alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Μιχάλης Μακρόπουλος με αφορμή το βιβλίο του Saul Bellow Οι περιπέτειες του Ώγκι Μαρτς (εκδ. Καστανιώτη).

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Διογκωμένες προτάσεις είχαν υπάρξει και πριν στην αμερικανική λογοτεχνία, με πιο εξέχοντα παραδείγματα κείνα του Μέλβιλ και του Φώκνερ, αλλ’ όχι σαν αυτές στον Ώγκι Μαρτς, που στην έκφραση μου φαίνονται ελεύθερες με το παραπάνω», γράφει ο Φίλιπ Ροθ, και σε τούτη τη φράση, ιδιαίτερα στη λέξη «ελεύθερες», συνοψίζεται όλη η πρόκληση (και όλη η χαρά) για το μεταφραστή που καταγίνεται με τον Ώγκι Μαρτς.

Στα πρώτα δύο μυθιστορήματά του, ο Μπέλοου ακολουθεί ένα, ας πούμε, «φλωμπέρειο» πρότυπο κλασικής σύνθεσης, χρήσης του λόγου, πλασίματος της φράσης και της παραγράφου. Πριν από τον Ώγκι μετέφρασα το Θύμα, το αμέσως προηγούμενο μυθιστόρημά του, και πράγματι η αίσθηση που είχα ήταν ενός μυθιστορήματος στέρεου μα όχι ρηξικέλευθου, δεξιοτεχνικά γραμμένου αλλ’ όχι καινοτόμου – όπου εντούτοις δεν έπαυε να υπάρχει, εν σπέρματι, ο Μπέλοου του Ώγκι Μαρτς, αυτή η σπιρτάδα εν τη γενέσει της.

Πριν από τον Ώγκι μετέφρασα το Θύμα, το αμέσως προηγούμενο μυθιστόρημά του, και πράγματι η αίσθηση που είχα ήταν ενός μυθιστορήματος στέρεου μα όχι ρηξικέλευθου, δεξιοτεχνικά γραμμένου αλλ’ όχι καινοτόμου.

Καταρχάς, στον Ώγκι Μαρτς ο Μπέλοου εγκαταλείπει τον σαφώς ορισμένο και σφαιρικά περιγεγραμμένο κόσμο που υπάρχει σ’ ένα μυθιστόρημα π.χ. του Φλωμπέρ, προς χάριν κείνου του γραμμικού, χαλαρού ξετυλίγματος επεισοδίων σ’ ένα πικαρέσκο σαν τον Τομ Τζόουνς του Φήλντινγκ ή τον Ζυλ Μπλας του Λεσάζ – κι ο Ώγκι είναι πράγματι ένας πίκαρο, ένας τυχοδιώκτης. Και προικίζει ο συγγραφέας με τούτη την ελευθερία της ανοιχτής φόρμας όχι μονάχα τον αθεράπευτα αισιόδοξο ήρωά του, μα και τη γλώσσα που διαλέγει για ν’ αφηγηθεί τις περιπέτειές του. Αφήνεται ανοιχτός προς κάθε κατεύθυνση, όπου θα τον σπρώξει το ένστικτό του, και σε κάθε γλωσσική επινόηση που θα σκαρφιστεί εν τη ρύμη της γραφής.

Ο μεταφραστής ενίοτε βρίσκεται προ ενός ασυγκράτητου γλωσσικού χείμαρρου, αντιμέτωπος με παραγράφους δοσμένες, θαρρείς, με κομμένη την ανάσα, όπου οι λέξεις τρέχουν ασυγκράτητες, κατρακυλούν η μια πάνω στην άλλη, συγκρούονται και κουτρουβαλιάζονται. Ολοζώντανες περιγραφές μιας πινακοθήκης ολόκληρης από χαρακτήρες, στριμώχνονται κι αλληλοσπρώχνονται με τις λογής λογής ιδέες που πετά δεξιά κι αριστερά ο θυμόσοφος, διαβαστερός Ώγκι. Και πώς μεταφέρονται όλα τούτα στα ελληνικά; Πάνω απ’ όλα με κέφι, με μιαν αίσθηση του ρυθμού, προπαντός μ’ αφτί που να πιάνει τούτον το ρυθμό, με κάτι αναπόφευκτα να χάνεται και, παρ’ όλα αυτά, με κατιτίς να κερδίζεται στον αγώνα με τις λέξεις.

Ο μεταφραστής ενίοτε βρίσκεται προ ενός ασυγκράτητου γλωσσικού χείμαρρου, αντιμέτωπος με παραγράφους δοσμένες, θαρρείς, με κομμένη την ανάσα, όπου οι λέξεις τρέχουν ασυγκράτητες, κατρακυλούν η μια πάνω στην άλλη, συγκρούονται και κουτρουβαλιάζονται. [...] Και πώς μεταφέρονται όλα τούτα στα ελληνικά; Πάνω απ’ όλα με κέφι, με μιαν αίσθηση του ρυθμού, προπαντός μ’ αφτί που να πιάνει τούτον το ρυθμό, με κάτι αναπόφευκτα να χάνεται και, παρ’ όλα αυτά, με κατιτίς να κερδίζεται στον αγώνα με τις λέξεις.

