riho nero 700

Για το μυθιστόρημα του Άκη Παπαντώνη «Ρηχό νερό, σκιές» (εκδ. Κίχλη).

Της Διώνης Δημητριάδου

Πόσο ρηχή μπορεί να είναι η πραγματικότητα που ορίζεται ως παρόν; Κι ας φαίνεται να περικλείει το άπαν του κόσμου μας. Στιγμές μονάχα είναι, μηδαμινής χρονικής έκτασης, έτσι όπως χάνονται αν δεν προφτάσουμε να τις αποτυπώσουμε ως βιώματα. Το γεγονός καταγράφεται, ωστόσο είναι πολύ μοναχικό, αν το δούμε αποκομμένο από το παρελθόν του αλλά και από τα μελλούμενα που θα σύρει αναπόφευκτα μαζί του. Το πριν και το μετά ενός γεγονότος. Πόσο πριν αλήθεια πρέπει να πάμε για να δούμε όσα δεν προβλέψαμε, κι ας ήταν ορατά τα σημάδια στον ορίζοντα; Αλλά και πόσο μετά μπορούμε να φανταστούμε την πορεία μας με το φορτίο του σημαδιακού γεγονότος στις πλάτες μας;

Στο μυθιστόρημα «Ρηχό νερό, σκιές» ο πυρήνας της ιστορίας είναι τραγικά αληθινός. Το σκηνικό όμως και η αύρα της ιστορίας αποπνέει μια ακινησία. Κάτι σαν στάσιμο νερό μιας λίμνης που καθρεφτίζει απόντα πρόσωπα.

Ο Άκης Παπαντώνης μετά την εντυπωσιακή πρώτη του εμφάνιση με τη νουβέλα Καρυότυπος (εκδ. Κίχλη) έρχεται με το σπονδυλωτό μυθιστόρημά του να μας οδηγήσει ξανά σε ένα τοπίο παράδοξου ρεαλισμού. Στον Καρυότυπο επρόκειτο για ένα εργαστηριακό περιβάλλον, μέσα στο οποίο ο ήρωας έψαχνε τις απαρχές της δικής του ζωής. Υπαρκτό και αληθινό σκηνικό, ωστόσο με μια παράξενη, απρόβλεπτη προσέγγιση. Στο μυθιστόρημα Ρηχό νερό, σκιές ο πυρήνας της ιστορίας είναι τραγικά αληθινός. Το σκηνικό όμως και η αύρα της ιστορίας αποπνέει μια ακινησία. Κάτι σαν στάσιμο νερό μιας λίμνης που καθρεφτίζει απόντα πρόσωπα. Δεν θα μπορούσε, ωστόσο, να αποδοθεί με ευκρινέστερα και ευστοχότερα συγγραφικά υλικά η ζωή γύρω από το γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή για να γραφεί το βιβλίο.

Ξημερώματα της 26ης Απριλίου του 1986. Η έκρηξη του αντιδραστήρα Νο. 4 του πυρηνικού σταθμού παραγωγικής ενέργειας «Β.Ι. Λένιν». Γνωστό το γεγονός, χαραγμένος στη μνήμη ο πανικός που ακολούθησε, η αμφιβολία για την ασφάλεια των γειτονικών χωρών, αφού τα ραδιενεργά στοιχεία βοηθούντων των ανέμων διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα για να επικαθήσουν στο έδαφος. Αυτό που λιγότερο σκεφτόμασταν τότε (επηρεασμένοι από την ανησυχία για τη δική μας επιβίωση) ήταν οι κοντινές περιοχές στο ατύχημα. Ο Παπαντώνης θα δομήσει την πλοκή της ιστορίας του εστιάζοντας στην πόλη Πρίπιατ, που ιδρύθηκε το 1970, ως πυρηνική, κλειστή πόλη για να εξυπηρετήσει τον κοντινό σταθμό πυρηνικής ενέργειας του Τσερνόμπιλ. Έφθασε να έχει πληθυσμό περίπου 50.000, μέχρι τη στιγμή που εκκενώθηκε, το απόγευμα της 27ης Απριλίου 1986, την επόμενη μέρα της καταστροφής. Ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι που ένιωσαν πάνω τους κυριολεκτικά τις συνέπειες μιας πυρηνικής έκρηξης;

