manos eleutheriou 700

Για το μυθιστόρημα του Μάνου Ελευθερίου «Φαρμακείον Εκστρατείας» (εκδ. Μεταίχμιο)

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Τι σώζουν οι λέξεις; Τι σώζουν τα βιβλία που είναι μουσικές και οπτικές συνθέσεις με λέξεις; Τα βιβλία που είναι μυχιοθήκες, όπως έλεγε ο Νίκος Καρούζος, σώζουν έναν ολόκληρο κόσμο που χάθηκε, ένα σύμπαν που τείνει να χαθεί, και, μαζί, σώζουν τα προοίμια σε έναν κόσμο, σε ένα σύμπαν, που το οραματιζόμαστε, που θα θέλαμε να συγκροτηθεί χωρίς εφιαλτικά δυστοπικά υλικά, αλλά με την αμοιβαιότητα των δακρύων και των χαμόγελων που είναι η ευκταία καθημερινότητα. Και για έναν τέτοιο κόσμο χρειαζόμαστε από τώρα την καταβύθιση στην πραγματική πραγματικότητα και, συνάμα, την προσφυγή στο όνειρο, την εξοικείωση με την «ονειρική υφή των πραγμάτων», πάει να πει το να βαδίζουμε αγκαζέ με την ποίηση.

Οι ονειρικές εικόνες συνυπάρχουν με αναφορές από την καθημερινότητα, όπου το παρελθόν αναδύεται μέσα από τις καταστάσεις του παρόντος και απεικονίζεται, σαν σε διπλοτυπία, στο φιλμ του σήμερα.

Αυτό κάνει ο εκλεκτός ποιητής και πεζογράφος Μάνος Ελευθερίου (Σύρος, 1938) στο πρόσφατο μυθιστόρημά του Φαρμακείον Εκστρατείας, στο οποίο οι ονειρικές εικόνες συνυπάρχουν με αναφορές από την καθημερινότητα, όπου το παρελθόν αναδύεται μέσα από τις καταστάσεις του παρόντος και απεικονίζεται, σαν σε διπλοτυπία, στο φιλμ του σήμερα. Μορφές πλασμένες από τη δημιουργική φαντασία του συγγραφέα, όπως ο γέροντας φύλακας του κοιμητηρίου, ο τραβεστί που αυτοκτόνησε και ο τρανσέξουαλ που πήγε από μαχαίρι, πρόσωπα «ενός Ευαγγελίου για τους αμαρτωλούς» (σ. 76) συναντώνται με πρόσωπα του ιδιωτικού του «εικονοστασίου επωνύμων αγίων», όπως ο ζωγράφος Κώστας Γούναρης (σ. 171), ο ποιητής Απόστολος Μελαχρινός (σ. 208), ο κομμουνιστής ήρωας Νίκος Μπελογιάννης (σ. 206), ο συγγραφέας Κοσμάς Πολίτης (σ. 107), η ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη (σ. 208), η τραγουδίστρια Μαρία Δημητριάδη (σ. 214), η ποιήτρια -και αδελφή του Μάνου- Αγγελική Ελευθερίου (σ. 166).

Σαν μια μαγνητοταινία του Κραπ

Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Ηλ, ποιητής και συγγραφέας, είναι ένα καλειδοσκόπιο, μια μπομπίνα που παίζει σε ένα παλιό μαγνητόφωνο τις ηχογραφήσεις του άλλοτε, είναι κάτι σαν την τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ που μας δώρισε ο Σάμιουελ Μπέκετ, είναι μια παλλόμενη μεμβράνη της ακόπαστης ανησυχίας, είναι ένα άλμπουμ με φωτογραφίες από την παιδική ηλικία, από τα χρόνια του έρωτος με τη μικρή Ειρήνη, είναι ένα προτζέκτορας που προβάλλει στον φθαρμένο τοίχο μιας λαϊκής συνοικίας εικόνες ενός ζοφερού μέλλοντος αλλά και εικόνες λύτρωσης μέσα από τη συνύπαρξη, τη συναδέλφωση, τη συναλληλία.

Ο Ηλ προχωρεί σε ένα κολάζ ονείρων και φαντασίας, σε μιαν άγρα και ανασύνθεση σκιών, σκέψεων, μυρωδιών, αναμνήσεων, εικόνων. Συσχετίζει το κύημα της συγγραφικής αναπόλησης με το ρεπορτάζ μιας τρέχουσας πραγματικότητας, συνδυάζει οράματα με γεγονότα.

