alt

Για το αφιέρωμα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στον Μίκη Θεοδωράκη και την παρουσίαση του Άξιον Εστί, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Του Φραγκίσκου Κοντορούση

Κάθε μουσική δημιουργία γεννάται βέβαια πρώτα στην ψυχή και μετά στο μυαλό του συνθέτη. Ύστερα, συνήθως, αποτυπώνεται στο χαρτί. Και μετά απελευθερώνεται, αρχίζει το ταξίδι της στον χρόνο και αποκτά μορφή νέα κάθε φορά που ο μουσικός την προσεγγίζει - κι αυτό γιατί η δημιουργία δεν είναι αυθύπαρκτη, προσδιορίζεται πάντα από μια σειρά εξωτερικών παραγόντων: τον χώρο παρουσίασης, την ιστορική συγκυρία, την προδιάθεση του κοινού, την ερμηνευτική προσέγγιση των καλλιτεχνών, ακόμη και από τις καιρικές συνθήκες. Με άλλα λόγια, η ίδια παρτιτούρα λειτουργεί κάθε φορά μόνο ως οδηγός για την παρουσίαση ενός “νέου” έργου. (Για τον λόγο αυτό, οι ηχογραφήσεις δεν έχουν ποτέ μαγεία - αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση…)

Ένα κατάμεστο Ηρώδειο, ένα κοινό ηλεκτρισμένο και συναισθηματικά φορτισμένο, μια σπουδαία ορχήστρα, τέσσερεις χορωδίες, τρεις εξαιρετικοί σολίστ κι ένας εκστασιασμένος αρχιμουσικός απογείωσαν τον λόγο του Ελύτη και τη μουσική του Θεοδωράκη.

Το βράδυ της Τρίτης 13 Ιουλίου είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, μια συναυλία-αφιέρωμα στα ενενήντα χρόνια του Μίκη Θεοδωράκη. Ο συνδυασμός των εξωτερικών συνθηκών απογείωσε με τρόπο μοναδικό το «Άξιον Εστί», εμβληματικό έργο της ελληνικής μουσικής δημιουργίας: ένα κατάμεστο Ηρώδειο, η αύρα της Ακρόπολης, η γλυκιά καλοκαιρινή βραδιά, ένα κοινό ηλεκτρισμένο και συναισθηματικά φορτισμένο, μια σπουδαία ορχήστρα, τέσσερις χορωδίες, τρεις εξαιρετικοί σολίστ κι ένας εκστασιασμένος αρχιμουσικός απογείωσαν τον λόγο του Ελύτη και τη μουσική του Θεοδωράκη. Όμως, οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της βραδιάς ήταν δύο, ο ένας σιωπηρός και άδηλος, ο άλλος φυσικά παρών και τιμώμενος: αφενός ο πρωτόγνωρος συνδυασμός ιστορικών και πολιτικών συγκυριών, μοναδικών μετά τη Μεταπολίτευση, προσέδωσε στο έργο εντελώς νέα, σύγχρονη οπτική και πολλαπλασίασε την ένταση των νοημάτων, αφετέρου η φυσική παρουσία του Μίκη επισκίασε κάθε άλλο χαρακτηριστικό της βραδιάς, ενώ ταυτόχρονα πυροδότησε το πάθος των μουσικών και τις εκρήξεις ενθουσιασμού του κοινού.

Κάθε καλόπιστος αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι η όποια μουσική ή άλλη κριτική της συναυλίας καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη, αν δεν είναι και περιττή. Η ιστορική σημασία όμως της βραδιάς επιτάσσει να αποτυπωθεί στο χαρτί με ψύχραιμο λόγο η φυσική και ψυχική παρουσία των συντελεστών. Στο πρώτο μέρος της συναυλίας η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών παρουσίασε στο κοινό την «Πρώτη Συμφωνία», που περιλαμβάνει τρία μέρη. Ο συνθέτης ετοίμασε τα πρώτα σχέδια στην ηλικία των είκοσι τριών ετών, μετά τον ταυτόχρονο θάνατο στον εμφύλιο δύο φίλων του που ανήκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα, αποφασισμένος να αφιερώσει σ’ αυτούς ένα μνημειώδες μουσικό έργο. Όταν, ένα χρόνο αργότερα, ο συνθέτης μεταφέρεται στη Μακρόνησο, παίρνει μαζί του τα χειρόγραφα του έργου, τα χάνει όμως σε μια καταιγίδα. Έτσι ξαναρχίζει να το συνθέτει, σε συνθήκες αδιανόητες, καθώς έμενε μαζί με άλλους δεκατρείς σε μια μικρή σκηνή χωρίς νερό, με λιγοστό φαγητό και με πολλή αγγαρεία. Τα χειρόγραφα χάνονται εκ νέου όταν ο συνθέτης οδηγείται προς βασανισμό στο Α’ Τάγμα Σκαπανέων. Ο Θεοδωράκης θα αρχίσει για τρίτη φορά  τη σύνθεση του έργου στα Χανιά για να το ολοκληρώσει στην Αθήνα στα 1954 και σε ηλικία είκοσι εννέα ετών.

