Defence of Poetry 1

Σε μια σειρά από δέκα άρθρα, δημοσιευμένα εδώ τον Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο της περσινής χρονιάς, συζήτησα τα «Προβλήματα της σημερινής ποίησης», όπως εγώ τα βλέπω και τα εκτιμώ. Στα τρία άρθρα τούτης της νέας σειράς διατυπώνω προτάσεις για την επίλυσή τους.

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Από υπερασπίσεις της ποίησης τους τελευταίους αιώνες ποτέ δεν σημειώθηκε έλλειψη. Το αργότερο από τον καιρό του Σέλλεϋ (A Defence of Poetry, 1821), αν όχι ήδη απ’ αυτόν του σερ Φίλιπ Σίδνεϋ (An Apology for Poetry, 1595), με κάθε βεβαιότητα από τον νεωτερικό 20ό αιώνα, το πράγμα έχει εξελιχθεί σε υποείδος διακριτό της δοκιμιακής πρόζας. The Redress of Poetry ονόμασε λ.χ. το 1995 τη σειρά των διαλέξεών του στην Οξφόρδη ο Σέημους Χήνυ. Στο Διεθνές Ποιητικό Φεστιβάλ του Ρόττερνταμ, κάθε χρονιά επί μία ολόκληρη δεκαετία (1997-2006) ένας φημισμένος προσκεκλημένος αναλάμβανε να αναπτύξει από τη σκοπιά του το θέμα. Σε Ευρώπη και Αμερική, τα κείμενα των τελευταίων δεκαετιών που ξιφουλκούν υπέρ των ποιητών στο μεταξύ μετριούνται με τις εκατοντάδες.

Όπου όμως προκύπτει το ερώτημα: Υπεράσπιση από ποιο πράγμα; Ποιoς διώκει την ποίηση, και γιατί; Και τι εντέλει διαλαμβάνεται στο κατηγορητήριό του; Οι απολογίες των ποιητών, οι τόσο πλούσιες σε επείγοντες τόνους, σπανίως γίνονται ιδιαίτερα σαφείς επ’ αυτού. Ο κατάλογος των υπόπτων περιλαμβάνει λίγο πολύ τους πάντες, κι αυτούς στην πιο γενική, την πιο αφηρημένη τους εκδοχή: απ’ το νυν πολιτικοοικονομικό καθεστώς ώς την απαιδευσία του κοινού, και από την αντιπνευματικότητα της εποχής ώς τους δολοπλόκους εκδότες και τα ΜΜΕ.

Κι όμως, εδώ και δεκαετίες πολλές υπήρξαν φωνές σημαντικές που όχι μόνο έκαναν λόγο σαφή για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ποίηση αλλά και κατονόμασαν ευθέως την πηγή τους. 

Κι όμως, εδώ και δεκαετίες πολλές υπήρξαν φωνές σημαντικές που όχι μόνο έκαναν λόγο σαφή για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ποίηση αλλά και κατονόμασαν ευθέως την πηγή τους. Ο Βίτολντ Γκομπρόβιτς λ.χ. στα 1947 έθεσε το ζήτημα της φυγόκοσμης "καθαρής ποίησης" και του αδιεξόδου στο οποίο οδήγησε όσους της παραδόθηκαν πλήρως. Ο Άλφρεντ Νταίμπλιν, μια χρονιά αργότερα, σατίρισε ανελέητα τα ρομαντικά κλισέ και την εκφραστική υπερβολή που κατατρύχουν τον λυρισμό. Ο Φίλιπ Λάρκιν στα 1957 επεσήμανε πόσο αδιάφορα και άτερπνα είναι τα στριφνά ποιήματα που παράγονται μαζικά από τον καιρό του μοντερνισμού. Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Αμερικανός κριτικός Τζόζεφ Επστάιν ("Ποιος σκότωσε την ποίηση", 1988) και ο συμπατριώτης του ποιητής Ντέηνα Τζόια ("Σημαίνει τίποτε η ποίηση σήμερα;", 1991) σε δυο πολύκροτα κείμενά τους ανέλυσαν διεξοδικά μεταξύ άλλων πολλών την κοινωνική περιθωριοποίηση των ποιητών και το ψυχικό της αντιστάθμισμα, τον εξημμένο ναρκισσισμό τους. Η διάγνωση του πρώτου για τον μοντέρνο ποιητή («τόσο αυτάρεσκος και τόσο απελπισμένος την ίδια στιγμή») είναι ίσως η γυμνότερη ματιά που έριξε ποτέ κανείς στην ποιητική συντεχνία.

