alt

Ανοιχτή επιστολή προς τον Αλέξη Πανσέληνο με αφορμή το βιβλίο του «Σεμινάρια δημιουργικής γραφής» (εκδ. Κίχλη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Αγαπητέ Αλέξη,

πολύ χάρηκα το μικρό σου βιβλιαράκι, διαβάζοντάς το σφηνάκι σφηνάκι κι απολαμβάνοντας τους μικρούς ερεθιστικούς προβληματισμούς σου. Στην ουσία περιδιάβηκα τα μικρά αποστάγματα μιας μεγάλης συγγραφικής πορείας, πολλά από τα οποία ναι μεν τα έχει ήδη συζητήσει η θεωρία της λογοτεχνίας, αλλά συχνότερα η πείρα του λογοτέχνη τα έχει ήδη συναντήσει κι απαντήσει μέσα στο καμίνι της πράξης.

Έχεις δίκιο σε πολλά, κι αυτά πρέπει να γίνουν κατανοητά από τους νέους επίδοξους, άπειρους ή πρωτόπειρους ακόμα, συγγραφείς. Έχεις δίκιο για τα όρια της μίμησης, που αν τηρηθούν πιστά, γίνονται τροχοπέδη, ενώ, αν παραβιαστούν γόνιμα, γίνονται εφαλτήριο νέων κατακτήσεων

Κάθε «σεμινάριο» είναι το κοσκίνισμα πολλών περί λογοτεχνίας σκέψεων και πολλών διαβασμάτων, αλλά ταυτόχρονα είναι και η ανακεφαλαίωση της προσωπικής σου ενασχόλησης με τα βάσανα της γραφής. Η συγγραφική σου σκέψη συνάντησε σε πολλά τη δική μου κριτική ματιά και ταυτίστηκαν απόλυτα. Αλλού, μού προξένησες προβληματισμούς, που με ώθησαν να σκεφτώ το λογοτεχνικό φαινόμενο, κι αλλού, μού έγειρες αντιρρήσεις, που πάντα είναι χρήσιμο να ακούγονται. Άλλωστε, εξηγώντας ότι οι καλοί τεχνίτες δεν είναι πάντα καλοί δάσκαλοι (αρ. 38), μου άφησες ανοιχτό το περιθώριο να δω όσα λες με τον αυτοϋπονομευτικό τρόπο σου, να δω δηλαδή ότι ο καλός συγγραφέας δεν μπορεί πάντα να εξηγήσει σαφώς την τέχνη του.

Σφηνάκια που μας στυλώνουν

Έχεις δίκιο σε πολλά, κι αυτά πρέπει να γίνουν κατανοητά από τους νέους επίδοξους, άπειρους ή πρωτόπειρους ακόμα, συγγραφείς. Έχεις δίκιο για τα όρια της μίμησης, που αν τηρηθούν πιστά, γίνονται τροχοπέδη, ενώ, αν παραβιαστούν γόνιμα, γίνονται εφαλτήριο νέων κατακτήσεων (αρ. 2). Ούτως ή άλλως, συχνά οι συγγραφείς προς μίμηση είναι απλώς μιμητές άλλων (αρ. 30), σε ένα αέναο παιχνίδι διακειμένων, παρωδίας και πατροκτονίας (κατά τον Harold Bloom). Κι εκεί που ο νέος δημιουργός κερδίζει μαζί σου πόντους στην επαναστατικότητά του, τον προσγειώνεις, και καλά κάνεις, εξηγώντας του ότι η μορφή δεν είναι πάντα πρόβλημα, που πρέπει άρδην να υπερκεραστεί (αρ. 3). Συχνά είναι όργανο, εργαλείο, μέσο, κανάλι, μαγικός ζωμός, που πρέπει να κατακτηθεί κι έπειτα, αν κριθεί σκόπιμο, να διαρραγεί. Και το ύφος, ανάλογα, πρέπει να συμβαδίζει με το βλέμμα, πρέπει να υπηρετεί τα ματιά και τη θέαση του κόσμου (αρ. 4), κι όχι να καινοτομεί βερμπαλιστικά και ναρκισσιστικά. Το ύφος πρέπει να υπαγορεύεται από το περιεχόμενο, από τον αφηγητή, από το θέμα, κι όχι να μπαίνει αυτό εμπροσθοφυλακή σε ένα ανερμάτιστο μπουλούκι (αρ. 23). Ωστόσο, η πρωτοτυπία στη σκέψη, η μορφική ανανέωση, η ανακαινούργιωση των κλασικών θεμάτων είναι ίσως πιο σημαντικά από τα ίδια τα πολυφορεμένα θέματα (αρ. 24).

