god_2

Του Αλέξη Ζήρα

Αν ισχύει και δεν είναι κι αυτό μία ακόμα επινόηση του συγγραφέα, ανάμεσα στις τόσες ακραίες επινοήσεις, που ξέρουμε από τα προηγούμενα βιβλία του ότι τις αγαπά πολύ, το περιστατικό που περιγράφει με συντομία ο Ανδρέας Μήτσου στο οπισθόφυλλο 

του «Αγαπημένου των μελισσών» (Καστανιώτης) είναι το απλούστερο έναυσμα που θα μπορούσε να υπάρξει για μια μυθοπλασία. Ένας μεσήλικας επιτίθεται σε έναν νεότερο άντρα την ώρα που κάνουν το απογευματινό θαλάσσιο μπάνιο τους. Χωρίς να υπάρχει κάποιος φανερός λόγος, τον αρπάζει από τον λαιμό και προσπαθεί να τον στραγγαλίσει, οπότε ο νεότερος και δυνατότερος τον ακινητοποιεί και τον παραδίδει στην αστυνομία. Αυτό είναι όλο. Ένα τελείως ασήμαντο γεγονός, από αυτά που συμβαίνουν κατά δεκάδες καθημερινά. Κι όμως, από αυτό το σχεδόν επουσιώδες ακόμα και να αναφερθεί περιστατικό ξεκινάει ο Μήτσου για να χτίσει την περίπου αδιανόητη και σπρωγμένη στα άκρα μυθοπλασία του.

Με το να προσθέτει κομμάτι στο κομμάτι τα μέρη μιας εξωφρενικής, βαθύτατα παράλογης ιστορίας, η οποία όμως, αν γνωρίζουμε κάπως την τυπολογία και τα γενετικά χαρακτηριστικά πολλών προηγούμενων ιστοριών του, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Θέλω να πω ότι και τούτο, το σχετικά δύσκολο στην προσπέλασή του αφήγημα έχει στη βάση και στα έγκατά του την παράδοξη, λοξή ματιά του Μήτσου, με την οποία πολλές φορές έχει αναποδογυρίσει τα απλούστερα και έχει δημιουργήσει στον αναγνώστη μια αίσθηση ανοικειότητας, αποξένωσης. Σε αρκετά από τα πεζά του ‒τουλάχιστον στα πιο φιλόδοξα από αυτά‒ υψώνει απότομα, απροειδοποίητα μια μηχανή διάλυσης και καταστροφής της οικείωσής μας, εκεί που νομίζουμε ότι τα πάντα «βαίνουν καλώς» και τα παρακολουθούμε με χαλαρότητα. Από εκεί και πέρα, όλα όσα συμβαίνουν ως καταστάσεις στα πρόσωπα του Μήτσου, όπως τώρα στον «Αγαπημένο των μελισσών», στον Μπρούνο, στον Αριστείδη, στην Ευτέρπη, στη Λιβ και στην Μπριγκίτα, έχουν καθοριστεί πρωθύστερα από αυτή τη στιγμή της καταστροφής. Δηλαδή, τη στιγμή που ξυπνάει ένα δαιμόνιο σε κάποιο από τα πρόσωπα και το σπρώχνει να φύγει από τη συμβατική οδό, να ξεπεράσει τον εαυτό του. Να βγει από τον μοιραίο και ανούσιο ρόλο του και να γίνει ένας μικρός θεός.

Αυτή είναι άλλωστε μέσες άκρες η βαθύτερη ουσία της νουβέλας του Ανδρέα Μήτσου. Ο ελληνολάτρης, σουηδικής καταγωγής και ολλανδικής διαμονής Μπρούνο Γκούσταφσον, ενώ βρίσκεται μέσα στη θάλασσα της Ναυπάκτου, κεραυνοβολείται από την έμπνευση τού να γίνει ένας θεός. Να αλλάξει με μια αποφασιστική κίνησή του τη φορά του κύκλου της ζωής του, να σταματήσει τη χρονική της εξέλιξη, τη φθορά, τα γηρατειά. Να αναστείλει τελικά την έλευση του ίδιου του θανάτου του με το να παρατείνει σε βάθος χρόνου το παρόν του. Και την ίδια στιγμή να αλλάξει τα πεπρωμένα των άλλων, αφού με αυτή την απλή, όσο και παράλογη κίνησή του, να σκοτώσει τον Αριστείδη, τον υποτιθέμενο νεότερο εαυτό του και σωσία του, σπάζει τη φυσική ακολουθία των  πραγμάτων, δίνοντάς τους ένα καινούργιο νόημα. Και, όντως, από τη στιγμή που εξαφανίζει τον Αριστείδη, ο οποίος περιέργως πηγαίνει προς το τέλος του μοιρολατρικά, λες και έχει αποδεχτεί τον ρόλο του θύματος σε ένα προκαθορισμένο και αναπότρεπτο σχέδιο, αλλάζει η μοίρα των ανθρώπων που ζουν γύρω από τον Μπρούνο. Το κατ’ αυτόν «ευεργετικό κακό» του δημιουργεί την αυταπάτη ότι είναι ένας μικρός θεός, ότι όλα εξαρτώνται από τις διαθέσεις και τις μηχανεύσεις του. Ως τη στιγμή που, μετά από χρόνια, καταλαβαίνει ότι ένα άλλο ανθρώπινο δαιμόνιο, αφυπνισμένο στον νου και στη φαντασία της εγγονής του, της Μπριγκίτα, αλλά ισχυρότερο από το δικό του, αναλαμβάνει αυτό τώρα, σα μια μορφή θεοδικίας, να επαναφέρει τα διασαλευμένα πράγματα στη φυσική τάξη τους  και να αποδώσει δικαιοσύνη. Να πάρει πίσω τον χρόνο που είχε κλέψει ο Μπρούνο με τη δολοφονία του Αριστείδη και, επίσης, να τιμωρήσει την ηθική παρεκτροπή εκεί που όλα έμοιαζαν να έχουν μια κι έξω ρυθμιστεί από την αδικία, από την παράβαση του φονικού.

