kachtitsis700

Για την έκδοση του βιβλίου του Νίκου Καχτίτση «Η ομορφάσχημη» (επίμετρο: Γιώτα Κριτσέλη, Ηλίας Γιούρης, εκδ. Κίχλη).

Του Θωμά Συμεωνίδη

Μετά την εξαιρετική επανέκδοση το 2012 του Εξώστη του Νίκου Καχτίτση από τις εκδόσεις Κίχλη (πρώτη έκδοση το 1964) σειρά είχε η Ομορφάσχημη (πρώτη έκδοση το 1960). Πρόκειται για ένα πεζογράφημα, το οποίο σε συνδυασμό με το Επίμετρο της έκδοσης, διαφωτίζει βασικές διαστάσεις της σύλληψης και της συγγραφής του έργου και γενικότερα του λογοτεχνικού σύμπαντος του Νίκου Καχτίτση. 

Η αφηγήτρια δεν είναι πραγματικό πρόσωπο και ωστόσο η ιστορία της έχει τον χαρακτήρα μαρτυρίας η οποία κατατίθεται στη συνέχεια ως μαρτυρία της μαρτυρίας από τον ακροατή σε έναν φίλο του.

Η αφήγηση μιας εβραίας γυναίκας, της Γερτρούδης Στερν, σε οχτώ μικρές ενότητες οι οποίες φέρουν (πολύ λειτουργικούς) υπότιτλους, αυτό είναι το κείμενο που μας παραδίδει ο Καχτίτσης. Ο μονόλογος της γυναίκας έχει απεύθυνση, έναν ακροατή που δεν κατονομάζεται. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ιστορία-μαρτυρία –σχετικά με τη σύλληψη, την κράτησή της και στη συνέχεια την απελευθέρωσή της κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο– η οποία διέπεται από μία διπλή διαμεσολάβηση. Η αφηγήτρια δεν είναι πραγματικό πρόσωπο και ωστόσο η ιστορία της έχει τον χαρακτήρα μαρτυρίας η οποία κατατίθεται στη συνέχεια ως μαρτυρία της μαρτυρίας από τον ακροατή σε έναν φίλο του. Ο Ηλίας Γιούρης, στη διεξοδική ανάλυσή του «Τραύμα και μαρτυρία στην Ομορφάσχημη», στο Επίμετρο της έκδοσης, επισημαίνει ότι με αυτόν τον τρόπο δεν αποδίδονται μόνο μέσω μιας νατουραλιστικής αναπαράστασης ακραία ιστορικά γεγονότα, αλλά πρόκειται για έναν προνομιακό τρόπο «για την χαρτογράφηση της επίπτωσης αυτών των γεγονότων στη ζωή της ηρωίδας».

Ωστόσο, έχει ενδιαφέρον, και συνιστά πρωτοτυπία, ότι ο Καχτίτσης δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά και μόνο στη βία του πολέμου ως επεξηγηματικού παράγοντα για τη διαταραχή της ηρωίδας. Ήδη, στην αρχή της αφήγησής της η Στερν αναφέρεται σε δύο κρίσιμα περιστατικά κλοπής και απώλειας (η κλοπή των χρυσαφικών της οικογένειας και ο θάνατος της μητέρας της). Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία εδώ, δεν είναι η σχετική ιεραρχία των λόγων που συνιστούν τον μονόλογο επιστημολογικά ασταθή, όσο η πρόθεση του Καχτίτση να εστιάσει περισσότερο στην αναπαραγωγή μιας αίσθησης και λιγότερο στην πιστή αναπαραγωγή ανθρώπων και καταστάσεων. Η αλήθεια των γεγονότων υπονομεύεται από τις αντιφάσεις και τα κενά στη μνήμη της αφηγήτριας, ωστόσο αυτά ακριβώς τα κενά και οι αντιφάσεις προσθέτουν στην ένταση της αφήγησης, δεν την αποδυναμώνουν. Ο ίδιος ο αναγνώστης πλέον καλείται να συμπληρώσει και σε κάθε περίπτωση να βιώσει ως αναγνωστική εμπειρία το κενό και τις τοπικές αστάθειες της αφήγησης. 

alt
Η Ομορφάσχημη δημοσιεύθηκε αρχικά στο
2ο τεύχος του περιοδικού «Διαγώνιος».
Τυπώθηκε αμέσως μετά και σε αυτοτελή έκδοση,
σε 250 αντίτυπα, με τυπογραφική επιμέλεια
και εξώφυλλο του Κάρολου Τσίζεκ.



