alt

Για το μυθιστόρημα του Alejandro Zambra Τρόποι να γυρίζεις σπίτι (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος).

Του Νίκου Ξένιου

Το βιβλίο του Aλεχάντρο Σάμπρα Τρόποι να γυρίζεις σπίτι είναι το τρίτο μυθιστόρημά του (Μπονσάι - 2006, Η ιδιωτική ζωή των δέντρων - 2007), εκτός από δύο συλλογές ποιημάτων, μια συλλογή διηγημάτων και μια συλλογή δοκιμίων. Διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε πολλές ανθολογίες λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας ανά τον κόσμο και σε γνωστά λογοτεχνικά περιοδικά. Ο Σάμπρα γεννήθηκε στο Σαντιάγκο της Χιλής το 1975 και σήμερα διδάσκει λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο του Ντιέγο Πορτάλες. Σε όλα του τα βιβλία αναπολεί μια παιδική ηλικία ελεύθερη, όχι ακόμη υποκείμενη στις κρίσεις των ενηλίκων: τα σχολικά χρόνια στη Χιλή, μια ζωή που ξεκινά δυο χρόνια μετά το πραξικόπημα που εκτόπισε τον Αγιέντε και εγκαθίδρυσε τον δολοφόνο Πινοσέτ στην εξουσία. Τον ήρωα-συγγραφέα βασανίζει ο παλιός στόχος κάθε ρεαλιστή: πώς θα ολοκληρώσει εκείνο το (ούτως ή άλλως ημιτελές) μυθιστόρημα που θα περιλαμβάνει την αλήθεια μιας ολόκληρης ζωής, αποφεύγοντας το τεχνήεν μέλημα και τον αισθητισμό της συγκεκριμένης φόρμας και εισάγοντας μια νέα εκδοχή ρεαλισμού: την καταγραφή της λίστας των νεκρών χωρίς τον επικήδειο που συνοδεύει, συνήθως, τη λίστα αυτήν. Ο τίτλος του βιβλίου αναφέρεται στους πολλούς διαφορετικούς τρόπους επανεπίσκεψης του παρελθόντος, κατανόησής του και συνδιαλλαγής με την παρεννοημένη ιστορία μιας πατρίδας.

Αιώνια επιστροφή

Φτιαγμένο από μια σειρά τυχαιοτήτων και επινοήσεων, το βιβλίο του σταδιακά μετατρέπεται σε σύντομη, sine qua non συνειδησιακή καταγραφή, ενώ ο μηχανισμός λειτουργίας του υπερβαίνει τη βούληση του δημιουργού.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε δύο επιμέρους αφηγήσεις: στα περιστατικά που αφηγείται ο ίδιος ο συγγραφέας και σε όσα αφηγείται ο επινοημένος αφηγητής του. Στην πρώτη κατηγορία, ο ίδιος ζητά από την πρώην ερωμένη του, την Έμε, να αξιολογήσει το κείμενό του, ενώ στη δεύτερη ο επινοημένος αφηγητής αναφέρεται και απευθύνεται στην Κλάουδια, με την οποία είναι ερωτευμένος. Οι κίνδυνοι και οι απολαύσεις της συγγραφής προσλαμβάνουν ηθική βαρύτητα από το γεγονός ότι ένα μικρό παιδί γίνεται μάρτυρας ενός σεισμού στο Σαντιάγκο του Μαρτίου του ’85. Οι φόβοι του συγχέονται με τον ενθουσιασμό του για την ανακάλυψη πρωτόγνωρης ζωής στους δρόμους της πόλης, για την απομάκρυνσή του από το πατρικό σπίτι, και αυτή η μνήμη ξανάρχεται στο τέταρτο μέρος του βιβλίου, με αφορμή τη θέα της γαλάζιας πρόσοψης του σπιτιού όπου είχε πρωτοδεί την Κλάουδια, σε ηλικία δώδεκα χρόνων.