Ο Παπαντώνης θα πλησιάσει μυθοπλαστικά τέσσερις οικογένειες και θα δείξει τους χρόνους (το πριν, το τότε και το μετά) που έγραψαν στη ζωή τους και την άλλαξαν για πάντα. Οι προσωπικές αναμνήσεις των ηρώων της ιστορίας (στην ουσία τέσσερις ιστορίες που συμπορεύονται) πάνε πίσω στον χρόνο· κυρίαρχες αρχικά, δεν επιτρέπουν τη συνειδητοποίηση του τι συμβαίνει – συχνά αρνούμαστε να εννοήσουμε τις πραγματικές διαστάσεις ενός γεγονότος, όταν μας συναντά απρόσμενα. Γιατί η ζωή έχει τη δική της λογική, έχει τη μνήμη που επαναφέρει ξανά και ξανά τις εικόνες της και καμιά φορά δεν έχει χώρο για τα καινούργια που συμβαίνουν. Όταν έρθει η ώρα της συνειδητής παρέμβασης στα χρονικά διαστήματα, ίσως είναι πολύ αργά.

«Δεν έχει σημασία όμως τι θα θυμόταν και τι όχι, άλλωστε τα χρόνια κυλούν σαν νερό και η μνήμη δεν είναι παρά ένα αστείρευτο πηγάδι ψέματα».

Η συλλογική μνήμη ενός λαού που πέρασε από τη βία δύο παγκόσμιων πολέμων (η πρώτη γενιά είχε αφηγηθεί πολλά, η δεύτερη έχει να μεταφέρει δικά της επίσης πολλά), άνθρωποι που πίστεψαν πως η ζωή τους, όπως τους την παρουσίαζαν, ήταν εξασφαλισμένη τουλάχιστον ως προς τις βασικές βιοτικές ανάγκες, πίστεψαν και τους ιθύνοντες που τους μίλαγαν για τα ασφαλή μέτρα που λαμβάνονταν, ώστε ποτέ να μην κινδυνεύσουν από τη γειτνίασή τους με τη ραδιενέργεια. Η τρίτη γενιά δεν ήθελε να ξέρει τίποτα από αυτά· όπως πάντα συνεχίζει αμέριμνη την καθημερινότητά της, ώσπου να καταργηθούν όλα μεμιάς.

Ο Άκης Παπαντώνης

Ο Παπαντώνης έχει επικεντρώσει το ενδιαφέρον του όχι στο ατύχημα αυτό καθεαυτό αλλά στην ανθρώπινη παρουσία, στους εκ των πραγμάτων αυτόπτες μάρτυρες της καταστροφής, αυτούς που μόνον ως συνολικό αριθμό θυμάτων κατέγραψε η επίσημη εκδοχή της ιστορίας: από το ατύχημα πέθαναν επιτόπου δύο από τους εργάτες του σταθμού.

Ο Παπαντώνης έχει επικεντρώσει το ενδιαφέρον του όχι στο ατύχημα αυτό καθεαυτό αλλά στην ανθρώπινη παρουσία, στους εκ των πραγμάτων αυτόπτες μάρτυρες της καταστροφής, αυτούς που μόνον ως συνολικό αριθμό θυμάτων κατέγραψε η επίσημη εκδοχή της ιστορίας: από το ατύχημα πέθαναν επιτόπου δύο από τους εργάτες του σταθμού. Μέσα σε τέσσερις μήνες, από τη ραδιενέργεια και από εγκαύματα λόγω της θερμότητας, πέθαναν 28 πυροσβέστες που έσπευσαν στον χώρο του ατυχήματος και διαπιστώθηκαν 19 επιπλέον θάνατοι ώς το 2004. Επιπλέον, υπολογίζεται ότι επηρεάστηκε η υγεία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων εξαιτίας της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν, με χιλιάδες θανάτους από καρκίνο και λευχαιμία να συνδέονται με το ατύχημα. Νούμερα μόνον. Ωστόσο, η Σβέτα, ο Βάνια, ο Μαξ, ο Βιτάλι, η Ιρίνα, ο Ντμίτρι, ο Πέτια, η Ρεγγίνα, η Ρεβέκκα ήταν πρόσωπα με όνομα και αληθινή ζωή – κι ας αποκτούν υπόσταση μόνο μέσα από τη μυθοπλαστική φαντασία του συγγραφέα.

