alt

Για τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Στελλάτου «Το κόκκινο και το άσπρο» (εκδ. Πόλις).

Της Διώνης Δημητριάδου

Δεκαεννιά ιστορίες μικρές, κάποιες πολύ μικρές, στο πρώτο βιβλίο της Ελένης Στελλάτου. Διεκδικεί η κάθε μία απ’ αυτές την αυτονομία της, απαιτεί ως είδος την πληρότητά της. Με τη σειρά της η συστέγαση κάτω από τον έναν τίτλο υπονοεί ίσως τη συσχέτιση (εμφανή ή αδιόρατη) μεταξύ τους. Επιθυμητό αυτό σε μια συλλογή διηγημάτων που θα πρέπει να αποδείξει το αφηγηματικό νήμα της σύνδεσης πέρα φυσικά από την ομοιομορφία στην επιλογή του ύφους και της γλώσσας.

Οι χαρακτήρες του βιβλίου επικοινωνούν και μεταξύ τους όχι μόνο στον χρόνο (ή σε ό,τι ο καθένας εικάζει ως χρόνο) αλλά και στον χώρο. Μια παραλιακή πόλη να ατενίζει τη θάλασσα, και οι ήρωες να διαπραγματεύονται τη φυγή τους – έτσι ή αλλιώς, ο καθένας με τον τρόπο του. Η μνήμη των ανθρώπων χτίζει τα κομμάτια της με όλες τις αισθήσεις, με ό,τι μπορεί κάθε φορά να αποθηκεύει.

Από το εξώφυλλο αρχίζει να ξετυλίγεται αυτό το νήμα φέρνοντας στον νου παλιές μνήμες από παιδικά παιχνίδια, ξύλινα λουστραρισμένα αλογάκια για μια πρώτη γνωριμία με το άλλο «παιχνίδι», αυτό της ζωής. Το παιχνίδι που ο ήρωας της πρώτης ιστορίας, ο Ευάγγελος Κ., κάπου εκεί στο τέλος της το χάνει, ενώ μια άλλη οπτική της ζωής (ζωή όμως κι αυτή) προβάλλει στη δεύτερη ιστορία, λίγα τετράγωνα πιο κάτω· γιατί οι χαρακτήρες του βιβλίου επικοινωνούν και μεταξύ τους όχι μόνο στον χρόνο (ή σε ό,τι ο καθένας εικάζει ως χρόνο) αλλά και στον χώρο. Μια παραλιακή πόλη να ατενίζει τη θάλασσα, και οι ήρωες να διαπραγματεύονται τη φυγή τους – έτσι ή αλλιώς, ο καθένας με τον τρόπο του. Η μνήμη των ανθρώπων χτίζει τα κομμάτια της με όλες τις αισθήσεις, με ό,τι μπορεί κάθε φορά να αποθηκεύει. Καμιά φορά βάφεται σε κόκκινο ή άσπρο, άλλοτε μυρίζει λεμόνι, φρεσκοκομμένο και αγαπητικό στην προσφορά του, όπως στην ιστορία (μια από τις καλύτερες) «Λεμόνια». Αξίζει να παρατηρηθεί η λιτότητα στους τίτλους των διηγημάτων, συχνά μια ή δυο λέξεις που δίνουν την ουσία της κάθε ιστορίας αναδεικνύοντας με τον καλύτερο τρόπο τη λειτουργία του ουσιαστικού και θέτοντας στο περιθώριο τη χρήση του ρήματος – όμορφη άποψη για τη χρήση της γλώσσας.

