«Η νοσταλγία είναι η κινητήρια δύναμη στα βιβλία μου»

Από την εποχή που ο Πάνος Καρνέζης δούλευε ως μηχανικός στους κινητήρες αεροσκαφών της Ρολς Ρόις έχει περάσει πολύς καιρός. Με μεταπτυχιακό στη μηχανολογία αλλά και στο περίφημο πρόγραμμα δημιουργικής γραφής του Πανεπιστημίου East Anglia (από όπου αποφοίτησαν, μεταξύ άλλων, οι Ian McEwan και Kazuo Ishiguro), ο ελληνικής καταγωγής συγγραφέας, είναι σήμερα ένας από τους πιο πετυχημένους συγγραφείς της γενιάς του. Με καταγωγή από την Αμαλιάδα  και τόπο διαμονής το Λονδίνο, ο 42χρονος μυθιστοριογράφος,  που κατόρθωσε από το πρώτο του βιβλίο να κερδίσει το ενδιαφέρον του κοινού και εξαιρετικές κριτικές από τις βρετανικές εφημερίδες, παρουσιάζει αισίως το τέταρτο μυθιστόρημά του, που όπως και τα προηγούμενα κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Random House, τον μεγαλύτερο εκδότη αγγλόφωνων βιβλίων παγκοσμίως.

Το τέταρτο βιβλίο του Πάνου Καρνέζη, είναι το πρώτο που δεν έχει ελληνικές αναφορές. «Το Μοναστήρι» (Εκδόσεις Λιβάνη) διαδραματίζεται σε ένα μικρό γυναικείο μοναστήρι στα βουνά της Νότιας Ισπανίας, όπου η θεοσεβούμενη καθημερινότητα των έξι μοναχών αναστατώνεται από την απροσδόκητη άφιξη ενός  -όχι κατ΄ ανάγκη θείου- βρέφους! Το νεογέννητο αγόρι, που βρίσκεται εγκαταλειμμένο σε μια παλιά βαλίτσα στα σκαλοπάτια της μονής, θα ξυπνήσει αναμνήσεις στην ηγουμένη, που θα δει στον ερχομό του, την εξιλέωση από ένα παλιό της αμάρτημα. Η επόμενη μέρα στη Μονή της Παναγίας του Ελέους θα είναι πολύ διαφορετική από τις προηγούμενες.

Ο Πάνος Καρνέζης μιλά για το βιβλίο, για τη Θεία Δίκη, το παρελθόν που μας καταδιώκει, αλλά και τη μεγάλη κρίση που βασανίζει το παρελθόν, το παρόν και πιθανόν το μέλλον της Ελλάδας.

Το «Μοναστήρι» είναι το πρώτο σας βιβλίο από το οποίο απουσιάζουν οι ελληνικές αναφορές. Αυτό σηματοδοτεί τη στροφή σας σε μια θεματολογία πιο «οικουμενική»;

Είναι μια προσωρινή στροφή. Εδώ και μερικούς μήνες έχω αρχίσει να γράφω το επόμενο βιβλίο που το θέμα του θα είναι σχετικό με το ελληνικό τοπίο και την ελληνική ιστορία. Γενικά, μου αρέσουν τα βιβλία που η αφήγηση μπορεί να τοποθετηθεί σε οποιαδήποτε χώρα ή εποχή, μέχρι ενός σημείου βέβαια, χωρίς η ιστορία να χάσει τη ουσία της ή την ικανότητά της να συγκινήσει τον αναγνώστη. «Το Μοναστήρι» έτυχε να γεννηθεί σε ένα ισπανικό τοπίο, αλλά πέρα από τις λεπτομέρειες της ζωής σ’ ένα καθολικό μοναστήρι, που κι εγώ έπρεπε να μάθω από βιβλία, νομίζω πως θα μπορούσε κάλλιστα να διαδραματιζόταν στην Ελλάδα.