Το 2011 μια ομάδα νέων ισπανόφωνων ποιητών από την Ευρώπη και την Αμερική, στον πρόλογο της ανθολογίας τους Poesía ante la incertidumbre (Η ποίηση ενώπιον της αβεβαιότητας), στράφηκαν κι αυτοί κατά των πραγματικών δεινών που μαστίζουν την ποίηση σήμερα. Σταχυολογώ ορισμένες από τις διαπιστώσεις τους:

adefencepoetry 2Η σύγχρονη ποίηση έχει ανεβάσει τον εαυτό της σε βάθρο… Ο αποσπασματικός λόγος, ο ιρρασιοναλισμός ως δόγμα, η κατάχρηση των εκφραστικών τεχνασμάτων έχουν προκαλέσει καταστροφή... έχουν κάνει τέτοια ζημιά ώστε πλέον η ποίηση θεωρείται δύσκολο είδος, κατάλληλο μόνο για ποιητές… Αν ένα ποίημα δεν είναι κατανοητό είναι γιατί ο ποιητής δεν έκανε καλά τη δουλειά του: είτε επειδή του λείπει η αξιοσύνη, είτε επειδή δεν το επεδίωξε καν, αφού μόνη του έγνοια ήταν να φανεί λόγιος και ευρηματικός, να χαϊδέψει τα αφτιά των κριτικών...

Και εντελώς τελευταία, τον Δεκέμβρη του 2017, ο Ούγγρος ποιητής Γιάνος Χάυ μίλησε για το ξεστράτισμα των ποιητών από τη φυσική τους κοίτη, για την αποξένωσή τους από την γλωσσική τους κοινότητα: 

Ο μέγιστος Ούγγρος ποιητής είναι ο ουγγρικός λαός. Έχει τον μακρύτερο βίο και το σπουδαιότερο έργο ζωής να επιδείξει. Κι αν ξέκοψε από την ποίηση δεν ήταν επειδή έμεινε ανικανοποίητος από το αποτέλεσμα. Αλλά γιατί περιήλθαμε σ' έναν κόσμο όπου κανείς πια δεν θέλει να είναι "ο ουγγρικός λαός", και όπου ο καθείς γράφει αίφνης για τον εαυτούλη του. Ο μέγιστος Ούγγρος ποιητής παράτησε την ποίηση προς όφελος εκείνων που της κοτσάρουν σήμερα φαρδιά πλατιά τ' ονοματάκι τους.

Όλοι αυτοί οι συγγραφείς λένε λίγο πολύ το ίδιo πράγμα: κλεισμένη στον φιλντισένιο της πύργο, η ποίηση σήμερα αδυνατεί να συγκινήσει, να διδάξει, να τέρψει· κατάντησε στριφνό ιδιωτικό χόμπυ. Και όλοι τους, καθένας με τον τρόπο του, καθίζει στο εδώλιο του κατηγορουμένου αυτούς που κατά την έναρξη της δίκης νομίσαμε όλοι θύμα ψευδούς καταμηνύσεως και σκευωρίας: τους ίδιους τους ποιητές.

Παραδόξως, το κατηγορητήριο αυτό, το εντελώς σαφές και συγκεκριμένο, οι τόσοι και τόσοι συνήγοροι της ποίησης του καιρού μας σπανίως το παίρνουν υπ’ όψιν τους. Και επιμένουν να αγορεύουν περιπαθώς σε δίκες εικονικές απαντώντας προς ανύπαρκτους κατηγόρους.

Η ποίηση έχει όντως ανάγκη αρωγής. Όσοι την αγαπούν οφείλουν να δουν με ειλικρίνεια στα προβλήματα που αντιμετωπίζει και να αναζητήσουν λύσεις. Προϋπόθεση όμως γι’ αυτό είναι να στρέψουν την προσοχή τους στη ρίζα της κακοδαιμονίας της. Κι αυτή δεν θα τη βρουν στους υποτιθέμενους, τους κατά φαντασίαν διώκτες τους.

Ωστόσο, στο κύριο δεν πέφτουν έξω: η υπεράσπιση της ποίησης είναι ζητούμενο επίκαιρο. Η ποίηση έχει όντως ανάγκη αρωγής. Όσοι την αγαπούν οφείλουν να δουν με ειλικρίνεια τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και να αναζητήσουν λύσεις. Προϋπόθεση όμως γι’ αυτό είναι να στρέψουν την προσοχή τους στη ρίζα της κακοδαιμονίας της. Κι αυτή δεν θα τη βρουν στους υποτιθέμενους, τους κατά φαντασίαν διώκτες τους. Κανείς πολιτικός δυνάστης, κανείς θρησκευτικός ταγός του καιρού μας, κανείς μεγιστάνας του πλούτου, κανείς τρισβάρβαρος όχλος δεν δίνει δεκάρα για το τι κάνουν ή δεν κάνουν οι ποιητές σήμερα. Κανείς μεγαλοϊδεάτης φιλόσοφος δεν θα έμπαινε καν στον κόπο να τους εξορίσει από την ιδεώδη του πολιτεία. Για ποιο λόγο; Του είναι όλως διόλου αδιάφοροι. Ο αμελητέος δεν συνιστά κίνδυνο για κανέναν.