Ως προς τη σχέση τώρα συγγραφέα και αναγνώστη, μου άρεσε η σκέψη σου ότι το «εγώ» του πρώτου δεν μας ενδιαφέρει, αν δεν διασταυρωθεί με το «εγώ» του δεύτερου (αρ. 8). Με άλλα λόγια, ο δημιουργός πρέπει να καταλάβει ότι τα βιώματά του κι η εξομολόγηση των προσωπικών του εμπειριών δεν αφορά κανέναν, αν δεν περιλαμβάνουν και τις έγνοιες του αναγνώστη. Είναι αυτή η δημιουργική συνάντηση όσων ο ένας θέλει να πει με όσα ο άλλος νιώθει και θέλει να διερευνήσει μέσω των λέξεων. Γιατί σοφά λες ότι η αυτοβιογραφικότητα αξίζει, μόνο όταν το συγγραφικό «εγώ» είναι τόσο σημαντικό που δικαίως καταγράφεται κι αναλύεται σε ένα βιβλίο (αρ. 10). Αλλιώς η συγγραφική ζωή και σκέψη –ξαναλέω, παρακολουθώντας τη σκέψη σου– έχει ουσία, όταν συναντά το συλλογικό εμείς.

Από εκεί και πέρα, ισχύει ότι ο συγγραφέας δεν ταυτίζεται με κανέναν από τους χαρακτήρες του (αρ. 17) (το έχει εξηγήσει πολύ καλά ο Μιχαήλ Μπαχτίν με την περίφημη «πολυφωνικότητα» του μυθιστορήματος), η διαφορά συγγραφικών προθέσεων και τελικού αποτελέσματος είναι πολύ σημαντική (αρ. 27), η τέχνη είναι συχνά η ικανότητα του σβησίματος (αρ. 28), καθώς το πολύ είναι εύκολο, δύσκολο είναι το πυκνό, η ποίηση είναι χαρακτηριστικό της νιότης, που μπορεί να μείνει ισόβια, ενώ η πεζογραφία της ωριμότητας (αρ. 43), ειδικά όταν το μυθιστόρημα είναι μια πολύπλοκη μηχανή που θέλει κοινωνική παιδεία, γλωσσικούς χειρισμούς και «κατασκευαστικές» ικανότητες, προϊόντα της πείρας της ζωής και της γραφής.

Περικάρπια για την όρεξη

Προϊδέασα ότι μερικά αποφθέγματα από το μικρό αλλά πλούσιο βιβλιαράκι βλέπουν ίσως μια πλευρά της αλήθειας. Γιατί όλοι ξέρουμε ότι η λογοτεχνία είναι τόσο πολύσημη, ώστε αυτό που στη μία περίπτωση είναι απόλυτη αλήθεια, στην άλλη είναι συζητήσιμο διακύβευμα.

(...) η δική μου πρόταση είναι οι εισαγωγές και τα επίμετρα να διαβάζονται μετά τον έργο, να έρχονται για να προεκτείνουν, να πλαισιώσουν και να διασταυρωθούν με το ίδιο το κείμενο.

Λόγου χάρη, συστήνεις να διαβάζουμε μόνο βιβλία που έχουν αντέξει στον χρόνο, τριάντα χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα, ή ακόμα καλύτερα εκατό (αρ. 6). Μου θυμίζει το Τμήμα Φιλολογίας Αθηνών όπου πριν από μερικές δεκαετίες δεν έδιναν διατριβές παρά μόνο για πεθαμένους, εντελώς «πεθαμένους» λογοτέχνες. Ή για να το φέρω στα δικά μας, το δικό σου σημαντικό έργο δεν πρόκειται να το διαβάσει κανείς σύγχρονος αναγνώστης, αν τηρήσει κατά γράμμα τις συμβουλές σου. Αν μείνουμε μόνο στα κλασικά έργα, σ’ αυτά που έχουν καταξιωθεί από τον χρόνο, τότε θα χάσουμε την (όποια) επικαιρότητα της λογοτεχνίας, τους σύγχρονους προβληματισμούς της, τη σφοδρότητα που απορρέει από τη φρέσκια γραφή της, η οποία συντονίζεται με τα ζητήματα του καιρού μας. Κι από την άλλη, δεν θα συμφωνούσα ότι δεν υπάρχουν ξεχασμένα αριστουργήματα (αρ. 40), σαν να πιστεύουμε ότι ο Κανόνας είναι μόνιμος και τελεσίδικος, η παράδοση είναι μια σταθερή και αναλλοίωτη αξία, τα βιβλία παγιώνονται με τον χρόνο και μένουν αιώνια εκθέματα στο μουσείο της Ιστορίας της Λογοτεχνίας.