Γιατί επιλέξατε ένα γυναικείο μοναστήρι ως χώρο δράσης για το νέο σας βιβλίο;

Ήθελα εδώ και καιρό να γράψω ένα βιβλίο αποκλειστικά με γυναικείους χαρακτήρες αλλά δεν είχα βρει την κατάλληλη ιστορία. Η εικόνα μιας βαλίτσας με ένα νεογέννητο αφημένης στα σκαλοπάτια ενός απομονωμένου μοναστηριού ήταν η ιδέα από την οποία ξεκίνησε το βιβλίο. Συχνά λέγεται πως ο συγγραφέας πρέπει να γράφει αυτά που ξέρει, αλλά πιστεύω το αντίθετο. Το γράψιμο είναι μια ευκαιρία για τον συγγραφέα, όπως είναι το διάβασμα για τον αναγνώστη, να εξερευνήσει καταστάσεις που είναι έξω από την εμπειρία του, χαρακτήρες πολύ διαφορετικούς από τον ίδιο. Το να καταφέρει να ταυτιστεί συναισθηματικά με τους χαρακτήρες του, ακόμα κι όταν δεν συμφωνεί με τα πιστεύω και τις πράξεις τους, είναι μια μεγάλη πρόκληση για το συγγραφέα.

Τι σημαίνει για σας η μοναστηριακή ζωή; Υπάρχουν στοιχεία μοναστηριακού βίου στη ζωή ενός συγγραφέα;

Κάνετε μια πολύ εύστοχή παρατήρηση. Δεν το είχα σκεφτεί όσο έγραφα το βιβλίο. Πράγματι, αν και κάθε συγγραφέας είναι διαφορετικός από τον άλλο, το γράψιμο ενός βιβλίου είναι για όλους μια μοναχική διαδικασία. Επίσης η αφοσίωσή του στη δουλειά του, ακόμα και τις ώρες που δεν γράφει, αυτή η μονομανία του θυμίζει σχεδόν μοναστικό ζήλο. Το αστείο είναι βέβαια πως ο μοναστηριακός βίος στοχεύει στη λατρεία κάποιου άλλου, του θεού, ενώ εμείς οι συγγραφείς λατρεύουμε ουσιαστικά τον εαυτό μας.

Ποιο ήταν το σημείο που σας δυσκόλεψε περισσότερο στη συγγραφή του βιβλίου; Ήταν κάποιο σημείο της πλοκής ή οι ψυχογραφίες των  ηρωίδων;

Ήταν οι χαρακτήρες των ηρωίδων. Νομίζω πως πάντα ένα βιβλίο ακόμα κι αν είναι θρίλερ, όπου η πλοκή παίζει τον πρώτο ρόλο, ο συγγραφέας πρέπει πρώτα να μπει κάτω απ’ το πετσί των ηρώων του σαν ηθοποιός που παίζει ένα ρόλο. Όταν το έχει πια καταφέρει αυτό, μπορεί να πάρει μήνες, η ιστορία γράφεται σχεδόν μόνη της.

Η κεντρική ηρωίδα σας βασανίζεται από τις τύψεις ενός παλιού αμαρτήματος. Πιστεύετε ότι  οι άνθρωποι καταδιώκονται στη ζωή τους από τα ακούσια ή εκούσια εγκλήματα που έχουν διαπράξει;

Έτσι είναι, αν βέβαια δεχτούν πως ό,τι έκαναν ήταν σφάλμα. Η ζωή τους τότε γίνεται, νομίζω, μια μόνιμη αναζήτηση για εξιλέωση με τον ένα ή άλλο τρόπο. Η αφοσίωση στη θρησκεία είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους που καταφεύγει κανείς για να βρει συγχώρεση. Το τραγικό στο «Μοναστήρι» είναι πως αν η ηρωίδα ζούσε στην εποχή μας κι όχι στα τέλη της δεκαετίας του 1920 το πιθανότερο είναι να μη θεωρούσε καν πως αυτό που έκανε ήταν έγκλημα ή αμαρτία.

Ποια είναι η γνώμη σας για την έκφραση πως «ό,τι κάνεις θα το βρεις μπροστά σου»; Πιστεύετε ότι υπάρχει Θεία Δίκη;

Δυστυχώς δεν πιστεύω πως υπάρχει κάποια μεταφυσική μορφή δικαιοσύνης. Υπάρχουν τα δικαστήρια και υπάρχουν οι τύψεις που νιώθουμε αν παραδεχτούμε πως κάτι που κάναμε ήταν λάθος. Αλλά συχνά βρίσκουμε τρόπους να δικαιολογήσουμε τις πράξεις μας με τόσο πειστικό τρόπο που πείθουμε κι εμάς τους ίδιους. Κάποιοι ζουν όλη τη ζωή τους χωρίς να τιμωρηθούν ούτε καν από τη συνείδησή τους.

