alt

Για τη συλλογή διηγημάτων του Γιάννη Η. Παππά «Θαμπές ζωές» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Μάριου Μιχαηλίδη

Το εγχείρημα του Γιάννη Παππά, να αφηγηματοποιήσει μια πολύ πρόσφατη περίοδο, με σκηνικό χώρο την ελληνική επαρχία καθώς και τα όσα διεκτραγωδούνται σ’ αυτήν τις τέσσερις δεκαετίες της μετεμφυλιακής εμπειρίας, εν πρώτοις δείχνει απλοϊκό και εύκολο. Όμως δεν είναι.

H σιωπή και το σαθρό πέπλο μιας επινοημένης αγνότητας που για χρόνια σκέπαζαν με μια κρυπτική αχλή όλο το εύρος της επαρχιώτικης ζωής, δεν άντεξαν για πολύ. Οι νέοι καιροί άνοιξαν ρωγμές στα τείχη των κατάκλειστων και απομονωμένων κοινωνιών, ανασκάλεψαν τα έγκατά τους και έφεραν στην επιφάνεια ό,τι σάπιο υπήρχε.

Ο συγγραφέας, ασκημένος ποιητής, αφήνει στο περιθώριο τα σύνεργα της ποιητικής τέχνης, ανασύρει τον απλό και λιτό λόγο και επιλέγει προσεκτικά τις ψηφίδες με τις οποίες θα ανασυστήσει το μωσαϊκό μιας αδιάψευστης κοινωνικής πραγματικότητας. H σιωπή και το σαθρό πέπλο μιας επινοημένης αγνότητας που για χρόνια σκέπαζαν με μια κρυπτική αχλή όλο το εύρος της επαρχιώτικης ζωής, δεν άντεξαν για πολύ. Οι νέοι καιροί άνοιξαν ρωγμές στα τείχη των κατάκλειστων και απομονωμένων κοινωνιών, ανασκάλεψαν τα έγκατά τους και έφεραν στην επιφάνεια ό,τι σάπιο υπήρχε. Αυτό επέβαλλε η ανάγκη. Η χώρα έπρεπε να απαλλαγεί από τα χρόνια πάθη και τη νοσηρότητα, που την έριξαν στου κακού τη σκάλα, και να τολμήσει να κάνει τα πρώτα βήματα μιας νέας και ελπιδοφόρας πορείας.

Όχι πως τώρα, μισόν αιώνα μετά, όλα είναι αγγελικά πλασμένα. Κάθε άλλο. Όμως, οεπαρχιωτισμός, φαινόμενο που μέχρι πρόσφατα κανοναρχούσε τη ζωή των ανθρώπων, δεν μπορούσε εξακολουθητικά να κρύβει το λερό του πρόσωπο. Το προνόμιο της δήθεν ηθικής ανωτερότητας κατέρρευσε με πάταγο και όσα βγήκαν –και εξακολουθούν να βγαίνουν– στο φως συγκλονίζουν την ελληνική κοινωνία. Όμως ο επαρχιωτισμός δεν υπήρξε «προνόμιο» μόνο των κοινωνιών της περιφέρειας. Αντίθετα μάλιστα. Μέχρι τις μέρες μας, δεν είναι λίγα εκείνα που αποκαλύπτουν ότι το φαινόμενο αυτό καταδυναστεύει και τα αστικά κέντρα. Εκείνο που με πολύ θάρρος επεσήμανε ο Ευάγγελος Παπανούτσος για την αθέατη πλευρά της ελληνικής επαρχίας κατά τη διάρκεια της μετεμφυλιακής περιόδου, ότι δηλαδή (…) οι άνθρωποι αλληλοϋποβλέπονται και αλληλοβιάζονται, αποδείχτηκε ότι έχει γενικότερη ισχύ.

Ο Γιάννης Παππάς με την εμμονή του να ξεσκεπάσει, μέσα από τις αφηγήσεις των ηρώων του, το φτιασιδωμένο πρόσωπο με το οποίο η Ελλάδα έμπαινε στη νέα εποχή, τελικά επιτυγχάνει τον σκοπό του. Ο συγγραφέας στα περισσότερα μικροαφηγήματα της συλλογής ακολουθεί μια διαδρομή στην οποία προεξάρχει η τεχνική των πρωτοπρόσωπων αφηγήσεων, με τις οποίες δημιουργείται η αίσθηση του προσωπικού βιώματος. Αλλά και όπου επιλέγει να δώσει τον λόγο σε τρίτα πρόσωπα, για να μιλήσουν μέσα από τη δική τους οπτική, το αποτέλεσμα τον δικαιώνει. Κατορθώνει, κι ας μη φαίνεται αυτό εξαρχής, να αναγάγει και να αναδείξει το προσωπικό και το ατομικό σε συλλογική εμπειρία. Μάλιστα, ο καταιγισμός των αποκαλύψεων είναι τόσο μεγάλος, που παραμερίζει τις όποιες στιγμιαίες ενστάσεις για τυχόν υπερβάσεις, από την πλευρά του συγγραφέα, των κανόνων του κλασικού διηγήματος. Η δομική σύσταση των τριών βασικών πτυχών –δέση, κορύφωση, λύση– υποχωρεί, και εκείνο που αναλαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο είναι ο εσκεμμένα λιτός λόγος, στοιχείο που συνάδει με το σκοπούμενο: να φωτιστεί άπλετα το σκηνικό περιβάλλον και να αποκαλυφθούν όλες οι πλευρές της νόσου που για χρόνια κατέλυε και αποσάθρωνε τη ζωή. Από τη μια, τα εγκλήματα πάθους, οι ανεκπλήρωτοι έρωτες, η στερημένη εφηβεία και οι μοναχικοί ήρωες που αναμετρώνται με τη μοίρα και φτάνουν στα όρια της παράκρουσης. Από την άλλη, οι αποτυπώσεις του εμφυλίου –εξορίες, φυλακίσεις, εκτελέσεις– συνθέτουν το ανθρώπινο δράμα που για χρόνια παιζόταν στη χώρα και αποστράγγιζε τη ζωή της επαρχίας και των ανθρώπων της.

