Papadiamantis

Η Μάρη Θεοδοσοπούλου γράφει για την Μάρη Θεοδοσοπούλου με το ύφος της Μάρης. Απόσπαμα από τον «μυθοπλαστικό» πρόλογό της στο τρίτο, και τελευταίο βιβλίο της σπουδαίας κριτικού λογοτεχνίας.

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Ήταν το 2013, καλοκαίρι, αν θυμάμαι καλά, όταν ανακάλυψα στο γραμματοκιβώτιο του σπιτιού μου ένα εντελώς απρόσμενο βιβλίο με την υπογραφή της Μ. Θεοδοσοπούλου. Ο τίτλος του ήταν Παπαδιαμαντικά 2011 και περιελάμβανε 15 κείμενα ήδη δημοσιευμένα, τα περισσότερα στην Εποχή και κάποια στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας. Την έκδοση του εν λόγω τομιδίου υπέγραφαν οι «Εκδόσεις ΤΕΤΤΙΞ» οι οποίες, σύμφωνα με τη Βιβλιοnet, έχουν εκδώσει μονάχα ένα βιβλίο (το τρίτο αυτό βιβλίο της Μ. Θεοδοσοπούλου δεν έχει καταλογογραφηθεί), το προηγούμενο μόλις έτος (2012), με τον χαριτωμένο τίτλο Χρονολόγιο των Τεττίγων, το οποίο υπογράφει κάποιος Κωνσταντίνος Πολίτης (ονοματεπώνυμο που «μυρίζει» ψευδωνυμία). 

Μένει προσκολλημένος σε μια κάπως ρομαντική αντίληψη του κόσμου, την οποία ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί ορθολογιστική. 

Στον «Σαν πρόλογο» του βιβλίου της Μ. Θεοδοσοπούλου, που υπογράφει ένας Λέανδρος Βουλπιώτης (ψυχίατρος ή κάτι παρεμφερές κατά πώς συνάγεται από τα λεγόμενά του), περιγράφεται, με το αναγνωρίσιμο ύφος της Μάρης, ένας μη κατανομαζόμενος άρρενας κριτικός λογοτεχνίας, στον οποίο ωστόσο εύκολα αναγνωρίζει κανείς όλα τα χαρακτηριστικά της δικής της ιστορίας και ιδιοπροσωπίας. Είναι, απ’ όσο γνωρίζω, τα μοναδικό στο είδος του κείμενο στο οποίο, εμμέσως πλην σαφώς, η Μ. Θεοδοσοπούλου μιλάει για τον εαυτό της, τον χαρακτηρίζει, τον κρίνει, τον ειρωνεύεται, και καταγράφει γενικότερα, με ύφος σκωπτικό και πικρόχολο, τη δική της «κάθοδο» στον χώρο της κριτικής.

Παραθέτω ένα μεγάλο μέρος του, αυτό που μου φαίνεται σήμερα το πλέον ενδιαφέρον, ως ελάχιστο φόρο τιμής σ’ αυτή την ιδιόρρυθμη πλην σπουδαία κριτικό λογοτεχνίας, που έχει ήδη αρχίσει να μας λείπει.

«Σαν πρόλογος», από το βιβλίο Παπαδιαμαντικά 2011

epoxika«Ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες μπορεί να έχει καλλιεργήσει, όπως και οποιοσδήποτε άλλος, εμμονές με ορισμένα θέματα. Επειδή, όμως, δεν διαθέτει μια κάποια συγκεκριμένη ιδιότητα ή, πιθανώς, αυστηρός με τον εαυτό του, δεν βρίσκει ικανοποιητικές τις επιδόσεις του σε κανέναν τομέα, φτάνει να μην ασχολείται με τα προσφιλή του θέματα ούτε καν ερασιτεχνικά. Αρκείται μόνο να παρακολουθεί τα έργα των άλλων και ν’ ασκεί κριτική, κατά κανόνα αυστηρή, όμοια μ’ εκείνη που ακολουθεί στον εαυτό του. Ας όψονται τα υψηλά στάνταρ που βάζει και στα οποία ουδείς τού φαίνεται να ανταποκρίνεται. Δεν έχουμε, πάντως, κατά νου τον ιδιοφυή ήρωα του μυθιστορήματος του Ρόμπερτ Μούζιλ. Ο δικός μας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες δεν έχει φιλοδοξίες. Μένει προσκολλημένος σε μια κάπως ρομαντική αντίληψη του κόσμου, την οποία ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί ορθολογιστική.