Τέλος, οι πρόλογοι και τα επίμετρα (αρ. 14) –όπως και οι κριτικές, προσθέτω εγώ– δεν είναι πάντα μονοσήμαντα κείμενα, ούτε προβάλλονται ως φορείς της μίας και μόνης αλήθειας. Βοηθούν συχνά στην κατανόηση κλασικών κειμένων, περιβάλλουν το λογοτέχνημα και κατατοπίζουν, ενίοτε δείχνουν και τον δρόμο, ή στην πιο απλή περίπτωση παρουσιάζουν μία ακόμα γνώμη δίπλα στη γνώμη του αναγνώστη. Επομένως, η δική μου πρόταση είναι οι εισαγωγές και τα επίμετρα να διαβάζονται μετά τον έργο, να έρχονται για να προεκτείνουν, να πλαισιώσουν και να διασταυρωθούν με το ίδιο το κείμενο.

Κλείνω πάλι με το βιβλίο σου: μπονζάι κειμενάκια (αρ. 9) τα αποφθέγματά σου τα οποία δεν απολαμβάνουν μόνο μπονζάι αναγνώστες, γιατί συχνά το μικρό, το επιγραμματικό, το λακωνικό χαρακτηρίζεται από πυκνότητα, περιεκτικότητα και σφριγηλότητα που πολλοί θα ζήλευαν.

Τα χάρηκα τα «σεμινάρια δημιουργικής γραφής», γιατί είναι μαζί και «σεμινάρια δημιουργικής ανάγνωσης», γιατί σταματούσα σε κάθε σελίδα για να θεωρήσω και να αναθεωρήσω τις βεβαιότητές μου, γιατί γεύτηκα δριμύ οινόπνευμα σε μικρά ποτηράκια.

Με εκτίμηση
ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ 
δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου

altΣεμινάρια δημιουργικής γραφής
Αλέξης Πανσέληνος
Κίχλη 2017
Σελ. 64, τιμή εκδότη €5,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχή» του Τζορτζ Σόντερς (κριτική) – Για την αυθεντική αγάπη της γραφής και της ανάγνωσης

«Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχή» του Τζορτζ Σόντερς (κριτική) – Για την αυθεντική αγάπη της γραφής και της ανάγνωσης

Για το βιβλίο του Τζορτζ Σόντερς [George Sauders] «Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχή» (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Πατάκη). Οι Ρώσοι «μάστορες» της γραφής, τα μαθήματα δημιουργικής γραφής, αλλά και η χαρά της ανάγνωσης. Kεντρική εικόνα: © Syracuse.edu.

Γράφει ο Διονύ...

«Πώς να διαβάζουμε λογοτεχνία» του Τέρυ Ίγκλετον – Μια γλαφυρή εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης

«Πώς να διαβάζουμε λογοτεχνία» του Τέρυ Ίγκλετον – Μια γλαφυρή εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης

Για το βιβλίο του Τέρυ Ίγκλετον [Τerry Eagleton] «Πώς να διαβάσουμε λογοτεχνία» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Πεδίο]. Κεντρική εικόνα: (© Unsplash). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Το ερώτημα του τίτλου ...

«Τα όνειρα της καμήλας και άλλες ιστορίες για τη Συρία» της Ελένης Παπανδρέου (κριτική) – Στην επικράτεια του παραμυθιού

«Τα όνειρα της καμήλας και άλλες ιστορίες για τη Συρία» της Ελένης Παπανδρέου (κριτική) – Στην επικράτεια του παραμυθιού

Για το λεύκωμα της Ελένης Παπανδρέου «Τα όνειρα της καμήλας και άλλες ιστορίες για τη Συρία» (εκδ. Ιωλκός). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία της Ελένης Παπανδρέου από την έκδοση. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Στο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