Οι ιστορίες, αν και μικρές στην έκτασή τους, προλαβαίνουν να δώσουν δύο βασικά χαρακτηριστικά της μικρής αφήγησης. Πρώτα, τη φυσιογνωμία του προσώπου που γύρω του πλέκεται η ελάχιστη πλοκή· τα πρόσωπα αυτά θα τα συναντήσουμε και σε άλλες ιστορίες, στα πίσω πλάνα είτε ως παρουσίες είτε ως απουσίες, πάντοτε αναγνωρίσιμα. Δεύτερο, ανιχνεύουμε το ύφος μιας γραφής ενδιαφέρουσας, που ξέρει πότε να σταματήσει έχοντας δείξει (με τον κρυπτικό συχνά τρόπο της – δεν είναι κατ’ ανάγκη όλα ερμηνεύσιμα από τον συγγραφέα, πάντα υπάρχει ο ευαίσθητος αναγνώστης) όσα πρέπει και έχοντας αφήσει στην άκρη τα περιττά. Άλλωστε, να το πούμε αυτό ξανά και ξανά, η μικρή φόρμα έχει τεράστιες απαιτήσεις. Δεν αποτελεί τον «εύκολο» προθάλαμο της μεγάλης αφήγησης. Είναι δύο εντελώς διαφορετικά είδη – θα μπορούσαμε να πούμε πως το ένα αποτελεί τον αντίποδα του άλλου. Εδώ, λοιπόν, η Στελλάτου δείχνει να έχει κατανοήσει και τη δυσκολία και τη φυσιογνωμία μιας μικρής ιστορίας, που θα πρέπει να τα έχει όλα με τον πιο σύντομο –πλην περιεκτικό– τρόπο οικονομώντας τη γραφή της. Η μικρή αφήγηση πρέπει να ξέρει τα όρια της εστίασης, να επιλέξει τη λεπτομέρεια και να την αφηγηθεί· άλλωστε δεν έχει τον χρόνο με το μέρος της, εννοώ τον χρόνο της ανάγνωσης, και πρέπει να κερδίσει τον αποδέκτη της μέσα στο ελάχιστο της έκτασής της και του δικού του αναγνωστικού χρόνου.

Η Στελλάτου κατορθώνει κάτι ακόμα: γνωρίζοντας τα όρια της ρεαλιστικής αφήγησης αλλά και της συγκίνησης που πηγάζει από την εικόνα, συχνά αφήνει στο τέλος της ιστορίας της όχι το πλέον εντυπωσιακό του λόγου της αλλά το πιο ικανό να κινητοποιήσει τον εσωτερικό κόσμο του αναγνώστη της.

Τώρα ο κόσμος είναι πηχτός, μια ευχαριστημένη μάζα που κυματίζει αδιάκοπα στον παραλιακό πεζόδρομο. Στο ύψος των ματιών της, βουλιάζοντας στα χνώτα από τις ομιλίες, όλοι τους αγκομαχάνε αδιαμαρτύρητα. Το βλέπει καθαρά στα απελπισμένα βλέμματα των μωρών, όλες τις φορές που το καρότσι της διασταυρώνεται με τα δικά τους.

(από το «Όνειρο σε τέσσερις ρόδες»)

Οι ήρωες και οι ηλικίες τους, οι μνήμες και η λήθη τους συναντώνται απρόσμενα καμιά φορά και συνδιαλέγονται. Κι αν κανείς αναρωτηθεί τι μπορεί ο καθένας να δώσει στον άλλο, η απάντηση έρχεται στο τέλος μιας από τις ιστορίες:

Ε, κάθε ένας με τα δικά του. Γι’ αυτό σου λέω, το παν είναι να νιώσουν ότι μπορείς να καταλάβεις, όποτε το χρειαστούν εσύ να μπορείς να καταλάβεις.

(από την ιστορία «Ο μαθητευόμενος»)

alt
Η Ελένη Στελλάτου

Όσο οι ήρωες προσεγγίζουν ο ένας τον άλλο –είτε ενσυνείδητα είτε όχι– τόσο έχεις την αίσθηση ότι επιθυμούν τη δραπέτευσή τους, άλλοι από το τοπίο της μονότονης επαρχιακής πόλης και άλλοι από τη ζωή που οι ίδιοι έφτιαξαν ή ανέχθηκαν από άλλες πιεστικές δυνάμεις. Καμιά φορά θα ήθελαν να φύγουν από τη βασανιστική μνήμη, την ενοχή – κάτι πολύ δύσκολο, όταν η μνήμη έχει χρώμα.

