alt

Για τη συλλογή διηγημάτων του Κώστα Ακρίβου Τελευταία νέα από την Ιθάκη (εκδ. Μεταίχμιο).

Της Έλενας Μαρούτσου

«Μυθιστορίες» ονομάζει τις ιστορίες που περιλαμβάνονται στην τελευταία του συλλογή Τελευταία νέα από την Ιθάκη ο συγγραφέας Κώστας Ακρίβος. Στην πραγματικότητα, η σύγχρονη ελληνική φιλολογία χρησιμοποιεί τον όρο «μυθιστορία» για να αναφερθεί στα εκτενή ερωτικά αφηγήματα των Βυζαντινών, όμως αν και φιλόλογος δεν νομίζω πως ο συγγραφέας χρησιμοποιεί εδώ τον όρο με την παραδοσιακή φιλολογική του σημασία. Παίρνω το θάρρος να υποθέσω πως οι «μυθιστορίες» του έχουν παιγνιωδώς βαφτισθεί έτσι, καθώς πατούν με το ένα πόδι στο μυθιστόρημα και με το άλλο στις ιστορίες, τα μικρά δηλαδή διηγήματα, καθώς θα μπορούσε κανείς να τα δει ως πολύχρωμες ψηφίδες που συνθέτουν μια ευρύτερη εικόνα. Σε μια δεύτερη ανάγνωση βέβαια, ο όρος θα μπορούσε να παραπέμπει επίσης στην ταυτόχρονη χρήση του «μύθου» αλλά και της «Ιστορίας».

Η Σχεδία κι η Κιβωτός

Ήρωες της Οδύσσειας μαζί με μορφές από την ιστορία του έθνους, την ιστορία της λογοτεχνίας ή την καθημερινή ιστορία, ενώνοντάς τους ανά δύο με έναν ειρμό αρκετά ελεύθερο και υπαινικτικό.

Τα Τελευταία Νέα από την Ιθάκη περιλαμβάνουν είκοσι έξι ολιγοσέλιδα διηγήματα, το καθένα εκ των οποίων φέρει ως τίτλο ένα πρόσωπο απ’ την Οδύσσεια. Το πρόσωπο αυτό συνοδεύεται με μια ιδιότητα κι ένα απόσπασμα από το έπος που φωτίζει την σχέση του εκάστοτε ομηρικού ήρωα με το συγκεκριμένο διήγημα. Ο συγγραφέας μας εξομολογείται στο «Υστερόγραφο» του βιβλίου πως τη σύλληψη της αρχικής ιδέας (καθώς και την μετάφραση κάθε αποσπάσματος) την οφείλει στον προσφάτως εκλιπόντα Δ. Ν. Μαρωνίτη, όταν ο τελευταίος ανέγνωσε δημόσια στο Αρχαίο Ωδείο της Πάτρας τη μετάφραση από την ε ραψωδία της Οδύσσειας (Οδυσσέως Σχεδία). Τότε ο συγγραφέας συνειδητοποίησε ότι «οι ήρωες ή οι λιγότερο ήρωες της Οδύσσειας δεν είναι για ρηχά ή λιμνάζοντα νερά. Καθένας από αυτούς διεκδικεί την ατομική του "σχεδία" για να ξανοιχτεί στο πέλαγος της ιστορίας και να φτάσει άλλος ναυαγός κι άλλος σώος, ως τις μέρες μας».

Κι εγώ σαν «σχεδία» είδα αυτό το βιβλίο, σαν μια σχεδία ή μια Κιβωτό που κατασκεύασε ο Ακρίβος για να διασώσει «ζευγάρια» ηρώων: ήρωες της Οδύσσειας μαζί με μορφές από την ιστορία του έθνους, την ιστορία της λογοτεχνίας ή την καθημερινή ιστορία, ενώνοντάς τους ανά δύο με έναν ειρμό αρκετά ελεύθερο και υπαινικτικό. Έτσι, ο Τηλέμαχος «δένεται» με το τσιγγανάκι που νοσταλγεί το σπίτι του, ο Λαέρτης με τον Κολοκοτρώνη, όταν σπαράζει για τον αδικοχαμένο του γιο, ο Μέντορας με τον Καβάφη, όταν προσπαθεί να προστατεύσει και να καθοδηγήσει έναν νεότερο αγαπημένο του, η Πηνελόπη με μια νιόπαντρη που έχασε τον άντρα της στην Κατοχή. Μέσω αυτής της σχεδίας-Κιβωτού ο Ακρίβος στην πραγματικότητα επιχειρεί να διασώσει τον κρίκο που ενώνει το παρελθόν με το παρόν, την Ιστορία με την ιστορία, τον συλλογικό με τον ατομικό μύθο.