Αυτός, λοιπόν, ο χωρίς ιδιότητες άνθρωπος, είχε προ εικοσαετίας την έμπνευση ν’ αρχίσει να δημοσιεύει βιβλιοπαρουσιάσεις. Άδηλα παραμένουν ακόμη μέχρι σήμερα τα κίνητρά του. Προφανώς, δεν ήταν τα χρήματα, αφού δεν αμειβόταν. Και γιατί, άλλωστε, ν’ αμειφθεί για έργο μη παραδεδεγμένης χρησιμότητας, το οποίο, μάλιστα, το ασκούσαν πλείστοι άλλοι και δη, με βαρύνουσες ιδιότητες. Επίσης, πρέπει ν’ αποκλειστεί ως κίνητρο το κυνήγι της δόξας, δεδομένου ότι, ευθύς εξ αρχής, απέφευγε κάθε στενή επαφή με πρόσωπα του λογοτεχνικού χώρου. Θεωρούσε, ίσως αφελώς για τα κρατούντα ήθη, ότι κάθε μορφή κριτικής εξασθενεί και χάνει σε ανεξαρτησία όταν παρεμβάλλονται κοινωνικές σχέσεις. Αν επρόκειτο για ηθική στάση ή για αγοραφοβία, μένει αδιασαφήνιστο. Το πιθανότερο είναι ότι το έκανε προς ιδίαν ευχαρίστηση. Παρέμενε, πάντως, μονήρης και ιδιότροπος.

theo met erotosΤα δυο τρία έντυπα στα οποία δημοσίευσε τα κείμενά του, δεν τα επέλεξε. Τι περιθώρια, άλλωστε, επιλογών έχει ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες και χωρίς γνωριμίες. Μεταξύ αυτών βρισκόταν και μια σελίδα βιβλίου σ’ εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα αριστερών κατευθύνσεων. Η εφημερίδα ήταν στο ξεκίνημά της και στηριζόταν στην αμισθί προσφορά εργασίας. Η ομάδα, που συνεργαζόταν στην σελίδα βιβλίου, απαρτιζόταν από ανθρώπους με πολλές ιδιότητες και πολλές γνωριμίες. Όπως ήταν αναμενόμενο, στον χρόνο πάνω, βρήκαν το δρόμο τους σε άλλα έντυπα, μεγαλύτερης κυκλοφορίας και αμειβόμενης εργασίας. Έτσι, η σελίδα απογυμνώθηκε. Οι εκδότες, θεωρώντας μια σελίδα βιβλίου απαραίτητη, την άφησαν με μισή καρδιά στα χέρια του μισομερίδα που τους έλαχε. Προφανώς, προσωρινά. Ωστόσο, για μια ακόμη φορά επιβεβαιώθηκε το ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Η σελίδα συμπλήρωσε εικοσαετία, πάντοτε σε καθεστώς εθελοντικής εργασίας, παρόλο που η εφημερίδα απεκδύθηκε τον αρχικό ερασιτεχνικό της χαρακτήρα. Ο άνθρωπός μας παρέμεινε χωρίς ιδιότητες και, επιπλέον, χωρίς συμπάθειες. Το μόνο που, συν τω χρόνω, απέκτησε ήταν εμμονές.

papadiamantika 2011 TheodosoupoulouΣε κυρίαρχη εμμονή στις βιβλιοπαρουσιάσεις του αναδείχθηκε η ελληνική λογοτεχνία. Αρχικά, παρουσίαζε δοκίμια και μυθιστορήματα ξένων συγγραφέων, για τα οποία πίστευε ότι είχε σχετική κατατόπιση, όχι βέβαια ιεροφάντη. Στην πορεία, όμως, αντιλήφθηκε ότι, σε εφημερίδες και περιοδικά, η ελληνική λογοτεχνία αντιμετωπιζόταν ως φτωχός συγγενής. Τότε, τον κατέλαβε ένα σύνδρομο Ρομπέν των Δασών. Αναλογιζόταν, αν δεν στηρίξουμε εμείς το ελληνικό βιβλίο, ποιος θα το στηρίξει. Στιγμή δεν του πέρασε από το μυαλό πως εκθέτει το αριστερό του προφίλ, γιατί εύκολα αυτός ο τρόπος του σκέπτεσθαι παρερμηνεύεται και μπορεί να χαρακτηριστεί, αν όχι εθνικιστικός, σίγουρα εθνοκεντρικός. Είτε το ένα είτε το άλλο, όποιο εκ των δύο και να προκρίνουμε, αποτελεί μελανό σημείο σε κάθε σοβαρό αριστερό. Παρά τον κίνδυνο παρεξήγησης, εκείνος είχε μείνει προσκολλημένος στο πατριωτικό κέλευσμα, παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι μπαλωμένο. Μπορεί η παροιμιακή αυτή έκφραση να λέγεται για παντρειές, αλλά και η μόνιμη ενασχόληση μ’ ένα θέμα σε σύναψη σοβαρού δεσμού έως και γάμου καταλήγει. Όταν άρχισε να αποκτά και η ελληνική λογοτεχνία τους σταρ και δημιουργήθηκε ένα πρώτο εμβρυώδες μάρκετινγκ στο χώρο του βιβλίου, ο άνθρωπός μας κράτησε αποστάσεις. Κρίνοντας ότι ούτε η λογοτεχνία θα ξεφύγει από τις παρενέργειες της «παγκοσμιοποίησης», καλώς ή κακώς, περιορίστηκε στους ελάσσονες από τους ζώντες συγγραφείς και τους λησμονημένους από τους παλαιότερους. Στους τελευταίους έκανε μία και μοναδική εξαίρεση· αυτήν του Παπαδιαμάντη.

