the servant 700

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη Σωτάκη «Ο μεγάλος υπηρέτης» (εκδ. Κέδρος).

Του Παναγιώτη Γούτα

Ο αφηγηματικός κόσμος του Δημήτρη Σωτάκη στο τελευταίο του βιβλίο Ο μεγάλος υπηρέτης (εκδ. Κέδρος), όπως συμβαίνει και με τα προηγούμενα βιβλία του, είναι απροσδιόριστος, συγκεχυμένος και ηθελημένα ασαφής. Δεν παραπέμπει σε πραγματικούς τόπους ή συγκεκριμένους ανθρώπους. Παρότι όμως δεν κατονομάζονται στα βιβλία του ονόματα πόλεων, εποχών, συχνά ηρώων, γενεαλογικά δέντρα ή ημερομηνίες συμβάντων, ο αναγνώστης αναγνωρίζει στη δραματικότητα των συμβάντων ή στις αγωνιώδεις αναρωτήσεις και στην τραγικότητα ζωής του πρωταγωνιστή του κάτι –αν όχι αρκετά– από την αγωνιώδη καθημερινότητά του και τις υπαρξιακές του αναζητήσεις και αδιέξοδα. 

Τελική κατάληξη ο εύπορος και πετυχημένος εκμισθωτής χώρων να μην δικαιούται τον ελάχιστο ζωτικό χώρο για τον εαυτό του, και να καταντήσει ρακένδυτος επαίτης, περιφερόμενος σε πάρκα και αλάνες, με μόνη συντροφιά του ένα σκυλί του δρόμου.

Στο Ο μεγάλος υπηρέτης που, κατά τη γνώμη μου, μαζί με Το θαύμα της αναπνοής (εκδ. Κέδρος, 2009) και το Ο άνθρωπος καλαμπόκι (εκδ. Κέδρος, 2007) συγκαταλέγεται στις καλύτερες συγγραφικές στιγμές του, ο βασικός ήρωας που έχει ως εργασία του τη μίσθωση χώρων σε διάφορους πελάτες, μετά τον θάνατο του θείου του, προσλαμβάνει τον υπηρέτη εκείνου, τον Μάριο, για να τον βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού. Μια διαδικτυακή γνωριμία με την Άννα στην ιστοσελίδα «Κόσμος» θα τον γεμίσει άγχος και ανασφάλεια. Από ’κει και πέρα ο Μάριος, όπως ήδη έχει αναλάβει το μαγείρεμα, την περιποίηση του κήπου, την καθαριότητα του σπιτιού και τα ψώνια, θα επωμιστεί αδιαμαρτύρητα –ως συνεπής υπηρέτης που είναι– και το ερωτικό ζήτημα του αφέντη του αλλά και τα εργασιακά του καθήκοντα. Όλη αυτή η μετάθεση ευθυνών εκ μέρους του αφεντικού προς τον υπηρέτη, παρότι προσωρινά θα φέρει γαλήνη και ηρεμία στον βασικό πρωταγωνιστή, θα οδηγήσει τους δύο άνδρες σε απρόβλεπτες και αδιέξοδες καταστάσεις, με τελική κατάληξη ο εύπορος και πετυχημένος εκμισθωτής χώρων να μην δικαιούται τον ελάχιστο ζωτικό χώρο για τον εαυτό του, και να καταντήσει ρακένδυτος επαίτης, περιφερόμενος σε πάρκα και αλάνες, με μόνη συντροφιά του ένα σκυλί του δρόμου.

Εντύπωση προκαλεί στον αναγνώστη η ψυχοπαθολογική εμμονή του ήρωα να πιστεύει ως το τέλος πως η ανώτερη ιδέα που τον κατευθύνει και του επιβάλει να παίρνει αποφάσεις, αναθέτοντας τα πάντα στον υπηρέτη του, τον οδηγεί στη γαλήνη και στην ευδαιμονία. Από μια ανάλογη «ανώτερη» ιδέα κατευθυνόταν μάλλον και ο ήρωας του Κνουτ Χάμσουν στο αριστούργημά του Η πείνα, που αρνιόταν να βάλει έστω μια βούκα ψωμιού στο στόμα του για να μην κηλιδωθεί η υπόστασή του. 

alt
Ο Δημήτρης Σωτάκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1973.
Έχει εκδώσει εννέα μυθιστορήματα. Το θαύμα της
αναπνοής κατέκτησε το βραβείο «The Athens Prize for
Literature». Βιβλία του κυκλοφορούν
στα γαλλικά, τουρκικά, σερβικά, ολλανδικά, ιταλικά,
δανέζικα, αραβικά, κινεζικά κ.ά.