Νεωτερικότητα: φόρμα και περιεχόμενο

Η αναζωογόνηση των παλαιών μύθων και η μεταλαμπάδευσή τους σε νέα, σύγχρονα περιβάλλοντα, έχει υπάρξει ως αίτημα του μοντερνισμού με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του Οδυσσέα, του Τζέημς Τζόυς, ενώ αξίζει να θυμηθούμε το αντίστοιχο ελληνικό κίνημα νεωτερικότητας που εγκαινιάστηκε με το Μυθιστόρημα του Σεφέρη.

Η αναζωογόνηση των παλαιών μύθων και η μεταλαμπάδευσή τους σε νέα, σύγχρονα περιβάλλοντα, έχει υπάρξει ως αίτημα του μοντερνισμού με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του Οδυσσέα, του Τζέημς Τζόυς, ενώ αξίζει να θυμηθούμε το αντίστοιχο ελληνικό κίνημα νεωτερικότητας που εγκαινιάστηκε με το Μυθιστόρημα του Σεφέρη – ένα ποιητικό έργο με 24 ποιήματα που λειτουργούσαν ως ψηφίδες ενός μύθου εμβαπτισμένου στην Ιστορία. Ο Κώστας Ακρίβος, με ευρεία φιλολογική παιδεία, εγγράφει συνειδητά τις δικές του «μυθιστορίες» στα βήματα αυτού του «νέου λόγου», μια προσπάθεια που σε αυτό το βιβλίο δεν περιορίζεται στο περιεχόμενο (τη σύζευξη δηλαδή των παλαιών μύθων με τη σύγχρονη εκδοχή τους) αλλά ανακλάται ποικιλοτρόπως και στη μορφή.

Τα Τελευταία νέα από την Ιθάκη χρησιμοποιούν μια ευρεία ποικιλία από φόρμες. Το διήγημα «Μέντορας, ο φίλος», επί παραδείγματι, είναι γραμμένο υπό μορφήν επιστολών που στέλνει ο Καβάφης στον νεότερο προστατευόμενό του. Ο «Ελπήνορας, ο άτυχος» χρησιμοποιεί τη μορφή του ημερολογίου. Τα διηγήματα «Ναυσικά, η πριγκίπισσα» και «Μενέλαος, ο βασιλιάς» έχουν τη μορφή ντοκουμέντου, μιμούμενα στο ύφος και τη γλώσσα ένα προικοσύμφωνο το πρώτο, και μια σειρά αστυνομικών διαταγών το δεύτερο. Στο «Αντίνοος, ο μνηστήρας» αντιδιαμετρικά παραβάλλονται δυο αφηγήσεις που σχετίζονται με τον εμφύλιο, με την παράθεση στο τέλος των δύο blogs από τα οποία προέρχονται.

Αφηγηματική επιδεξιότητα και όραμα

Αν δεχτούμε πως πατρίδα του συγγραφέα, αλλά και όλων μας είναι η γλώσσα, τότε εδώ η περιπλάνηση στη γλώσσα αποτελεί κι αυτή ένα «ταξίδι» σαν αυτό του Οδυσσέα κι έτσι υπηρετεί ουσιαστικά το όραμα του βιβλίου.

Κι αν τα ντοκουμέντα στέκουν στη μια άκρη της λογοτεχνικής πλάστιγγας, εκείνης που μιμείται πιο πειστικά την πραγματικότητα και διεκδικεί εύσημα αντικειμενικότητας, στην άλλη άκρη είναι η ποίηση, με την υποκειμενική της ματιά να «τραγουδάει» την αντανάκλαση των πραγμάτων στον καθρέφτη της ματιάς του ατόμου, όπως στον «Φήμιο, τον τραγουδιστή». Εδώ το διήγημα-ποίημα μιλάει για το επάγγελμα του χασάπη, ένα εξαιρετικό, κατά τη γνώμη μου, δείγμα ποιητικής γραφής από μέρους του Ακρίβου, που αποκαλύπτει μια σχεδόν ακροβατική ευχέρεια να κινείται ανάμεσα στα διάφορα είδη και τις φόρμες γραφής, χρησιμοποιώντας κάθε φορά τη γλώσσα που αρμόζει στην ιστορική περίοδο καθώς και στο μορφωτικό επίπεδο και την καταγωγή του αφηγητή, αφηγούμενος άλλοτε με χιούμορ κι άλλοτε με αποστασιοποιημένη σοβαρότητα, εναλλάσσοντας πρωτοπρόσωπη με τριτοπρόσωπη γραφή, χαρίζοντας αφηγηματική φωνή ακόμα και σε μια αιωνόβια ελιά, στο διήγημα «Ευρύκλεια, η τροφός».

