο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, στο πλαίσιο της σειράς «Παλαιά Κείμενα, Νέες Αναγνώσεις».

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

«Διάβασα το βιβλίο και με μάγεψε. Ήταν ένα συγκλονιστικό πάντρεμα βάθους και απλότητας. Εμβάθυνε σε χαρακτήρες, σε σχέσεις ανθρώπινες, κοινωνικο-ιστορικές, ψυχαναλυτικές – όλα αυτά δοσμένα με μορφή παραμυθιού», είπε για την Τιμή και το χρήμα σε μια συνέντευξή της η σκηνοθέτρια Τώνια Μαρκετάκη, που το 1984 μετέφερε όμορφα στον κινηματογράφο την ιστορία του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, με τον τίτλο Η τιμή της αγάπης (το παράθεμα είναι παρμένο από τη μελέτη της Έρης Σταυροπούλου «Οι ερωτευμένες ηρωίδες του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και οι λογοτεχνικές αδελφές τους: παραλλαγές μιας τυπολογίας», που συνοδεύει τη νέα έκδοση του βιβλίου από τις Π.Ε.Κ.). 

Ο συγγραφέας είναι εξίσου γλαφυρός κι ευθύβολος στις μικρές διαλογικές «σκηνές δωματίου», που πάνω τους χτίζεται η ιστορία, και στις μεγαλύτερες σκηνές πλήθους που τις αλληλοδιαδέχονται.

Φυσικά, αυτό το «παραμύθι» είναι σχήμα λόγου – ο σοσιαλιστής συγγραφέας στόχευε ξεκάθαρα στον ρεαλισμό. Στην ιστορία του, ο Αντρέας, λαθρέμπορος ανώτερης κοινωνικής τάξης μα ξεπεσμένος, θέλει να παντρευτεί τη Ρήνη και προς τούτο, μάλιστα, την απάγει, αλλά εξαιτίας της αδυναμίας του χαρακτήρα του και της κακής επιρροής του παραδόπιστου θείου του, του Σπύρου, αρνείται να το κάνει αν δεν του δώσει πρώτα η φιλόπονη κι αναγκεμένη μάνα της Ρήνης, η σιόρα Επιστήμη, την προίκα που ζητά. Η λιτότητα και η καθαρότητα, ωστόσο, της γλώσσας και των εκφραστικών μέσων του Θεοτόκη, δικαιολογούν το χαρακτηρισμό της Μαρκετάκη. Ο συγγραφέας είναι εξίσου γλαφυρός κι ευθύβολος στις μικρές διαλογικές «σκηνές δωματίου», που πάνω τους χτίζεται η ιστορία, και στις μεγαλύτερες σκηνές πλήθους που τις αλληλοδιαδέχονται, όπως αυτή στην αγορά –τον Μαρκά– προς το τέλος («Ενδιαφέρουσα», γράφει η Έρη Σταυροπούλου, «είναι η εναλλαγή κλειστών/εσωτερικών και ανοιχτών/υπαίθριων χώρων: το σπίτι της Ρήνης, η ταβέρνα, το σπίτι του Αντρέα από τη μια και από την άλλη η πλατεία, το καΐκι στην ανοιχτή θάλασσα, η αγορά. Αυτή η εναλλαγή δείχνει και τις δύο διαστάσεις του προβλήματος· η ιστορία του Αντρέα και της Ρήνης είναι ιδιωτική, έχει όμως δημόσιο «αντίκτυπο». […] Οι γείτονες, ο κοινωνικός περίγυρος ευρύτερα, βλέπει, κρίνει, σχολιάζει, επαινεί και καταδικάζει»):

«Μέσα, κάτου από ένα πλατύ πλακόστρωτο περιστύλιο επουλούσαν κρέατα και ψάρια, και κάτου από τη γυαλοσκέπαστη αυλή λάχανα, οπωρικά και σπάνια λουλούδια. Οι φωνές των πουλητάδων αντηχούσαν απ’ όλα τα μέρη. Οι ψαράδες πίσω από το πέτρινο πλακόστρωτο πεζούλι, που ετρογύριζε γύρω γύρω το περιστύλιο, ψηλότερο και σκεπασμένο με ξύλο εκεί που ήταν τα κρέατα, που εκρεμόνταν κόκκινα και κίτρινα κομμάτια μικρά και μεγάλα, από σιδερένια αγκίστρια, επαινούσαν φωνάζοντας τα ψάρια τους, που κάποια, κόκκινα, μαυριδερνά, ή ασημένια, ελαχταρούσαν ακόμα ψοφώντας απάνου στις πλάκες, άλλα είχαν τσιρώσει κι ήταν γυρτά σα δοξάρια, κι άλλα τέλος ήταν μαλακά, χτυπημένα στα δίχτυα και ψόφια από πολλές ώρες».