Ο ήρωας του Σωτάκη, συχνά στους διαλόγους του με τον Μάριο, δείχνει σαν να συνομιλεί με τη συνείδησή του ή με μια άλλη πτυχή του εαυτού του. Γενικά, ο Μάριος και η Άννα (η οποία λειτουργεί περισσότερο σαν σκιά μέσα από τα λόγια υπηρέτη και αφέντη) εμφανίζονται στο βιβλίο ως διαφορετικές φωνές της ίδιας κεντρικής συνείδησης. Τραγική η απόληξη του στόρι, με τον εκμισθωτή χώρων να έχει αναιρεθεί ως ανθρώπινη, αυτεξούσια οντότητα, ζώντας διαρκώς την ψευδαίσθηση της επιτυχίας του τόσο στα ερωτικά του όσο και στα επαγγελματικά του, μέσω του Μάριου, έως την τελευταία αράδα του βιβλίου. Ωστόσο το τέλος, η κάθαρση να λέγαμε, κρύβει μια γλυκύτητα και μια δικαίωση για τον πλανημένο πρωταγωνιστή αλλά και για τον συγγραφέα, που κατόρθωσε μέχρι το τέλος ο ήρωάς του να διατηρήσει ατόφια την ψευδαίσθηση της επιτυχίας του. Το μήνυμα που εκπέμπει το βιβλίο (αν δεχόμαστε την άποψη πως τα βιβλία, έστω και παρά τη θέληση των συγγραφέων, εκπέμπουν κάποια μηνύματα) πιστεύω πως είναι διττό. Σε ένα πρώτο επίπεδο: Ο σημερινός άνθρωπος με τον σύγχρονο τρόπο ζωής αλλά και λόγω της διάρθρωσης της σύγχρονης κοινωνίας και των ανθρώπινων σχέσεων, μη βρίσκοντας χρόνο και διάθεση να ερωτευτεί και να ζήσει  –ούτε καν να δουλέψει ή να καλλιεργήσει έναν κήπο– κατάντησε δούλος του εαυτού του, πιστεύοντας πάντα, αφελώς, πως εξελίσσεται, ευημερεί και διαπρέπει. Σε ένα δεύτερο, όμως, επίπεδο προσέγγισης του βιβλίου νομίζω πως η πίστη σε μια ανώτερη ιδέα και η συνέπεια της ανθρώπινης συνείδησης δικαιώνουν κάποια στιγμή τον άνθρωπο, ακόμα κι αν αυτός οδηγηθεί στον θάνατο και στην εξαθλίωση. Δύο, ίσως αντίρροπες και αλληλοσυγκρουόμενες, νοητικές εκπομπές, που πιστεύω πως συνυπάρχουν αρμονικά στο βιβλίο, δίχως η μία να αναιρεί ή να ακυρώνει την άλλη.

Καγχάζει χαμηλόφωνα και απολύτως εύστοχα με τα αδιέξοδα της πραγματικής ζωής, παραποιώντας και μεταλλάσσοντας αυτήν την κατ’ επίφαση πραγματικότητα.

Ο Σωτάκης επενδύοντας περισσότερο στο λογοτεχνικό εύρημα και σε συμβολισμούς αναφορικά με τις σύγχρονες παθογένειες της κοινωνίας και του ατόμου, με αντιλυρική και επιμελώς «ατημέλητη» γραφή, δίχως λογοτεχνικές φιοριτούρες, ωστόσο με σφιχτή δομή στο στήσιμο του στόρι, θίγει καίρια υπαρξιακά ζητήματα του σύγχρονου ανθρώπου, περισσότερο με παιγνιώδη ή σατιρική διάθεση. Δεν ηθικολογεί ούτε προτείνει λύσεις. Το λογοτεχνικό του σύμπαν δεν μπορεί να θεωρηθεί «καφκικό», γιατί δεν διαθέτει (και δεν οφείλει να διαθέτει) την τραγική ένταση του Κάφκα, που ήταν μοναδικός στο είδος του. Ωστόσο, καγχάζει χαμηλόφωνα και απολύτως εύστοχα με τα αδιέξοδα της πραγματικής ζωής, παραποιώντας και μεταλλάσσοντας αυτήν την κατ’ επίφαση πραγματικότητα. Έχει εν ολίγοις την ικανότητα –όπως ακριβώς πράττει και ο Γιώργος Λάνθιμος με τις κινηματογραφικές του ταινίες– να χτίζει και να υφαίνει μιαν άλλη πραγματικότητα, πιο αληθινή, πιο ενδιαφέρουσα, ενίοτε πιο πικρή ή ανοίκεια, από εκείνη που αντικρίζουν τα μάτια των περισσότερων ανθρώπων.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή με νουβέλες «Μποέμ και Ρικάρντο» (εκδ. Κέδρος).

→ Στην κεντρική εικόνα, πλάνο από την ταινία Ο υπηρέτης (1963) του Τζόζεφ Λόουζι.


altΟ μεγάλος υπηρέτης
Δημήτρης Σωτάκης
Κέδρος 2019
Σελ. 352, τιμή εκδότη €14,40

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΩΤΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