Υπό τις οδηγίες του Λουκά Καρυτινού, η ορχήστρα αποτύπωσε ιδανικά τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις συναισθηματικές εκρήξεις και τη θλίψη του συνθέτη.

Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του Θεοδωράκη, η συμμετοχή του στις μάχες για την απελευθέρωση της Αθήνας, και αμέσως μετά στα Δεκεμβριανά (1944), τον πλημμύρισαν αισιοδοξία, δύναμη και αίσθημα ψυχικής υπεροχής. Στο πρώτο μέρος της συμφωνίας κυριαρχεί η γιγαντιαία προσπάθεια στην οποία αποδύθηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει υπέρτερες δυνάμεις. Ο συνθέτης αναπαράγει εμφανώς τις ιαχές του πλήθους, τις κραυγές, τις οιμωγές και τους κρότους των όπλων. Η βεβαιότητα της νίκης αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο εορταστικό και δυναμικό τρίτο μέρος της συμφωνίας. Ο πολύ εσωστρεφής όμως χαρακτήρας του δεύτερου μέρους αντανακλά πιστά την ψυχολογία του μετά τον θάνατο των φίλων του. Μάλιστα, η σύνθεση του έργου ξεκίνησε από αυτό το μέρος, που ο Θεοδωράκης ονόμασε «Ελεγείο και Θρήνος για τον Βασίλη Ζάννο», και υπάρχει και ως ξεχωριστό έργο. Υπό τις οδηγίες του Λουκά Καρυτινού, η ορχήστρα αποτύπωσε ιδανικά τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις συναισθηματικές εκρήξεις και τη θλίψη του συνθέτη, εξαφανίζοντας από το προσκήνιο και τα όποια προβλήματα συντονισμού ανέκυψαν. Το πάθος της ορχήστρας και του μαέστρου “πέρασε” και στο κοινό, που αγκάλιασε το έργο χειροκροτώντας ζεστά μετά από κάθε μέρος.

alt

Το ξέσπασμα του κοινού ήρθε, όχι αναπάντεχα, στα μισά του δεύτερου μέρους, μαζί με τον λόγο του ποιητή: “ μη παρακαλώ σας, μη λησμονάτε τη χώρα μου”. Το παρατεταμένο κι ενθουσιώδες χειροκρότημα διέκοψε τη συναυλία.

Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας απολαύσαμε το «Άξιον Εστί», έργο που συνέθεσε ο Θεοδωράκης από το 1960 έως το 1965, αρχικά στο Παρίσι και ακολούθως στην Αθήνα. Στο έργο συνυπάρχει η εικόνα/ηχόχρωμα της Ελλάδας με τις μουσικές φόρμες της Ευρώπης. Η ποίηση βέβαια του Ελύτη αποθεώνει την ελληνικότητα, η μουσική όμως του Μίκη “πατάει” επάνω στα ορατόρια, τις άριες, τα ρετσιτατίβα, τα κοράλ και τις φούγκες του Μπαχ από τη μία και την Ορθόδοξη λειτουργία με τις ψαλμωδίες των ιερέων, την ανάγνωση των Ευαγγελίων και τα τροπάρια των ψαλτών από την άλλη. (Ασφαλώς, για τον μυημένο ακροατή, η μουσική συνύπαρξη Ελλάδας και Ευρώπης στο πλαίσιο της σημερινής πολιτικής συγκυρίας προκαλεί ιδιαίτερα ενδιαφέροντες συνειρμούς). Το έργο αποτελεί μέχρι σήμερα τη μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία του συνθέτη και όχι άδικα, αν και αρχικά η δισκογραφική εταιρεία προχώρησε στην ηχογράφησή του με βαριά καρδιά.

Σε όλη τη διάρκεια της βραδιάς ήταν έκδηλη η ανάγκη του ακροατηρίου να αποθεώσει τον μεγάλο μουσουργό. Το ξέσπασμα του κοινού ήρθε, όχι αναπάντεχα, στα μισά του δεύτερου μέρους, μαζί με τον λόγο του ποιητή: “ μη παρακαλώ σας, μη λησμονάτε τη χώρα μου”. Το παρατεταμένο κι ενθουσιώδες χειροκρότημα διέκοψε τη συναυλία, το κοινό σχεδόν απαίτησε από το συνθέτη να σηκωθεί και εκκωφαντικά να αποθεωθεί. Αποθέωση που συνεχίστηκε και μετά την ολοκλήρωση του έργου, την επανεκτέλεση της “Δικαιοσύνης”, ως και μέχρι την αποχώρηση του συνθέτη από το θέατρο.