«Την ιστορία δεν τη γράφουν οι πεσόντες και οι μάρτυρες, Ρεγγίνα. Τη γράφουν εκείνοι που το ’βαλαν στα πόδια, οι αόρατοι, εκείνοι που δεν τους πρόσεξε ποτέ κανείς. Τη γράφουν όσοι επέζησαν για να τη διηγηθούν. […] Ποτέ δεν υπάρχει αρκετό σκοτάδι για να ξεφορτωθούμε το παρελθόν. Ούτε καν μετά το τέλος. Ποιος βγαίνει κερδισμένος όταν τα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους; Ο χρόνος που θα ’ρθει; Ή μήπως ο χρόνος που χάθηκε; Όλο και κάποιοι θα ζήσουν σ’ αυτά τα δωμάτια μετά από εμάς. Όλο και κάποιοι θα τα γεμίσουν με τις φωνές και τα γέλια τους. Όλο και κάποιοι θα ποτίσουν με το χνότο τους τους ψευτότοιχους».

Η εντελώς προσωπική γλώσσα του συγγραφέα (προσεγμένη όπως και στον Καρυότυπο) κατόρθωσε να δώσει την αίσθηση του αληθινού – κάπως έτσι θα φανταζόμασταν τον περιβάλλοντα χώρο του ατυχήματος, κάπως έτσι θα διαγράφονταν οι φιγούρες των προσώπων.

«[…] φορούσαν και οι τρεις τους λευκά πουκάμισα και είχαν και οι τρεις τα μαλλιά κολλημένα στο μέτωπο, λες και αυτή η ομοιομορφία δήλωνε μια επιπλέον θλίψη·»

Τα νερά εδώ είναι ρηχά· η σκοτεινιά του τοπίου δεν είναι από το ανύπαρκτο βάθος αλλά από τις σκιές που καθρεφτίζονται μέσα τους. Σκιές ανθρώπων που απώλεσαν το παρόν τους.

Με μια αποστασιοποίηση από τη ζωή, με έναν σκεπτικισμό ως προς την αξία των ουσιαστικών πραγμάτων, με μια απαξίωση για τη βία που ασκούν οι ίδιοι εθισμένοι στη βία που ασκείται έτσι κι αλλιώς πάνω τους.

«Η Ρεγγίνα είχε αρπάξει το πουλί με το δεξί της χέρι, το καλό, το είχε καθηλώσει στο στρώμα και του είχε στρίψει τον λαιμό. [...] "Ας το αφήσουμε εδώ, στο περβάζι. Να μαραίνεται. Να καταλάβουν και τα υπόλοιπα πως δεν θέλουμε άλλη ομορφιά"».

Αν το μυθιστόρημα του Παπαντώνη είχε χρώμα, αυτό θα ήταν το γκρίζο. Αν μπορούσες να το αγγίξεις, θα ένιωθες στην αφή το υγρό τοπίο του. Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι του συγγραφέα. Ακριβώς στα χρώματα της κλίμακας του γκρίζου που έχεις ως αίσθηση διαβάζοντας. Και με μια υγρασία που διαπερνά την εικόνα, όπως διαβρώνει τις λέξεις του κειμένου. Τα νερά εδώ είναι ρηχά· η σκοτεινιά του τοπίου δεν είναι από το ανύπαρκτο βάθος αλλά από τις σκιές που καθρεφτίζονται μέσα τους. Σκιές ανθρώπων που απώλεσαν το παρόν τους.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο της βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ο ευτυχισμένος Σίσυφος» (εκδ. ΑΩ).


altΡηχό νερό, σκιές
Άκης Παπαντώνης
Κίχλη 2019
Σελ. 168, τιμή εκδότη €12,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΚΗ ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