Με το μεταφραστή να ’χει ως κανόνα σχεδόν απαράβατο πως τίποτε δεν πρέπει να μένει απέξω, μήτε τοσηδά λεπτομέρεια (γιατί σ’ ένα κείμενο σαν τον Ώγκι Μαρτς η ουσία είναι στις λεπτομέρειες), μα παλεύοντας, όσο μπορεί, καμία λεπτομέρεια να μη δείχνει αταίριαχτη – και να έχει επίσης σαν κανόνα, ο μεταφραστής, ότι, κει που μια πρόταση είναι μεγάλη, πρέπει να παραμένει μεγάλη, γιατί αυτή η έκταση, η μεγαλύτερη ή η μικρότερη, σ’ ένα κείμενο είναι αναπόσπαστο κομμάτι του, που δεν πρέπει επ’ ουδενί να θυσιάζεται.

Εντέλει, οι Περιπέτειες του Ώγκι Μαρτς μεταφράζονται με… την αισιοδοξία του Ώγκι Μαρτς, που στις ακροτελεύτιες φράσεις των περιπετειών του δηλώνει: «Να, δείτε εμένα πώς πάω παντού! Είμαι ενός είδους Κολόμβος των γύρω πραγμάτων, και πιστεύω ότι μπορείς να φτάσεις σ’ αυτά, σε τούτη την τόσο κοντινή terra incognita που απλώνεται σε κάθε ματιά. Μπορεί σ’ αυτό το εγχείρημα να ’μαι νούλα. Κι ο Κολόμβος πίστευε ίσως ότι ήταν νούλα όταν τον έστειλαν αλυσοδεμένο πίσω. Πράγμα που δεν απόδειχνε, ωστόσο, ότι δεν υπήρχε Αμερική».

Στην terra incognita της μετάφρασης, αυτός [ο μεταφραστής] να είναι ένας μικρός Κολόμβος που, από φράση σε φράση, θα μαθαίνει ξανά και ξανά τη γλώσσα του συγγραφέα, σάμπως να τη διαβάζει για πρώτη φορά, και μετά θα παλεύει με τη δίνη των σκόρπιων μεταφρασμένων λέξεων, θα αντιπαλεύει με πείσμα την απογοήτευση της αποτυχίας, ώσπου σαν μαγική εικόνα να αναδυθεί –όχι πάντα, αλίμονο!– η φράση στη δική του γλώσσα τώρα.

Έτσι πρέπει κι ο μεταφραστής, ακόμα κι αν νιώθει πότε πότε το κείμενο να τον ξεπερνά, να θυμάται την παραίνεση του Ώγκι: στην terra incognita της μετάφρασης (πάντοτε incognita, παρά τους ποταμούς θεωρητικής μελάνης που έχουν χυθεί για το πώς πρέπει ή δεν πρέπει να ’ναι μια μετάφραση), αυτός να είναι ένας μικρός Κολόμβος που, από φράση σε φράση, θα μαθαίνει ξανά και ξανά τη γλώσσα του συγγραφέα, σάμπως να τη διαβάζει για πρώτη φορά, και μετά θα παλεύει με τη δίνη των σκόρπιων μεταφρασμένων λέξεων, θα αντιπαλεύει με πείσμα την απογοήτευση της αποτυχίας, ώσπου σαν μαγική εικόνα να αναδυθεί –όχι πάντα, αλίμονο!– η φράση στη δική του γλώσσα τώρα. Τι κι αν έχει κι αποτυχίες; Πώς μπορεί να μην έχει; Εντέλει, αυτό δεν αποδείχνει πως δεν υπάρχει η Αμερική!

Και, τέλος, λίγος Ώγκι:

«But without being a hoodlum himself he was taken up with gang events and crime, a kind of amateur of the lore and done up in the gangster taste so you might take him for somebody tied in with the dangerous Druccis or Big Hayes Hubacek: sharp financial hat, body-clasping suit, the shirt Andalusian style buttoned up to the collar and worn without a necktie, trick shoes, pointed and pimpy, polished like a tango dancer’s; he clumped hard on the leather heels. Dingbat’s hair was violent, brilliant, black, treated, rippled-maked. Bantam, thin-muscled, swift, almost frail, he had an absolutely unreasonable face. To be distinguished from brutal–it wasn’t that, there was all kind of sentiment in it. But wild, downtwisting, squint-eyed, unchangeably firm and wrong in thoughts, with the prickles coming black through his unmethodical after-shave talcum: the puss of an executioner’s subject, provided we understand the prototype not as a murderer (he attacked with his fists and had a killer’s swing but not the real intention) but as somebody intractable».