Η ορχήστρα, οι τέσσερις χορωδίες και πρώτος μεταξύ όλων ο μαέστρος εισέπραξαν την αγωνία, το πάθος, τα συναισθήματα του ακροατηρίου - τα μετουσίωσαν σε μουσική διατηρώντας συνέπεια προς την παρτιτούρα και συνομίλησαν με το κοινό.

Η ορχήστρα, οι τέσσερις χορωδίες και πρώτος μεταξύ όλων ο μαέστρος εισέπραξαν την αγωνία, το πάθος, τα συναισθήματα του ακροατηρίου - τα μετουσίωσαν σε μουσική διατηρώντας συνέπεια προς την παρτιτούρα και συνομίλησαν με το κοινό. Ο Δημήτρης Πλατανιάς αγκάλιασε με θέρμη κι εξαιρετική τεχνική τον απαιτητικό ρόλο του Ψάλτη και ενθουσίασε ακόμη και τους μη μυημένους στο έργο. Ο Γιώργος Νταλάρας δωρικός, συνεπής, δεν ολίσθησε σε καμία στιγμή στην παγίδα να αναμετρηθεί με το έργο - το υπηρέτησε μέχρι το τέλος. Ο εξαιρετικός Άκης Σακελλαρίου έδωσε μια πολύ διαφορετική ανάγνωση από την περίφημη πια του Μάνου Κατράκη, πιο εσωστρεφή μα πολύ ουσιαστική. Η όλη προσπάθεια αδικήθηκε μονάχα από τις αρκετές αδυναμίες της ηχοληψίας.

Υπήρξαμε πραγματικά πολύ τυχεροί όσοι βρεθήκαμε στην ιστορική συναυλία της 15ης Ιούλη στο κατάμεστο Ηρώδειο, με αφορμή τα ενενήντα χρόνια του Μίκη. Ένα ηλεκτρισμένο κοινό διέκοψε τη συναυλία στα μισά - και όλοι μαζί αποθεώσαμε τον (παρόντα στο θέατρο) μεγαλύτερο εν ζωή έλληνα συνθέτη. Ήταν εμφανής η ανάγκη όλων να βρεθεί ένα σταθερό σημείο αναφοράς, ένας κοινός τόπος που θα ενώνει και δεν θα χωρίζει. Και αυτό το κατάφερε και πάλι ο Πολιτισμός, ο εγκαταλελειμμένος και συκοφαντημένος. Η ιστορική συγκυρία βάραινε πάνω από τον αττικό ουρανό - και γνωρίζαμε φεύγοντας ότι βρεθήκαμε μάρτυρες σε μια στιγμή που συμβόλισε το τέλος μιας εποχής μα και την αρχή μιας άλλης. Στο πρόσωπο και στη μουσική του Μίκη γράφεται ακόμη ιστορία. Άξιος εστί.

* Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΚΟΝΤΟΡΟΥΣΗΣ είναι καθηγητής Ανώτερων Θεωρητικών της Μουσικής.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η ειρηνική «επέλαση των Βαλκυριών» του Ρίχαρντ Βάγκνερ στη Λυρική Σκηνή

Η ειρηνική «επέλαση των Βαλκυριών» του Ρίχαρντ Βάγκνερ στη Λυρική Σκηνή

Στις 10 Μαρτίου και για πέντε ακόμη παραστάσεις ανεβαίνει στην  Εθνική Λυρική Σκηνή η εμβληματική «Βαλκυρία» του Ρίχαρντ Βάγκνερ σε σκηνοθεσία του Τζων Φούλτζειμς και συμπαραγωγή με την Βασιλική Όπερα της Δανίας. Κενρική εικόνα: © Eθνική Λυρική Σκηνή. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη...

Η Αλίκη Καγιαλόγλου συναντά τον Φερνάντο Πεσσόα και τα πορτογαλικά fados

Η Αλίκη Καγιαλόγλου συναντά τον Φερνάντο Πεσσόα και τα πορτογαλικά fados

Η Αλίκη Καγιαλόγλου, σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη, για μια μόνο παράσταση το Σάββατο 6 Απριλίου: «Η θαλασσινή ωδή του Fernando Pessoa και τα fados της εφηβείας μου» στη Θεατρική Σκηνή Δήμου Αβδελιώδη – Studio new star art cinema [Σταυροπούλου 33, Αθήνα].

Επιμέλεια: Book Press

...
Οι Soundwalk Collective με την Patti Smith για δυο εμφανίσεις στη Στέγη – ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη ζωή

Οι Soundwalk Collective με την Patti Smith για δυο εμφανίσεις στη Στέγη – ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη ζωή

Η θρυλική ποιήτρια της νεοϋορκέζικης punk rock Patti Smith προσγειώνεται στη Στέγη στις 14 & 15 Μαρτίου, για να συμμετάσχει στα ηχοτοπία του πρότζεκτ “Correspondences” της Soundwalk Collective, σε ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Επιμέλεια: Book Press ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