alt

Για το μυθιστόρημα του Κώστα Καβανόζη «Τυχερό» (εκδ. Πατάκη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Στον καιρό των Fake News και της εύκολης προπαγάνδας, η λογοτεχνία νιώθει να χάνει την αξιοπιστία της ως μυθοπλαστικού ψεύδους. Και δεκαετίες τώρα προσπαθεί να αποδείξει, μέσα στο πλαίσιο της εγνωσμένης της πλασματικότητας, ότι είναι αξιόπιστη και ότι μπορεί να χτίσει το ψέμα της με απτά ντοκουμέντα. Έτσι, τα τελευταία σαράντα χρόνια στην Ελλάδα έχει διαμορφωθεί μια τάση για χρήση των τεκμηρίων ως πολύπτυχου κολλάζ, ώστε να πειστεί ο αναγνώστης ότι το σύμπαν που κατασκευάζεται δεν είναι από χαρτί. Από τα Τρία ελληνικά μονόπρακτα (1978) του Θανάση Βαλτινού και τον Αλ. Κοτζιά, τον Μ. Φάις, τον Χρ. Χρυσόπουλο, τον Άρ. Μαραγκόπουλο, τον Θ. Σκάσση μέχρι και το Μηνολόγιο ενός απόντος (2005) του Σταύρου Κρητιώτη έχει ήδη σφυρηλατηθεί μια αλυσίδα μυθιστορημάτων που απαρτίζονται σχεδόν αποκλειστικά από εξωλογοτεχνικά κείμενα (επιστολές, μέιλ, άρθρα, ημερολόγια, αγγελίες κ.λπ.), τα οποία προσφέρουν πιο χειροπιαστά την αλήθεια τους.

Από τότε στην αλυσίδα αυτή εξακολουθούν να προστίθενται κρίκοι και να γράφονται μυθιστορήματα, άλλα από τα οποία ενθέτουν τεκμήρια στο κυρίως αφηγηματικό σώμα κι άλλα συντίθενται πλήρως από τέτοια μη-λογοτεχνικά τεμάχια (segments). Ο Κώστας Καβανόζης χρησιμοποίησε πρόσφατα αυτή την τεχνική, για να αναπλάσει στο πνεύμα μιας «ιστορικής» δεοντολογίας εποχές και δρώμενα.

Ο αφηγητής, ένα είδος ερευνητή που αναζητά γραπτά δεδομένα αλλά και προφορικές μαρτυρίες τις οποίες μαγνητοφωνεί και απομαγνητοφωνεί, ανασυνθέτει μέσα από ιστορικές πηγές τη ζωή του προγόνου του, αλλά κυρίως γίνεται ένας ιστορικός ο οποίος αναπλάθει τη μικροϊστορία.

Το είχε, βέβαια, επιχειρήσει ξανά, και μάλιστα με επιτυχία, στο Χαρτόκουτο (Πατάκης 2015), όπου χρησιμοποίησε την έννοια του ιδιωτικού αρχείου, για να συνθέσει αποσπασματικά τη σεξουαλική ωρίμαση του πρωταγωνιστή. Τώρα ξεκινά με δύο νήματα, τα οποία σταδιακά συγκλίνουν σε ένα κοινό τέλος. Από τη μία η ιστορία του χωριού του Έβρου που ονομάζεται «Τυχερό» και του θείου του, Βαγγέλη Βολοβότση, στελέχους της Αριστεράς και αγωνιστή της, κι από την άλλη τα ντοκουμέντα για το πρώτο αεροπορικό δυστύχημα της Ολυμπιακής Αεροπορίας το 1959. Απ’ τη μία, λοιπόν, ο Εμφύλιος κι η μετεμφυλιακή Ελλάδα με όλες τις στρεβλώσεις της κι από την άλλη μια τυχαία συγκυρία με θύματα και τυχερούς.

Στο πρόσωπο του πραγματικού Βαγγέλη Βολοβότση, δασκάλου που κατέφυγε στο χωριό «Μπελογιάννης» της Ουγγαρίας μαζί με άλλους έλληνες εξόριστους, βρίσκει ο Κώστας Καβανόζης το πάτημα να μιλήσει για το σόι του αλλά πιο πολύ για το Τυχερό κι ένα μέρος της μεταπολεμικής Ελλάδας. Ο αφηγητής, ένα είδος ερευνητή που αναζητά γραπτά δεδομένα αλλά και προφορικές μαρτυρίες τις οποίες μαγνητοφωνεί και απομαγνητοφωνεί, ανασυνθέτει μέσα από ιστορικές πηγές τη ζωή του προγόνου του, αλλά κυρίως γίνεται ένας ιστορικός ο οποίος αναπλάθει τη μικροϊστορία. Αυτή, όπως κάνει και η ιστοριογραφία πια, στηρίζεται στις παράπλευρες πτυχές της εθνικής ιστορίας, στηρίζεται σε ατομικές καταθέσεις και συμβάντα των απλών ανθρώπων, οι οποίοι όμως μπορούν να φωτίσουν με άλλον τρόπο το παρελθόν. Το ίδιο συμβαίνει και με τα άρθρα που ανασυνθέτουν τις παράξενες λεπτομέρειες του αεροπορικού δυστυχήματος, στο οποίο ενεπλάκη και ο γιος του Βολοβότση.