Ο Ηλίας Γιούρης θα υποστηρίξει ότι ο Καχτίτσης «οργανώνει το κείμενό του στην αξιοποίηση της δομής του ως τραύματος». Αυτός ο συσχετισμός θα λέγαμε ότι είναι ιδιαίτερα παραγωγικός καθώς το τραύμα συνδέεται με την απορία, την απροσδιοριστία, την ασυμμετρία, τη μη αφομοίωση στο επίπεδο της εμπειρίας. Η τραυματική εμπειρία δεν είναι απλώς κάτι που υπερβαίνει το υποκείμενο, αλλά υπάρχει σε σχέση με αυτό, ξεκινάει μέσα από αυτό με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός πλέγματος δυναμικών σύγκλισης και απόκλισης, λήθης και μνήμης, πάνω στο οποίο επιλέγει να δομήσει ο Καχτίτσης την αφήγησή του. 

Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι ο ίδιος ο Καχτίτσης παραχωρεί στον εαυτό του έναν ευρύ χώρο κίνησης και πειραματισμού επιλέγοντας να θέσει στη γνώση του αναγνωστικού κοινού το γεγονός ότι το εγχείρημά του, Η ομορφάσχημη, είναι μία «άσκηση». Μέσα από τις επιστολές που ανταλλάσει ο Καχτίτσης με τον Γιώργη Παυλόπουλο, τον Τάκη Σινόπουλο και τον Ε.Χ. Γονατά και οι οποίες παρατίθενται στο Επίμετρο, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει μια αντιστοιχία ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο ο Καχτίτσης βιώνει συγκεκριμένες καταστάσεις στη ζωή του και στον τρόπο με τον οποίο αποδίδει τις σχέσεις που συνάπτει η αφηγήτρια. Ο Καχτίτσης εμφανίζεται να βασανίζεται από πρόσωπα και καταστάσεις που υπήρξαν ή υπάρχει ο φόβος ότι θα υπάρξουν. Βασανίζεται δηλαδή από τύψεις, από το ανεκπλήρωτο, από τον φόβο της παρακολούθησης και της καταδίωξης, στοιχειώνεται από όλα αυτά με τον ίδιο τρόπο τελικά που η αφηγήτρια επιχειρεί να στοιχειώσει τον ακροατή της.

Σύμφωνα με την Κριτσέλη η Στερν δομείται πάνω σε μία αντινομία η οποία την ίδια στιγμή αποτελεί και πυλώνα της αφήγησης: «η ανοίκεια ερωτική συμπεριφορά» από τη μία, «το τραύμα του Ολοκαυτώματος» από την άλλη.

Εντύπωση προκαλεί ασφαλώς και ο τίτλος ο οποίος αποτελεί και έναν ιδιότυπο οδηγό ανάγνωσης του μονολόγου της Στερν και στον οποίο αντανακλάται η αμφισημία της αφήγησης. Τα γεγονότα γίνονται λιγότερο ή περισσότερο πιστά αντίγραφα του εαυτού τους μέσα από τη διαδικασία επιλογής και απόδοσής τους από την Στερν και τελικά μέσα από αυτό που είναι η ίδια η Στερν. Εδώ λοιπόν μπορούμε να ρωτήσουμε: Ποια είναι η Στερν, τι είναι η Στερν; Υπήρξε όμορφη, υπήρξε άσχημη, είναι ζήτημα οπτικής γωνίας, προσωπικής διάθλασης ή χρονικής συγκυρίας η εντύπωση που αφήνει η Στερν ως προς την ομορφιά της; Διαφωτιστικό ως προς αυτό το ερώτημα είναι το κείμενο της Γιώτας Κριτσέλη, στο Επίμετρο με τίτλο: «Διαβάζοντας την Ομορφάσχημη μέσα από τις επιστολές. Η γενεαλογία και η διαμόρφωση της ηρωίδας». Σύμφωνα με την Κριτσέλη η Στερν δομείται πάνω σε μία αντινομία η οποία την ίδια στιγμή αποτελεί και πυλώνα της αφήγησης: «η ανοίκεια ερωτική συμπεριφορά» από τη μία, «το τραύμα του Ολοκαυτώματος» από την άλλη. Σε αυτό το δίπολο η Κριτσέλη εντοπίζει πολύ εύστοχα και ένα τρίτο στοιχείο το οποίο είναι η ύπαρξη μιας «ψυχικής διαταραχής» στην ηρωίδα η οποία φαίνεται να προϋπάρχει του τραύματος. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει λοιπόν να τεθεί το ερώτημα του τρόπου με τον οποίο ο Καχτίτσης διευθετεί αυτά τα τρία στοιχεία στο εσωτερικό της αφηγηματικής δομής αλλά και τον τρόπο με τον οποίο συμμετέχουν και τελικά διαμορφώνουν την πλοκή. Σε αυτό το πλαίσιο, ας επισημανθεί και ένα ακόμα αντινομικό στοιχείο το οποίο συμμετέχει στο καθεστώς αλήθειας της αφήγησης και χρωματίζει συμπεριφορές, περιγραφές και καταστάσεις, τα οποία, παρά το σύντομο του κειμένου του Καχτίτση, είναι πολυάριθμα και δοσμένα με παραδειγματική οικονομία. Αυτό το αντινομικό στοιχείο λοιπόν είναι ο μηχανισμός έλξης-απώθησης που διατρέχει τη συμπεριφορά της ηρωίδας. Σε αυτό το στοιχείο μπορεί να εντοπιστεί ίσως και η αφορμή για τον χαρακτηρισμό της ως ομορφάσχημης, σε αντιστοιχία ίσως με τα όσα αναφέρει ο Καχτίτσης για τη γνωριμία του με την Αγγλίδα Ada Kay, στην επιστολή του με αύξοντα αριθμό 3 στο Επίμετρο, με αποδέκτη τον Γιώργη Παυλόπουλο.  