Ο Γκομπρόβιτς, ο Λάρκιν και οι συν αυτοίς έχουν δίκιο. Ο εχθρός του ποιητή σήμερα είναι ο εαυτός του. Είναι ο ίδιος αυτοπροσώπως που για λόγους ποικίλους –χάριν ευκολίας, παρασυρμένος από αντιποιητικές δοξασίες, λόγω μιμητισμού ή απλώς από κεκτημένη ταχύτητα– έχει οδηγήσει την τέχνη του στην ανυποληψία. Και που κατόπιν εορτής προσπαθεί να επιρρίψει τα παθήματά του σε κάποιους φαντασιώδεις πολεμίους. Όμως εδώ ισχύει ο κανόνας της αυτοβοήθειας: αν θες ν’ αλλάξεις τα πράγματα, άρχισε από εσένα τον ίδιο. Το να φορτώνεις στους άλλους το φταίξιμο, είναι βολικό. Το ζόρικο είναι να αλλάξεις ο ίδιος. Και ισχύει επίσης ο κανόνας της αυτογνωσίας: για να αλλάξεις αυτό που έγινες, θυμήσου εκείνο που κάποτε υπήρξες. Από εκεί θα πάρεις παράδειγμα για το τι θα μπορούσες ενδεχομένως σήμερα ή αύριο να ξαναγίνεις.

Στην πολυχιλιετή ιστορία της, η ποίηση άλλαξε σε πολλά. Και σε πολλά όμως επέδειξε αξιοσημείωτη συνέχεια. Όποτε άκμασε, έφερε γνωρίσματα συγκεκριμένα, ιδιότητες λίγο πολύ πάγιες και σταθερές, διαπιστώσιμες εύκολα από τον καθένα. Και είναι αυτές που θα ’πρεπε να ανακτήσουμε σήμερα αν έχουμε σκοπό να τη συνεφέρουμε. Το αίτημα αυτό δεν είναι ένας ακόμη βολονταρισμός, άλλη μια αφ’ υψηλού δεοντολογία απ’ αυτές που στο τέλος, όπως το είδαμε τόσες φορές, δεν οδηγούν πουθενά. Από μόνος του κανένα μανιφέστο, κανένα προσωπικό "όραμα", κανένα αισθητικό πρόγραμμα δεν μπορεί να αναζωογονήσει μια παρακμάζουσα τέχνη. Στην ιστορία των αισθητικών μορφών τα νέα ξεκινήματα δεν τα σημαδεύουν τόσο οι επινοήσεις οι εκ του μηδενός. Αλλά ο συνδυασμός τους με την πείρα και την παρακαταθήκη του παρελθόντος – ακριβώς επειδή το παρελθόν στις μεγάλες του στιγμές περιέχει τα στοιχειώδη και ουσιώδη εκείνα που οι εποχές του μαρασμού λησμονούν ή στερούνται. Όχι τυχαία, η μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης άκουγε στο όνομα "Αναγέννηση".  

Με δυο λόγια: το δέον γενέσθαι εδώ είναι το ήδη γεγονέναι. Και το ερώτημα «τι ήταν η ποίηση;» βρίσκει τη φυσική του προέκταση στο «τι θα ’πρεπε να ξαναγίνει;» Σ’ αυτό το, κοινό και αδιαίρετο πλέον, ερώτημα εκθέτω εδώ μια πρώτη αποκριτική εννεάδα. Εννέα, όχι δικές μου προσωπικές, όπως είπα, αλλά αντλημένες από την ιστορική πείρα απαντήσεις.

(συνεχίζεται το προσεχές Σάββατο...)

[διαβάστε όλα τα άρθρα του φακέλου «Η ποίηση σήμερα» κάνοντας κλικ ΕΔΩ]

kk* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής.

politeia link more

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Για την υπεράσπιση, και πάλι, της ποίησης, Γ'

Για την υπεράσπιση, και πάλι, της ποίησης, Γ'

Σε μια σειρά από δέκα άρθρα, δημοσιευμένα εδώ την περσινή χρονιά, συζήτησα τα «Προβλήματα της σημερινής ποίησης», όπως εγώ τα βλέπω και τα εκτιμώ. Στα τρία άρθρα τούτης της νέας σειράς διατυπώνω προτάσεις για την επίλυσή τους. Ακολουθούν οι τρεις τελευταίες απαντήσεις στο ερώτημα ...

Για την υπεράσπιση, και πάλι, της ποίησης, Β'

Για την υπεράσπιση, και πάλι, της ποίησης, Β'

Σε μια σειρά από δέκα άρθρα, δημοσιευμένα εδώ τον Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο της περσινής χρονιάς, συζήτησα τα «Προβλήματα της σημερινής ποίησης», όπως εγώ τα βλέπω και τα εκτιμώ. Στα τρία άρθρα τούτης της νέας σειράς διατυπώνω προτάσεις για την επίλυσή τους. ...

Προβλήματα της σημερινής ποίησης Ι΄

Προβλήματα της σημερινής ποίησης Ι΄

Μια σειρά από άρθρα για την κατάσταση της ποιητικής τέχνης σήμερα, για τα χρόνια προβλήματα και τις μελλοντικές της προκλήσεις.

Του Κώστα Κουτσουρέλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