[…]

Δεν ήταν φίλος μου ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, ούτε ασθενής μου, παρόλο που είχα επιμείνει για την ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης. Κατά τη γνώμη μου, η εμμονή του ήταν σαφώς ψυχαναγκαστικής φύσεως, με όλα τα σύνδρομα φαινόμενα. Ούτε καλά καλά γνωστοί δεν είμαστε. Είχε κάποτε γράψει μια ευμενή κριτική για ένα μοναδικό βιβλίο μυθοπλασίας που είχα εκδώσει. Από τότε, κατά καιρούς, του τηλεφωνούσα. Δια ζώσης δεν είχαμε ποτέ συναντηθεί. Απορώ γιατί έστειλε σ’ εμένα ειδικά το φλασάκι με τα παπαδιαμαντικά του. Ίσως, να μην μιλούσε ούτε με κανέναν άλλο ούτε τηλεφωνικά.

[….]

Λέανδρος Βουλπιώτης»

 

ΥΓ. Αν και γνώριζα σχεδόν μια εικοσαετία τη Μ. Θεοδοσοπούλου, δεν την είχα συναντήσει ποτέ (είχαμε μιλήσει μια δυο φορές στο τηλέφωνο) ούτε και έχω δει φωτογραφία της. Απ’ όσο ξέρω, δεν κυκλοφορεί τέτοιο «πειστήριο» της παρουσίας της στον κόσμο μας, τουλάχιστον ευρέως. Ελλείψει εικόνας της, εικονογραφήσαμε το παρόν κείμενο με τη μορφή του αγαπημένου της Σκιαθίτη. 

Κ. Κατσουλάρης

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

 «Κουίρ, γουίρντ και γκόθικ» – Σκέψεις για την Κάρσον ΜακΚάλερς με αφορμή το «Ανταύγειες σε χρυσά μάτια»

«Κουίρ, γουίρντ και γκόθικ» – Σκέψεις για την Κάρσον ΜακΚάλερς με αφορμή το «Ανταύγειες σε χρυσά μάτια»

Μια επισκόπηση του έργου της Κάρσον ΜακΚάλερς και της μεγάλης σημασίας του για μας σήμερα, με αφορμή το μυθιστόρημα «Ανταύγειες σε χρυσά μάτια» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη). Πλέον, από τις εκδόσεις Διόπτρα, έχουμε το σύνολο του μικρού πλην σημαντικότατου έργου της ΜακΚάλερς, σε θαυμάσιες μεταφράσεις που πλαισιώνονται από καλ...

«Εξ όνυχος τον λέοντα» – μια ιστορία με τον Μήτσο

«Εξ όνυχος τον λέοντα» – μια ιστορία με τον Μήτσο

Όταν κάποιος φεύγει από κοντά μας και μάλιστα τόσο ξαφνικά όσο ο Δημήτρης Φύσσας, συχνά προσπαθούμε να ανακαλέσουμε ένα περιστατικό που, με κάποιον μαγικό τρόπο, θα αποκάλυπτε τον άνθρωπο. Όμως αυτά που μας χαρακτηρίζουν, που φανερώνουν το ήθος μας ή την απουσία του, δεν είναι μονάχα τα όσα έχουμε κάνει αλλά και κάπ...

Γκουίντο Τονέλι: «Το σύμπαν είναι ένα… δωρεάν γεύμα»

Γκουίντο Τονέλι: «Το σύμπαν είναι ένα… δωρεάν γεύμα»

Χθες το απόγευμα γίναμε αποδέκτες ενός σπάνιου δώρου από τις εκδόσεις Διόπτρα. Λίγοι δημοσιογράφοι, μαζί με κάμποσους φοιτητές και ακαδημαϊκούς, σκαρφαλώσαμε στο Αστεροσκοπείο Αθηνών, όπου βρεθήκαμε τετ-α-τετ για μιάμιση ώρα με τον κορυφαίο Ιταλό πειραματικό φυσικό Guido Tonelli. Μαύρες τρύπες, μποζόνια, τα μυστήρια...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