Διαβάζοντας κάποιος την Ομορφάσχημη δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί: γιατί ο Καχτίτσης να γράψει ένα τέτοιο κείμενο; Γιατί η επιλογή του να στοχαστεί αφηγηματικά την εβραϊκή γενοκτονία; Στο Επίμετρο επισημαίνεται ένα παράδοξο το οποίο όμως φαίνεται τελικά να υποστηρίζει μια χρήση της λογοτεχνίας με έναν τρόπο που είναι τεχνικά και ηθικά καίριος για τη στοχαστική διαδικασία μέσω της μυθοπλασίας. Αντιπαραβάλλοντας τις επιστολές από τη μία και τη μυθοπλαστική γραφή από την άλλη, ο Καχτίτσης δείχνει να προβαίνει μέσω της μυθοπλασίας σε μία πλήρη αποδόμηση των ιδεοληψιών και των στερεοτύπων που υπάρχουν στις επιστολές του. Με αυτόν τον τρόπο, οι αναπαραστάσεις του Καχτίτση, η αναπαράσταση του άλλου, της ετερότητας και γενικότερα η απόδοση της εμπειρίας από την περιδιάβαση του Καχτίτση στην επικράτεια του άλλου, ορίζουν έναν νέο ηθικό χώρο τόσο στο σύμπαν του συγγραφέα όσο και στο σώμα των υφιστάμενων αναπαραστάσεων της γενοκτονίας των εβραίων. 

* Ο ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας. 
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Μυθιστόρημα» (εκδ. Γαβριηλίδης).

 


altΗ ομορφάσχημη
Νίκος Καχτίτσης
Επίμετρο: Γιώτα Κριτσέλη, Ηλίας Γιούρης
Κίχλη 2019
Σελ. 232, τιμή εκδότη €15,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΧΤΙΤΣΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Μπασκόζου και «Δυο καλοκαίρια και μισό φθινόπωρο» της Άννας Δαμιανίδη (κριτική) – Κάτοπτρα ενηλικίωσης μέσα στη Χούντα

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Μπασκόζου και «Δυο καλοκαίρια και μισό φθινόπωρο» της Άννας Δαμιανίδη (κριτική) – Κάτοπτρα ενηλικίωσης μέσα στη Χούντα

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Μπασκόζου «Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» (εκδ. Μεταίχμιο) και το μυθιστόρημα της Άννας Δαμιανίδη «Δυο καλοκαίρια και μισό φθινόπωρο» (εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ότι τα δύο μυθιστορήμ...

«Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του» του Τηλέμαχου Τσαρδάκα (κριτική) – ανατρέχοντας σε κοινές παραστάσεις του ελληνικού συλλογικού ασυνείδητου

«Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του» του Τηλέμαχου Τσαρδάκα (κριτική) – ανατρέχοντας σε κοινές παραστάσεις του ελληνικού συλλογικού ασυνείδητου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Τηλέμαχου Τσαρδάκα «Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του» (εκδ. Σοκόλη).

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H συλλογή διηγημάτων του Τηλέμαχου Τσαρδάκα ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Το μυθιστόρημα του Πολ Μάρεϊ [Paul Murray] «The Bee Sting» είχε προκριθεί και στη μικρή λίστα του Βραβείου Μπούκερ και εκθειάστηκε από τη συγγραφέα Μπερναρντίν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] που είναι μέλος της επιτροπής του βραβείου Νero Gold. 

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άιρις Μέρντοχ [Iris Murdoch] «Μέσα στο δίχτυ» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη), το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Όταν είδα τον Φιν να με περιμένει στη γωνία το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