Όλα τα στοιχεία είναι αληθινά τα οποία η μυθιστορηματική πένα μοντάρει ή καλύτερα επικολλά πάνω στον καμβά της μυθοπλασίας. Είναι ένα είδος επιλογής, προσαρμογής, συναρμογής και σύνθεσης, που μεταφέρει στον λογοτεχνικό λόγο εξωλογοτεχνικούς λόγους, φαινομενικά πιο αξιόπιστους και επομένως πρόσφορους για την επαναγραφή του παρελθόντος. Ο λογοτέχνης έτσι οδηγεί έντεχνα το υλικό του σε μια γραμμή ερμηνείας, καθώς μάλιστα τα δύο νήματα σταδιακά προσεγγίζουν σε ένα κοινό σημείο βρασμού. Δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι σε πολλά σημεία η ίδια η φύση των ντοκουμέντων γίνεται σχολαστική και διαχέει το αναγνωστικό ενδιαφέρον, αλλά το συνολικό αποτέλεσμα, αν δει κανείς πανοραμικά τα ντοκουμέντα, είναι καλοδουλεμένο και γι’ αυτό χειραγωγεί τον αναγνώστη, ο οποίος νομίζει ότι ελέγχει την αξιοπιστία του υλικού και τη δική του αποκωδικοποίηση.

Ο Κώστας Καβανόζης χρησιμοποιεί την αυστηρή ιστορική λογική, με ντοκουμέντα, ονόματα και ημερομηνίες, ακρίβεια στην αποτύπωση των γεγονότων κ.λπ., για να υπονομεύσει την αιτιότητα στην Ιστορία.

Για αιώνες η ιστοριογραφική έρευνα λειτουργούσε με βάση την ντετερμινιστική λογική, που ήθελε τα πάντα να ερμηνεύονται στον άξονα αιτίας και αποτελέσματος. Στη σύγχρονη εποχή με τις θεωρίες της σχετικότητας και του Χάους, αυτό εν μέρει αναθεωρείται κι η τυχαιότητα συμπεριλαμβάνεται στα υπόψη κάθε ιστορικής εξήγησης. Αυτή η τυχαιότητα έρχεται να ναρκοθετήσει τον αυστηρό ντετερμινισμό και να στοιχηθεί με την έννοια της εντροπίας, της τάσης δηλαδή του σύμπαντος προς την αταξία. Η Θεωρίας του Χάους εν προκειμένω μάς βοηθά να αντιληφθούμε ότι όσο επιχειρούμε να καταλάβουμε τη φύση και τη ζωή, τόσο θα συναντάμε εκπλήξεις και απρόοπτα, που θέτουν νέα ερωτήματα, νέα ζητούμενα, ικανά να κλονίσουν βεβαιότητες και να επανακαθορίσουν τη στάση μας απέναντι στις αιτιώδεις σχέσεις που επιζητούμε. Ανάμεσα στην απόλυτη αιτιοκρατία και στη χαοτική τυχαιότητα υπάρχει μια ευρεία ζώνη μικρών ή μεγάλων απρόβλεπτων παραγόντων οι οποίοι διαδραματίζουν ρόλο στο ιστορικό γίγνεσθαι. Εξίσου, η θεωρία των πιθανοτήτων προσπαθεί πλέον να οργανώσει αυτό το πλέγμα των τυχαίων συμβάντων, όσο κι αν αυτό είναι μάλλον δυσέφικτο.

Ο Κώστας Καβανόζης χρησιμοποιεί την αυστηρή ιστορική λογική, με ντοκουμέντα, ονόματα και ημερομηνίες, ακρίβεια στην αποτύπωση των γεγονότων κ.λπ., για να υπονομεύσει την αιτιότητα στην Ιστορία. Η τύχη παρεισφρέει σε πολλά σημεία του κειμένου, από το όνομα του χωριού «Τύχιο» κι έπειτα «Τυχερό» μέχρι εκφράσεις όπως «δεν έτυχε» κι από απρόσμενες συναντήσεις και μαρτυρίες έως την τυχαία παρουσία του 19ου επιβάτη στο αεροσκάφος της Ολυμπιακής που κατέπεσε. Η ανάγνωση εν μέρει φαίνεται ανιαρή και λεπτομερής, αλλά, αν δεν σταθεί στα επιμέρους, αλλά δει πανοραμικά το μυθοπλαστικό τοπίο και τις συναρμογές της αφήγησης, θα εκτιμήσει δεόντως τη συγγραφική τέχνη του Κώστα Καβανόζη.

* Στην κεντρική εικόνα πανηγύρι Τυχερού, δεκαετία 1950.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΤυχερό
Κώστας Καβανόζης
Πατάκης 2017
Σελ. 328, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΑΒΑΝΟΖΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