«Χωρίς όμως να είναι κακοποιός ο ίδιος, είχε λόξα με οτιδήποτε γκαγκστερικό και με το έγκλημα, ήταν ερασιτέχνης γνώστης και ντυνόταν με γούστο γκάγκστερ, έτσι μπορούσες να τον περάσεις για κάποιον που ’χε πάρε δώσε με τους επικίνδυνους Ντρούτσι ή με τον Μπικ Χέυζ Χούμπατσεκ· με στυλάτο καπέλο χρηματιστή, εφαρμοστό κουστούμι, πουκάμισο φορεμένο με ανδαλουσιανό στυλ, κουμπωμένο μέχρι το γιακά και χωρίς γραβάτα, και με μυτερά παπούτσια νταβατζή γυαλισμένα σαν παπούτσια χορευτή του ταγκό, με τα τακούνια να κροτούν. Το μαλλί του Ντίνγκμπατ ήταν βίαια λαμπερό, μαύρο, περιποιημένο, κυματιστό. Μικρόσωμος αλλά μαχητικός, με λεπτούς μυς, σβέλτος, σχεδόν λεπτεπίλεπτος, είχε πρόσωπο εξωφρενικό. Δεν εννοώ χτηνώδες, όχι, γιατί φανέρωνε κάθε λογής συναισθήματα· αλλά άγριο, στραβωμένο, με λοξή ματιά, με σκέψεις αμετακίνητα στραβές, με τα γένια να βγαίνουν μαύρα μέσ’ από το άταχτα βαλμένο ταλκ του για μετά το ξύρισμα· φάτσα θανατοποινίτη, όχι όμως αληθινού φονιά (έκανε επίθεση με τις γροθιές του κι είχε φονικό χτύπημα μα όχι και φονική πρόθεση), αλλά απλώς ατίθαση».

 

altInfo
Ο Μιχάλης Μακρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965 και σπούδασε βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έζησε εννέα χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Πλέον κατοικεί στη Λευκάδα. Εργάζεται ως μεταφραστής λογοτεχνίας από τα αγγλικά και τα γαλλικά. Έχει μεταφράσει έργα των Ernest Hemingway, Truman Capote, F.S. Fitzgerald, John Steinbeck, Ray Bradbury, Stephen King, Saul Bellow, Richard Powers, Michel Faber, Antoine de Saint-Exupery, Martin Amis, κ.ά.. Έχει εκδώσει βιβλία για ενήλικες, μεταξύ των οποίων το Οδοιπορικό στο Πωγώνι (εκδ. Fagotto) και Το δέντρο του Ιούδα (εκδ. Κίχλη), καθώς και βιβλία για παιδιά. Κείμενα και κριτικές του δημοσιεύονται σε διάφορα περιοδικά ή ιστότοπους.

politeia link

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Παναγιώτης Κεχαγιάς: «Με τον Φόκνερ ένιωθα σαν ζογκλέρ με καμιά δεκαριά αναμμένους πυρσούς στον αέρα»

Παναγιώτης Κεχαγιάς: «Με τον Φόκνερ ένιωθα σαν ζογκλέρ με καμιά δεκαριά αναμμένους πυρσούς στον αέρα»

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Παναγιώτης Κεχαγιάς για τη μετάφραση του μυθιστορήματος του Ουίλιαμ Φόκνερ [Wil...

Νίκος Α. Μάντης: «Είναι πάντα δύσκολο να πρέπει να συντονιστείς με το ρυθμό μιας ιδιοφυΐας»

Νίκος Α. Μάντης: «Είναι πάντα δύσκολο να πρέπει να συντονιστείς με το ρυθμό μιας ιδιοφυΐας»

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Νίκος Α. Μάντης για τη μετάφραση των διηγημάτων του Μπάρι Χάνα [Barry Hannah] «...

Τόνια Κοβαλένκο: «Τα 149 χρόνια που με χώριζαν από τον κορυφαίο Χάρντυ ξυπνούσαν συχνά μέσα μου ένα δέος»

Τόνια Κοβαλένκο: «Τα 149 χρόνια που με χώριζαν από τον κορυφαίο Χάρντυ ξυπνούσαν συχνά μέσα μου ένα δέος»

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η μεταφράστρια Τόνια Κοβαλένκο για τη μετάφραση του μυθιστορήματος του Τόμας Χάρντυ [Thomas Hardy] «Μακριά απ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Λογοτεχνικό Βραβείο Δουβλίνου 2024: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα με γνωστούς συγγραφείς

Λογοτεχνικό Βραβείο Δουβλίνου 2024: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα με γνωστούς συγγραφείς

Ο νικητής θα ανακοινωθεί στις 23 Μαΐου κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Δουβλίνου. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Σεμπάστιαν Μπάρυ © Faber & Faber. 

Επιμέλεια: Book Press

Ανακοινώθηκε η βρ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