Από τη μια, τα εγκλήματα πάθους, οι ανεκπλήρωτοι έρωτες, η στερημένη εφηβεία και οι μοναχικοί ήρωες που αναμετρώνται με τη μοίρα και φτάνουν στα όρια της παράκρουσης. Από την άλλη, οι αποτυπώσεις του εμφυλίου –εξορίες, φυλακίσεις, εκτελέσεις– συνθέτουν το ανθρώπινο δράμα που για χρόνια παιζόταν στη χώρα και αποστράγγιζε τη ζωή της επαρχίας και των ανθρώπων της.

Από τα τριάντα τρία μικροαφηγήματα της συλλογής, τα κορυφαία, για λόγους εύκολα αναγνωρίσιμους, είναι τα δύο τελευταία, που τιτλοφορούνται «Το χιτώνιο ή “Ποιος θα μου δώσει πίσω τα παιδικά μου χρόνια;”» και «Η τελευταία φωτογραφία».

Την αφορμή για το πρώτο την έδωσε μια βιωματική εμπειρία του συγγραφέα όταν βρέθηκε στην Ουγγαρία, προσκεκλημένος για να μιλήσει για τον Δημήτρη Χατζή. Η συνάντησή του με έναν Έλληνα, γιο ενός από εκείνα τα παιδιά που μεταφέρθηκαν σε βαλκανικές χώρες την εποχή του εμφυλίου, μεταβάλλεται σε σπινθήρα που ενεργοποιεί τη λογοτεχνική γραφίδα του συγγραφέα. Το αποτέλεσμα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον αφήγημα-μαρτυρία. Θαυμάσια δείγματα αυτού του αφηγηματικού είδους έχουμε από κορυφαίους συγγραφείς, όπως είναι ο Στρατής Δούκας με το ανεπανάληπτο Ιστορία ενός αιχμαλώτου και, στα νεότερα χρόνια, ο Θανάσης Βαλτινός με το έργο του Η κάθοδος των εννιά.

Την αφορμή για το δεύτερο αφήγημα («Η τελευταία φωτογραφία») την προσφέρει ένα δημοτικό τραγούδι που άκουσε ο Γιάννης Παππάς στα Γρεβενά, για τον ληστή Θωμά Καντάρα, ο οποίος, αφού συνελήφθη το 1919 και φυλακίστηκε, κατόρθωσε να δραπετεύσει, γι’ αυτό και επικηρύχθηκε από τις τότε Αρχές (1922). Το πιο ενδιαφέρον μέρος του αφηγήματος αρχίζει από το σημείο που ο ληστής εκφράζει την επιθυμία του να φωτογραφηθεί στο λημέρι του. Ήδη, τα σημάδια που «διαβάζει» προμηνύουν το τέλος του.

Προσωπική πεποίθηση παραμένει το ότι ο συγγραφέας θα μπορούσε να αναπλάσει δημιουργικά όλες τις πληροφορίες που κατόρθωσε να συγκεντρώσει για τον ληστή Καντάρα. Το υλικό που ήδη παραθέτει και ιδίως η μαρτυρία του λόγιου μοναχού Νικηφόρου Ζαβορδινού «υπόσχεται» ένα καθ’ όλα ζηλευτό εκτεταμένο αφήγημα.

Η επιλογή αυτών των δύο αφηγημάτων είναι προσωπική και καθόλου δεν αντιδικεί με άλλες διαφορετικές που ίσως προκύψουν. Κυρίως δεν υποτιμά τις υπόλοιπες γραφές που συναποτελούν το έργο του Γιάννη Παππά Θαμπές ζωές.

* Ο ΜΑΡΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ είναι ποιητής και πεζογράφος.

altΘαμπές ζωές
Γιάννης Παππάς
Καστανιώτης 2018
Σελ. 200, τιμή εκδότη €14,84

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Η. ΠΑΠΠΑ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