Θα πέσει και η αγορά του βιβλίου θύμα της ψηφιοποίησης, όπως η βιομηχανία δίσκου, ή μήπως τώρα τα παθήματα έχουν γίνει μαθήματα;
Του Λεωνίδα Καλούση
Κι ενώ η κρίση στο χώρο του βιβλίου έχει αρχίσει να δείχνει τα δόντια της, ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους μεγάλους εκδότες έχει μεταφερθεί σε ένα άλλο πεδίο, σ’ εκείνο του ψηφιακού βιβλίου (e-book).
Καστανιώτης, Πατάκης, Ψυχογιός, Μεταίχμιο είναι οι κυρίαρχοι παίκτες του παιχνιδιού, οι οποίοι φαίνονταν να συμπλέουν στις βασικούς άξονες που θα κινούνταν με σκοπό να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής. Τώρα όμως που έφτασε η ώρα της πράξης, και με την πείρα από ανάλογες κινήσεις στο εξωτερικό να συσσωρεύεται, φάνηκαν και οι πρώτες διαφορές, που στη βάση τους είναι διαφορές φιλοσοφίας.
Στην πραγματικότητα δύο είναι τα «ευαίσθητα» σημεία σε σχέση με τις επιλογές που κάνουν σήμερα εκδότες και βιβλιοπωλεία αναφορικά με την πώληση ή μεταπώληση ψηφιακών βιβλίων. Η πρώτη αφορά τον βαθμό ελευθερίας που θα αφήσει ο εκδότης στον αναγνώστη. Με άλλα λόγια, το πόσο και με ποιο τρόπο θα «κλειδώνει» (όσο βέβαια μπορεί πραγματικά να κλειδώνει) το πωληθέν βιβλίο, ώστε να εμποδιστεί η παράνομη διακίνησή του. Εδώ το παιχνίδι λέγεται Digital Rights Management (DRM, εν συντομία) κι έχει ορισμένους πρωταγωνιστές, «θετικούς ήρωες» στα μάτια ορισμένων, «αρνητικούς ήρωες» στα μάτια άλλων. Ένας από αυτούς είναι το γνωστό μας ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο Amazon, το οποίο μέσα από τη μηχανή ανάγνωσης Kindle προσπάθησε –και για καιρό το κατάφερε- να μονοπωλήσει την αγορά ψηφιακού βιβλίου. Ο τρόπος είναι απλός: Δεν μπορείς να διαβάσεις e-books που «κατεβάζεις» από το Amazon παρά μόνο μέσα από το Kindle. Ο άλλος «ήρωας» είναι η, επίσης γνωστή μας, εταιρεία λογισμικού Adobe, η οποία πρωταγωνιστεί στην παραγωγή λογισμικού «κλειδώματος» των ψηφιακών βιβλίων, βάζοντας περιορισμούς στη χρήση και τη μετάδοσή τους.
Στην Ελλάδα η «γεωγραφία» του ψηφιακού βιβλίου φαίνεται να διαμορφώνεται ως εξής: Ψυχογιός και Μεταίχμιο συντάσσονται με τη φιλοσοφία της «προστασίας» των πνευματικών δικαιωμάτων, ενώ ο Καστανιώτης εκπροσωπεί την εναλλακτική άποψη της πώλησης των ψηφιακών βιβλίων του με τρόπο που θα είναι ελεύθερο σε περισσότερα συστήματα και μηχανές ανάγνωσης. Ο Πατάκης φαίνεται να «παίζει» και στα δύο ταμπλό. Το τι σημαίνει βέβαια «ελεύθερο», «κλειδωμένο» κ.λπ όταν μιλάμε για ψηφιακά βιβλία είναι μια μεγάλη συζήτηση με φιλοσοφικές προεκτάσεις σε σχέση με την κοινωνική λειτουργία της ανάγνωσης αλλά και τις ιδιαιτερότητες της διαδικτυακής κοινότητας.
Ένα άλλο σημείο τριβής είναι η τιμή: Για πολλούς, το ψηφιακό βιβλίο θα έπρεπε να είναι πολύ πιο φθηνό από το τυπωμένο. Οι εκδότες όμως δεν φαίνεται να ομονοούν ούτε σε αυτό. Τα ψηφιακά βιβλία που κυκλοφορούν σήμερα έχουν τιμή που ξεκινάει από το 20% του τυπωμένου (Ψυχογιός) και φτάνει μέχρι και το 40% (Καστανιώτης). Σε κάθε περίπτωση, με το ΦΠΑ στο ηλεκτρονικό βιβλίο να ανέρχεται στο 23% αντί του 5% στο τυπωμένο (ως «ηλεκτρονικό προϊόν»), η τιμή των e-books επιβαρύνεται σημαντικά.
Τέλος, διαφορετικές φιλοσοφίες κυριαρχούν και σε σχέση με το χρόνο έκδοσης του ψηφιακού βιβλίου σε σχέση με το τυπωμένο. Η συντηρητική άποψη, που λαμβάνει υπόψη τις «ευαισθησίες» των βιβλιοπωλών, με την οποία συντάσσεται ο Ψυχογιός, θέλει το e-book να διατίθεται στους αναγνώστες μήνες μετά το τυπωμένο βιβλίο. Ο Καστανιώτης, από την άλλη, διαθέτει τα περισσότερα λογοτεχνικά βιβλία της φθινοπωρινής περιόδου και σε ψηφιακή εκδοχή, με αρκετά πιο φθηνή τιμή, ενώ το νέο βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη διατίθεται δωρεάν αφήνοντας στους αναγνώστες την επιλογή να πληρώσουν αντίτιμο σύμφωνα με την κρίση τους.
Με το ψηφιακό βιβλίο να αντιπροσωπεύει στην Ελλάδα, για την ώρα, ένα πολύ μικρό ποσοστό, η συζήτηση παραμένει «φιλολογική» και στο χώρο των εντυπώσεων. Ωστόσο, αν λάβει κανείς υπόψη του την διεθνή εμπειρία, και την εισαγωγή στην αγορά όλο και περισσότερων και όλων και πιο εξελιγμένων συσκευών ανάγνωσης, οι επόμενοι μήνες θα είναι, ίσως και βοηθούσης της κρίσης, ιδιαίτερα «θερμοί».
*Περισσότερα για το θέμα μπορείτε να διαβάσετε στο blog Ηλεκτρονικός Αναγνώστης, που ειδικεύεται σχετικά.