Ο Ηλ, που θα γίνει Εμμανουήλ στο τέλος του βιβλίου, ήτοι Μάνος, όπως ο Ελευθερίου, προχωρεί σε ένα κολάζ ονείρων και φαντασίας, σε μιαν άγρα και ανασύνθεση σκιών, σκέψεων, μυρωδιών, αναμνήσεων, εικόνων. Συσχετίζει το κύημα της συγγραφικής αναπόλησης με το ρεπορτάζ μιας τρέχουσας πραγματικότητας, συνδυάζει οράματα με γεγονότα. Ενθέτει την ιστορία του Ιρλανδού Μπόμπι Σαντς (1954-1951) που άφησε την τελευταία του πνοή ύστερα από εξήντα έξι μέρες απεργίας πείνας, «ιλιγγιώδης αριθμός» σχολιάζει ο Ηλ (σ. 211), αλλά και αυτή του Κινέζου φοιτητή στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν που σταμάτησε τα τεθωρακισμένα με το να σταθεί αψήφιστα μπροστά τους. «Πώς ονομαζόταν άραγε εκείνος που στάθηκε ολομόναχος μπροστά στο κονβόι από τανκς κι άπλωσε τα χέρια του σαν ν᾽ αγκάλιαζε ολόκληρη τη χώρας του;» γράφει ο Ελευθερίου (σ. 213).

Όντας ποιητής, ο Ηλ αντιμετωπίζει διαθλαστικά την καθημερινή σκηνή, την ποτίζει με ευωδιές, την προικίζει με χρώματα, αντιστεκόμενος έτσι στον ζόφο και στην απειλή. Αναζητάει παρηγοριά στη μνήμη και στην κόσμηση της πραγματικότητας. Κάτι σαν σκοτεινό πραξικόπημα, με εικόνες που φέρνουν στο νου τόσο τις εντάσεις και τη βία στο μυθιστόρημα Η μελαγχολία της αντίστασης του Λάσλο Κρασναχορκάι (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Πόλις) όσο και την συνταρακτική ταινία Ντροπή (Skammen, 1968) του Ίγκμαρ Μπέργκμαν, αλλά και το επίμονο και επώδυνο φάσμα του θανάτου, αντιμετωπίζεται στον μύχιο κόσμο του Ηλ με την προσφυγή στα χρώματα, στις «κόκκινες σκιές των λησμονημένων» (σ. 87), που «γίνονται χρυσές σκιές στον Κάτω Κόσμο» (σ. 213), κι ας ξέρουμε όλοι εμείς οι θνητοί, και μαζί μας και ο Ελευθερίου, ότι «Πάντα οι σκιές είναι μαύρες. Και κόκκινα αν φορέσεις, πάντα η σκιά είναι μαύρη» (σ. 195). Η φωνή στο Φαρμακείον εκστρατείας γίνεται «γαλάζια» (σ. 218) και υπάρχουν πάντα κήποι της θάλασσας που είναι «χρυσοί» και που κυμαίνονται μαζί με τα νερά ανάμεσα στους ήχους και τη «μουσική της σιωπής και των υδάτων» (σ. 83).

Παραλλήλως, ο Ηλ μοχθεί με τη συγγραφή ενός, ίσως έσχατου, βιβλίου του, που έχει τον τίτλο Το σπίτι. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που του επιφυλάσσεται μια περιπετειώδης τύχη. Και, βέβαια, πρόκειται για μιαν ευκαιρία να εκδιπλώσει ο Μάνος Ελευθερίου σκέψεις για το γράψιμο, για τους κριτικούς, για τους αναγνώστες, για τις λέξεις, πάει να πει την πρώτη ύλη του συγγραφέα. «Α, να μπορούσε να μιλάει και να γράφει κανείς σαν να βλέπει ένα δέντρο να μεγαλώνει» λέει ο Ηλ, θυμίζοντάς μας τη Θυσία (1986) του Αντρέι Ταρκόφσκι. Και στη σ. 194 θα προβεί στη βαθύτατα ανθρώπινη διαπίστωση που στοιχειώνει όλο το Φαρμακείον Εκστρατείας, και που, λίγο μετά, στη σ. 207, θα του δωρίσει και τον τίτλο του: «Πάντα χρειάζεται. Πάντα χρειάζεται δίπλα σου. Στις μικρές και τις μεγάλες χαρές. Στις καταστροφές και στην αρρώστια. Στον αέρα και στις βροχές. Στον ήλιο και στη θάλασσα. Πάντα χρειάζεται να υπάρχει ένας άνθρωπος δίπλα σου. Αυτός και όλα μαζί τα φαρμακεία και τα φάρμακα του κόσμου». Και: «Στο πλάι του βαγονιού, με μεγάλα κεφαλαία γράμματα απ᾽ άκρη σ᾽ άκρη και σε δύο αράδες, διάβαζε άνετα κανείς τις λέξεις ΦΑΡΜΑΚΕΙΟΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ. Ήταν το μόνο βαγόνι που δεν το ᾽χαν στολίσει με κλαδιά δάφνης και πεύκων».

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Θυμήθηκε πάλι χωρίς να το θέλει ονόματα ανθρώπων που αγάπησε, πόλεων που δεν πήγε ποτέ κι ανθρώπων που θαύμαζε και διαρκώς τους μνημόνευε, ανάβοντας ένα κεράκι μεταξύ ανέμου και ύδατος σε κάποια εκκλησία, πιστεύοντας, αυτός ο άθεος, ότι έτσι, μ' αυτό τον τρόπο, πήραν το μήνυμά του και το χαιρετισμό του».


altΦαρμακείον Εκστρατείας
Μάνος Ελευθερίου
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 232, τιμή εκδότη €13,30

alt 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