Εσείς είστε θρησκευόμενο άτομο;  Σε ποιο… θεό πιστεύετε;

Δεν είμαι θρησκευόμενος πια. Πιστεύω στον ουμανισμό, στην ατομική συνείδηση, στην ανάγκη να υποβάλουμε κάθε ιδέα σε έλεγχο και να προσπαθούμε να αποδείξουμε αν ισχύει. Πιστεύω πάντως στην ανάγκη μιας πνευματικής αναζήτησης πέρα από τα καθημερινά, απλά νομίζω πως δεν αυτή δεν γίνεται απαραίτητα μόνο μέσω της θρησκείας.

Γιατί έχετε επιλέξει να γράφετε στα αγγλικά; Πιστεύετε ότι τα αγγλικά, από πλευράς λογοτεχνικής έκφρασης είναι προνομιακή γλώσσα;

Όχι, κάθε γλώσσα είναι ικανή να αφηγηθεί, να εκφράσει ιδέες, το χιούμορ, την ειρωνεία με το δικό της τρόπο. Το γράψιμο είναι για μένα καταρχήν μια μορφή επικοινωνίας και γράφω στα αγγλικά γιατί απλά είναι η γλώσσα που μιλάει ο κόσμος εκεί που ζω.

Ποια είναι η γνώμη σας για τα e-books;  Εκτιμάτε ότι οι νέες συσκευές ανάγνωσης σηματοδοτούν το τέλος εποχής για το παραδοσιακό βιβλίο;

Πολύ πιθανόν. Εγώ θα προτιμάω πάντα το χαρτί, την αίσθηση του στην αφή, τη μυρωδιά του, τη συντροφιά που μου κρατάει απ’ το ράφι. Αλλά το e-book έχει πρακτικά πλεονεκτήματα τα οποία μελλοντικές γενιές που δεν έχουν μεγαλώσει σαν και μας με το χαρτί θα τις κάνει μάλλον να το προτιμήσουν.

Μετά από είκοσι περίπου χρόνια παραμονής στη Βρετανία, πόσο Έλληνας αισθάνεστε;

Το ίδιο όσο όταν έφυγα από την Ελλάδα, αν όχι περισσότερο για κάποιο παράξενο λόγο. Η ζωή μακριά από την πατρίδα μεγεθύνει τα συναισθήματα, τις αναμνήσεις, τις απουσίες και κανείς αρχίζει να εκτιμάει πόσο πολύτιμη είναι αυτή η συναισθηματική επαφή που δεν αποκτάει εύκολα στην νέα του πατρίδα. Είναι αυτό που ονομάζουμε νοσταλγία ουσιαστικά και δεν τη θεωρώ κακό αρκεί κάποιος να την αντιμετωπίζει κριτικά. Νομίζω πως είναι η βασική κινητήρια δύναμη στα βιβλία μου.

Αν είχατε μείνει στην Ελλάδα, πιστεύετε ότι θα είχατε γίνει συγγραφέας;

Μάλλον όχι. Ξεκίνησα να γράφω για να έχω κάτι να κάνω τα βράδια μετά τη δουλειά, όταν ζούσα κάπου που δεν είχα πολλές γνωριμίες. Στην Ελλάδα θα περνούσα αυτό τον ελεύθερο χρόνο μάλλον με φίλους.

Σε ποια από τις δύο χώρες, στη Βρετανία ή στην Ελλάδα, είναι πιο δύσκολο να γίνει κανείς πετυχημένος συγγραφέας κατά τη γνώμη σας;

Εξαρτάται τι εννοούμε λέγοντας πετυχημένος. Η εμπορική επιτυχία είναι σαφώς ευκολότερη στη Βρετανία γιατί πολύ περισσότερος κόσμος διαβάζει και είναι επίσης συχνότερο να μεταφράζεται ένα βιβλίο σε μια τρίτη γλώσσα. Η κριτική επιτυχία, πάντως, νομίζω πως είναι το ίδιο δύσκολη παντού.