Όπως και σε άλλα βιβλία του –θυμίζω «Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου» (1995), αλλά και το διήγημα «Σφήκες» από το ομότιτλο βιβλίο διηγημάτων του 2001–, ο Μήτσου δανείστηκε αρκετά μοτίβα, αρχαιοελληνικά και μεσαιωνικά, ανα-αφηγούμενος ιστορίες πάθους και ιερού φόβου. Στα «Ανίσχυρα ψεύδη»  υπάρχει στο βάθος ο μύθος της οικογένειας των Ατρειδών, με τις μεταφορικές προσωποποιήσεις του Αγαμέμνονα, του Ορέστη, της Κλυταιμνήστρας, του Αίγισθου, της Ιφιγένειας κτλ. Στον «Αγαπημένο των μελισσών», τώρα, η αίσθηση του αρχέγονου είναι και πάλι έντονη, με διάσπαρτες νύξεις που μας παραπέμπουν στον θηβαϊκό κύκλο και στον Οιδίποδα. Όχι τόσο με τις συνεχείς ‒και μάλλον υπερβολικές στη συχνότητά και στην έκτασή τους, αχρείαστες κατά τη γνώμη μου‒ πλάγιες αναφορές στην αρχαία και στη νεότερη φιλοσοφία για τον χρόνο, τη λογική, το παράλογο κτλ. Αναφορές που βαραίνουν με μια ρητορική δυσκαμψία την όλη αφήγηση. Όσο κυρίως με το ότι η μυθοπλασία που επινόησε ο Μήτσου απαιτεί στην ανάπτυξή της ένα τελετουργικό, ιερουργικό ρυθμό. Στον νου και στη φαντασία του Μπρούνο όλα υπακούουν σε έναν αυστηρά δομημένο σχεδιασμό. Λόγου χάριν, αναζητά το κατάλληλο σημείο, ένα αρχαίο πηγάδι, για να οδηγήσει εκεί το «σφάγιό» του. Τόσο προσεγμένο και αρχιτεκτονημένο σχεδιασμό, ώστε να θεωρεί ότι η τάξη την οποία επέβαλε με τον φόνο του Αριστείδη, καθώς και όλα όσα παράχθηκαν στη συνέχεια από αυτόν, θα πρέπει να αντικρίζονται ως πράξεις κεκυρωμένες. Ως πράξεις  απρόσβλητες από τον χρόνο και, πάνω απ’ όλα, ιερές από ηθική άποψη, καθώς πιστεύει πως έχοντας ξεπεράσει τον φόβο της παράβασης, έχοντας εγκληματίσει, έχει περάσει κάπου αλλού. Έγινε πλέον ένας άρχων του χρόνου, και επομένως του κόσμου!

Αλλά αυτή ακριβώς η ύψιστη μορφή παράβασης, της οποίας το μυστικό το ξέρει μόνο εκείνος, αυτή η μέσω του φόνου διασάλευση της φυσικής συνέχειας του κόσμου, δεν παύει να δουλεύει μέσα του ως ενοχή. Φαίνεται, αλλά δεν είναι άτρωτος. Και όπως άφησε ανοιχτό τον κύκλο του αίματος, με το κρυφό φονικό, στην αρχή της νουβέλας, έρχεται προς το τέλος η εγγονή του, η Μπριγκίτα, το ίδιο του το αίμα δηλαδή, να οδηγήσει με σιδερένια αποφασιστικότητα στην κάθαρση του δράματος. Στο κλείσιμο του εδώ και χρόνια ανοιχτού κύκλου. Αλλά με τίμημα τον θάνατο του παππού της Μπρούνο. Συνάλληλα με αυτό το ανακάτεμα θρύλων και προαιώνιων παραδόσεων, ελληνικών και ξένων, άλλοτε με δομική συνοχή και άλλοτε όχι, στη μυθοπλασία του Ανδρέα Μήτσου έχει βασικό ρόλο ο επίσης αρχέγονος μύθος της αείζωης ομορφιάς. Μπορούμε να δούμε την ιστορία του «Αγαπημένου των μελισσών» ως μια παραλλαγή του φαουστικού μύθου, καθώς ο μεσήλικας Μπρούνο δίνει τα πάντα για να κρατήσει άφθαρτη τη ζωή. Αλλά μήπως και ο φαουστικός μύθος δεν έχει άμεση σχέση με τον ανθρώπινο χρόνο, τον γειωμένο στην καθημερινότητα, αλλά και τον υπερβατικό;

mitsouΟ αγαπημένος των μελισσών
Ανδρέας Μήτσου
Καστανιώτης 2010
ΣΕΛ. 168, ΤΙΜΗ €10,50
alt

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