Η Έρη Σταυροπούλου ξετυλίγει στη μελέτη της, σε αντιπαραβολή με τη Ρήνη, γυναικείους χαρακτήρες που σε γενικές γραμμές ανήκουν σε δύο τύπους, τη γυναίκα-άγγελο και τη γυναίκα-τέρας, από πλείστα έργα, είτε του ίδιου του Θεοτόκη (Οι σκλάβοι στα δεσμά τουςΚατάδικος) είτε άλλων, από την Έλεν Κουράγκινα και τη Νατάσα Ροστόβα στο Πόλεμος και Ειρήνη ως τις ιψενικές ηρωίδες, κ.ά.π.

Σε αντίθεση με τη «μάτσο» αρσενική στάση που έχουν συγγραφείς σαν τον Καραγάτση, π.χ., απέναντι στις γυναίκες, εδώ στον Θεοτόκη, όπως στον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό, υπάρχει η ευαισθησία που αναγνωρίζει τη μεγαλύτερη αξία σ’ αυτόν που εκών άκων καλείται να «τραβήξει το μεγαλύτερο κουπί».

Ωστόσο η Ρήνη δεν χωρά στο στερεότυπο της γυναίκας-αγγέλου ακόμα κι αν μοιάζει αρχικά να το αγγίζει. Είναι απλώς ειλικρινής απέναντι στον εαυτό της κι ανώτερη των περιστάσεων. Δεν συμβιβάζεται ούτε στην αρχή, όταν αγαπά τον Αντρέα μα η τιμή και οι κοινωνικές συμβάσεις επιβάλλουν να τον απαρνηθεί, ούτε στο τέλος, όταν θα μπορούσε πλέον να είναι μαζί του αλλά δεχόμενη ένα ψέμα.

Σε αντίθεση με τη «μάτσο» αρσενική στάση που έχουν συγγραφείς σαν τον Καραγάτση, π.χ., απέναντι στις γυναίκες, εδώ στον Θεοτόκη, όπως στον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό, υπάρχει η ευαισθησία που αναγνωρίζει τη μεγαλύτερη αξία σ’ αυτόν που εκών άκων καλείται να «τραβήξει το μεγαλύτερο κουπί». Και στις περισσότερες περιπτώσεις το μεγαλύτερο κουπί καλούνταν θέλοντας και μη να το τραβήξουν οι γυναίκες. Στην Τιμή και το χρήμα, όλη η δύναμη είναι από τη μεριά των γυναικών: της Ρήνης και της μητέρας της· κι απεναντίας όλη η αδυναμία είναι στους άντρες: στον μεθύστακα πατέρα της Ρήνης, στον Αντρέα. Σε τούτο, η ιστορία του Θεοτόκη δεν είναι «φεμινιστική»· είναι απλώς ρεαλιστική.

Η Τιμή και το χρήμα είναι ο έκτος τίτλος της σειράς «Παλαιά Κείμενα, Νέες Αναγνώσεις» των Π.Ε.Κ. Τη θεωρώ από τις πλέον πολύτιμες των τελευταίων ετών και είμαι πιστός αναγνώστης της. Τα βιβλία είναι όμορφα σχεδιασμένα, χαίρεσαι να τα διαβάζεις, και η εκτενής μελέτη η οποία συνοδεύει κάθε φορά το πεζογράφημα είναι αφορμή για ένα διάλογο του αναγνώστη με το κείμενο, που έτσι δεν τελειώνει με το πέρας της ανάγνωσής του. Να εκφράσω λοιπόν εδώ μια επιθυμία μου: πόσο θα ήθελα να δω σε τούτη τη σειρά κι έναν τόμο για τον μισολησμονημένο αλλά κατά τη γνώμη μου θαυμάσιο Μιχαήλ Μητσάκη.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Μαύρο νερό» (εκδ. Κίχλη).

 Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από την ταινία «Η τιμή της αγάπης» (1984) σε σκηνοθεσία Τώνιας Μαρκετάκη.


altΗ τιμή και το χρήμα
Κωνσταντίνος Θεοτόκης
Έρη Σταυροπούλου: Οι ερωτευμένες ηρωίδες του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και οι λογοτεχνικές αδελφές τους: παραλλαγές μιας τυπολογίας
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2019
Σελ. 304, τιμή εκδότη €12,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΘΕΟΤΟΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