Ο κίνδυνος που εγκυμονεί ένα τέτοιο μεγαλεπήβολο μορφολογικά και υφολογικά εγχείρημα είναι να εξαντλήσει τις προθέσεις του σε αυτή την «επιδεξιότητα», να γίνει δηλαδή ένα παιγνιώδες ξεδίπλωμα μιας τεράστιας πράγματι βεντάλιας αφηγηματικών εκδοχών και δυνατοτήτων. Όμως αν δεχτούμε πως πατρίδα του συγγραφέα, αλλά και όλων μας, είναι η γλώσσα, τότε εδώ η περιπλάνηση στη γλώσσα αποτελεί κι αυτή ένα «ταξίδι» σαν αυτό του Οδυσσέα κι έτσι υπηρετεί ουσιαστικά το όραμα του βιβλίου.  

alt
   Ο Κώστας Ακρίβος
 

Η πανταχού παρούσα κι απούσα πατρίδα

«Να νοσταλγείς τον τόπο σου, ζώντας στον τόπο σου, τίποτε δεν είναι πιο πικρό», γράφει ο Σεφέρης στις Μέρες Γ΄ κι αυτό το απόσπασμα επιλέγει ως μότο για να ξεκινήσει τα Τελευταία Νέα από την Ιθάκη ο Ακρίβος. Ταξιδεύοντάς μας ο συγγραφέας σε πλείστους ιστορικούς και λογοτεχνικούς «σταθμούς» αυτού του νόστου, μιλώντας μέσα από όλα τα πρόσωπα αυτής της περιπέτειας, θέτοντας μέσω της πλοκής ερωτήματα για το νόημα της πατρίδας και του ταξιδιού, δεν θα μπορούσε παρά να τερματίσει με το πρόσωπο του Οδυσσέα.

«Τι σε μέλει εσένανε από πού είμαι εγώ;» τραγουδάει ο Σλιμ Γκέιλαρντ, ένας Κουβανός τραγουδιστής από Έλληνα πατέρα κι Αφροκουβανή μητέρα, το λογοτεχνικό εδώ alter ego του Οδυσσέα που προσδίδει στον διαχρονικό ήρωα οικουμενικότητα. Κι αν οι εισαγωγικοί στίχοι του Σεφέρη υποβάλουν μια μελαγχολική ατμόσφαιρα «απώλειας» της πατρίδας όντας στην πατρίδα, το τελευταίο διήγημα είναι ποτισμένο με το αίσθημα της χαράς, με το αίσθημα του ανήκειν σε μια πατρίδα που ταξιδεύει σαν σχεδία σε όλο τον κόσμο. «Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα», ας παραθέσω κι εγώ με τη σειρά μου έναν στίχο του Σεφέρη κι ας τον παραλλάξω λίγο: «Ευτυχισμένη που έκανα το ταξίδι του Οδυσσέα μέσα από ετούτο το βιβλίο». Άξιζε τον κόπο.

* Στη φωτογραφία ο πίνακας The Return of Odysseus (Homage to Pintoricchio and Benin), 1977, του Romare Bearden.

* Η ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Πρωτάνοιξα τα μάτια στις σφαγές του πρώτου πολέμου, στα μεγάλα φόβια. Τότες, τι ήμουνα εγώ τότες; Ένα πλάσμα τόσο δα μικρούτσικο, έτσι να φύσαγε πιο δυνατά ο τραμουντάνης, θα με σήκωνε πατόκορφα και θα με ξερίζωνε. Στο μεγάλο μαχαίρι το ’22 είχα πετάξει μπόι, είχα δέσει για τα καλά, χώραγε να μπει κατωθέ μου άντρας ψηλός κι ολόρθος. Τότες θυμάμαι, είδα τους πρώτους ξεριζωμένους. Ίσα που πρόφτασαν να γλιτώσουν το μαχαίρι. Έρχονταν μέσα από τα κύματα, το μάτι τους ορθάνοιχτο απ’ την τρομάρα. Ένας τους σήκωσε το χέρι και μ’ έδειξε. «Εκεί, σ’ εκείνη την ελιά να πάμε να κουρνιάσουμε». Ήρθαν, μπήκαν κάτω απ’ τον ίσκιο μου τον λιγοστό, πήραν μιαν ανάσα. Κι ύστερα έμπηξαν τα κλάματα».


altΤελευταία νέα από την Ιθάκη
Κώστας Ακρίβος
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 280, τιμή εκδότη €14,40

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΑΚΡΙΒΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