Πώς θα σχολιάζατε την έκφραση ότι «οι Έλληνες προοδεύουν στο εξωτερικό»;

Είναι μάλλον γενίκευση. Υπάρχουν πολλοί πετυχημένοι Έλληνες στην Ελλάδα όπως και αποτυχημένοι στο εξωτερικό. Απλά προσέχουμε μόνο τα καλά που έρχονται απ’ έξω γιατί μας κολακεύει, μας δίνει κουράγιο να μαθαίνουμε πως δεν υστερούμε σαν άνθρωποι σε τίποτα από τους άλλους λαούς. Είναι φυσικό βέβαια οι προοπτικές, για κάποιο που είναι καλός στη δουλειά του, να είναι μεγαλύτερες σε χώρες που είναι πλουσιότερες από τη δική μας.

Έχετε συγγενείς στην Ελλάδα; Θα θέλατε να ζείτε εδώ;

Ναι, έχω αλλά δεν κάνω σχέδια να επιστρέψω προς το παρόν.

Η οικονομική κρίση που πλήττει την Ελλάδα  τον τελευταίο καιρό έχει επηρεάσει τη συμπεριφορά των Βρετανών  απέναντί σας;

Όχι, καθόλου – γιατί θα έπρεπε άλλωστε; Περνάει και η Βρετανία οικονομική κρίση αν και φαίνεται πως τόσο οι πολιτικοί όσο κι ο κόσμος συμφωνούν εδώ πως χρειάζονται σκληρά μέτρα για να βγουν από αυτή.

Η Ελλάδα έχει βρεθεί πολλές φορές το τελευταίο διάστημα στα πρωτοσέλιδα του ξένου τύπου και του βρετανικού φυσικά. Ποια είναι τα δικά σας συναισθήματα όταν τα διαβάζετε;

Δυστυχώς γράφουν για την Ελλάδα κυρίως όταν γίνεται κάποια καταστροφή: οι Άγγλοι τουρίστες που φωτογράφιζαν τα πολεμικά αεροπλάνα, πριν από μερικά χρόνια, οι φωτιές, η οικονομική κρίση... Με στεναχωρούν όλα αυτά, όχι απλά γιατί συμβαίνουν –δυστυχία υπάρχει παντού– αλλά γιατί έχω την εντύπωση πως δεν μαθαίνουμε όσο θα έπρεπε από αυτά.

Η οικονομική χρεοκοπία της Ελλάδας σας αιφνιδίασε ή ήταν κάτι αναμενόμενο για σας;

Δεν το περίμενα. Μιλάμε τόσα χρόνια για φοροδιαφυγή, σπατάλη, διαφθορά, κακή διαχείριση και οι λέξεις έχουν πια χάσει το νόημα τους. Έχουμε πάρει μια μπλαζέ στάση απέναντι στη ζωή. Ελπίζω αυτή η περιπέτεια να μας ξυπνήσει.

Πώς βλέπετε τη διαχείριση της κρίσης; Είστε αισιόδοξος για την επόμενη μέρα ή εκτιμάτε ότι η κρίση μπορεί να βαθύνει περισσότερο;

Έχω μεσάνυχτα από οικονομικά αλλά η εντύπωσή μου είναι πως τα πράγματα θα χειροτερέψουν κι άλλο πριν βρει το δρόμο της η οικονομία.

Έχετε αποφασίσει ποιο θα είναι το θέμα του επόμενου βιβλίου σας;

Θα έχει ελληνικό θέμα αυτή τη φορά, αλλά με μια απόσταση από την ιστορική πραγματικότητα και το ρεαλισμό. Είναι ένας τρόπος γραφής που νομίζω πως μου ταιριάζει περισσότερο.

ΙΝFO 

Το μυθιστόρημα «Το Μοναστήρι» του Πάνου Καρνέζη παρουσιάζεται το Σάββατο 24 Απριλίου στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο της 7^η Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου, Συντονισμός Κώστα Β. Μποτόπουλος. Αίθουσα Στρατής Τσίρκας, Στις 14.00.