Οδηγεί και το τηλέφωνο χτυπάει και πάντα μια μπάλα θα φταίει, κάποιοι ουρλιάζουν, το χρώμα του αίματος σε ροζ μπουφάν φαίνεται σαν πηχτό καφέ, ορμάει και ψηλαφεί τον σφυγμό της, τα βήματα του φύλακα έρχονται πάλι, τρίβει τα μάτια του δυνατά. Ένα ημίφως σέρνεται, η ανατολή άρχισε κιόλας να ψιθυρίζει.
[…]
Πετάγεται επιτέλους καθιστός, βγάζει από το μαξιλάρι τον φάκελο. Είναι λευκός και σφραγισμένος και κάποια στιγμή πρέπει να τον ανοίξει κι ας είναι γραμμένο στη θέση του αποστολέα με μεγάλα παιδικά γράμματα το όνομα Άννα.

(από την ιστορία «Το κόκκινο και το άσπρο»)

Οι ήρωες των ιστοριών σκέφτονται τη ζωή τους, γυρνούν πίσω, φεύγουν να ξεφύγουν, συμβιβάζονται, μπερδεύουν τον χρόνο, θυμούνται και αφηγούνται. Μπροστά τους η θάλασσα προκλητική για μια φυγή όσο και αδιέξοδη για τους άτολμους ή τους παραιτημένους.

Οι ήρωες των ιστοριών σκέφτονται τη ζωή τους, γυρνούν πίσω, φεύγουν να ξεφύγουν, συμβιβάζονται, μπερδεύουν τον χρόνο, θυμούνται και αφηγούνται. Μπροστά τους η θάλασσα προκλητική για μια φυγή όσο και αδιέξοδη για τους άτολμους ή τους παραιτημένους. Είναι εκεί για να τους ενώνει με το τοπίο της· άλλοι απλώς να την κοιτάζουν, άλλοι να βουτούν μέσα της, και άλλοι να την έχουν μέσα τους τρικυμισμένη σαν βάσανο ή ατάραχη σαν λήθη.

[…] τα μάτια του πλημμύρισαν αλμύρα, μπήκε στη θάλασσα, το νερό του βάρυνε αμέσως τα παπούτσια, ανέβηκε στα πόδια του, στα γόνατα, στους μηρούς, ώσπου του έφτασε στη μέση κι εκεί σταμάτησε. Μεγάλοι κύκλοι ξεκίνησαν από το σώμα του και άρχισαν να απλώνουν. Η θάλασσα σύντομα έμεινε κι αυτή τελείως άηχη.

(από την ιστορία «Λουτροθεραπείες στο ηλιοβασίλεμα»)

Πιστεύω πως πρέπει να σχολιαστεί θετικά το γεγονός ότι πρόκειται για το πρώτο βιβλίο της Ελένης Στελλάτου, τουλάχιστον το πρώτο που βλέπει το φως της έκδοσης, μια που κανείς δεν μπορεί να ξέρει ούτε πότε γράφτηκε ούτε αν έχουν προηγηθεί άλλες συγγραφικές απόπειρες που περιμένουν υπομονετικά κι αυτές κάποια επαφή με το ευρύ κοινό. Είναι ένα βιβλίο στο οποίο δεν υπάρχουν εμφανείς ατέλειες, αμηχανίες που να προδίδουν κάτι το πρωτόλειο· αντιθέτως, αισθανόμαστε μια ωριμότητα τόσο στη θεματική του όσο και στην επιλογή της μορφής (ύφος και γλώσσα), αλλά και μια αίσθηση ειλικρίνειας απέναντι στον αναγνώστη. Δείχνει η συγγραφέας ότι προσπάθησε να δει συνολικά το πρόβλημα της γραφής, με καθόλου ευκαιριακό τρόπο ή τη βιασύνη μιας δημοσιοποίησης των ιστοριών της. Και σαν να ομολογεί ότι αυτό το περιεχόμενο είναι που μπορεί αυτή τη στιγμή να δώσει στον αναγνώστη της, σαν αυτή να είναι η τωρινή της προσφορά στην υπόθεση της λογοτεχνικής αφήγησης, χωρίς το άγχος να φορτώσει το κείμενό της με όσα δυνητικά μπορεί να αφηγηθεί. Μοιάζει να ξέρει να περιμένει. Όλα αυτά με το βάρος τους, τη σημασία τους σε κάθε περίπτωση.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.

altΤο κόκκινο και το άσπρο
Ελένη Στελλάτου
Πόλις 2018
Σελ. 152, τιμή εκδότη €14,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