alt
    Ο Alejandro Zambra
 

Η φιλία που είχε ξεκινήσει ανάμεσα στον συγγραφέα και την Κλάουδια περιλάμβανε και την αποστολή του να παρακολουθεί τον μοναχικό «θείο» Ραούλ, χωρίς να δικαιούται να κατανοήσει την πολιτική διάσταση της ενέργειάς του. Ο στερεότυπος, ισοπεδωτικός χαρακτηρισμός «κομμουνιστής» του Ραούλ σκιαγραφεί το πολιτικό κλίμα της Χιλής. Ενώ οι ενήλικες βασανίζονταν, τα παιδιά έπαιζαν στον κήπο και ζωγράφιζαν. Ενώ η χώρα κατακερματιζόταν και διαλυόταν, τα παιδιά μάθαιναν πώς να περπατούν, πώς να μιλούν, πώς να φτιάχνουν βαρκούλες από χαρτί. Ενώ το ίδιο το μυθιστόρημα γραφόταν, τα παιδιά έπαιζαν κρυφτό και ασκούνταν στην εξαφάνιση. Ο συγγραφέας του δεύτερου μέρους είναι ο ίδιος με τον κεντρικό ήρωα του πρώτου, ένας συγγραφέας που αυτοβιογραφείται: για την ακρίβεια, γράφει το πρώτο μέρος του βιβλίου, αυτό που ήδη έχουμε διαβάσει. Ο Σάμπρα εγκιβωτίζει ιστορίες μέσα σε άλλες ιστορίες, παράγοντας ένα αυτοαναφορικό είδος λογοτεχνίας (self-reflexive: με την έννοια τόσο της «σκέψης», όσο και της «ανάκλασης»: η ζωή που παρουσιάζει μοιάζει με λογοτεχνία, που κι αυτή με τη σειρά της μοιάζει με μιαν άλλη, ίσως «μεγαλύτερη» λογοτεχνία). Φτιαγμένο από μια σειρά τυχαιοτήτων και επινοήσεων, το βιβλίο του σταδιακά μετατρέπεται σε σύντομη, sine qua non συνειδησιακή καταγραφή, ενώ ο μηχανισμός λειτουργίας του υπερβαίνει τη βούληση του δημιουργού. Κάθε συζήτηση επανεξετάζεται, τόσο ως προς τον βαθμό αλήθειας που περιέχει, όσο και ως προς τη θέση της στην υπό κατασκευήν ιστορία, τόσο στην αποτύπωση της δεκαετίας του ’80 όσο και στην παρουσίαση σκηνών της ζωής του συγγραφέα: αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς, ελισσόμενης επανεξέτασης είναι η σταδιακή μετατροπή των κύριων χαρακτήρων του βιβλίου σε δευτερεύοντες. «Το μυθιστόρημα ανήκει στους γονείς μας», δηλώνει ο συγγραφέας, αντιμετωπίζοντας τη γνώση της δικής του γενιάς ως «τουριστική» και τα πρόσωπά της ως «δευτερεύοντες χαρακτήρες» της αφήγησής του.

Ο ήρωας, μια ανάκλαση Εαυτού

Μια πιο αφαιρετική μορφή συγγραφής, δίχως συγκεκριμένες χωροχρονικές αναφορές, αποκαθαίρει το κείμενο από το ψέμα, αφήνοντας χώρο μόνο στην ευαίσθητη καταγραφή «κηλίδων» της μνήμης και πραγματικών ήχων της ζωής. Η λευκή σελίδα στη γραφομηχανή του συγγραφέα μετατρέπεται σε βιβλίο-κάμερα, που ηχογραφεί, μαγνητοφωνεί, καταγράφει την Ύπαρξη που τον περιβάλλει, στις πολλαπλές της εκφάνσεις. Κατά κάποιους αναλυτές, πρόκειται για τη χιλιανή εκδοχή του υπερβολικού ήρωα της ρωσικής λογοτεχνίας, η τοποθέτηση της ζωής του οποίου σε παράλληλους, επινοημένους κόσμους απειλεί τη σταθερότητα της εξωλογοτεχνικής πραγματικότητας, φιλοδοξώντας να αλλάξει τον κόσμο. Αν ο αναγνώστης, υποβοηθούμενος από την υφολογικά και πραγματολογικά άρτια μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, προσεγγίσει την ιστορία του κυνηγημένου δασκάλου που φοβάται τη σύλληψη και τον βασανισμό, θα μπορέσει να αντιληφθεί τη σταδιακή πολιτική συνειδητοποίηση του ήρωα/συγγραφέα.

Η λευκή σελίδα στη γραφομηχανή του συγγραφέα μετατρέπεται σε βιβλίο-κάμερα, που ηχογραφεί, μαγνητοφωνεί, καταγράφει την Ύπαρξη που τον περιβάλλει, στις πολλαπλές της εκφάνσεις.

Καθώς ο δάσκαλος ζητά να μάθει από το παιδί τις πολιτικές πεποιθήσεις των γονέων του (και σ’ αυτό το σημείο ο Σάμπρα έχει την ειλικρίνεια να παραδεχτεί πως οι γονείς του είχαν τηρήσει απόλυτη σιωπή και αποχή από την πολιτική, στάση χαρακτηριστική των δεξιόστροφων πολιτών της περιόδου της δικτατορίας του Πινοτσέτ), ο αναγνώστης που έχει ανά χείρας μια τόσο ποιοτική μετάφραση θα είναι σε θέση να αισθανθεί πόσο βαθιά σιωπηρό είναι το παγιωμένο, ολοκληρωμένο, παλαιού τύπου μυθιστόρημα του ρεαλισμού, αυτό που ο Σάμπρα θεωρεί δικαιωματικά ιδιοκτησία της γενιάς των γονέων του. Πόσο χαρακτηριστικά τα ρήματα της αφήγησης εκείνου του τύπου αποτελούν δική τους πολιτιστική κληρονομιά, τους ανήκουν, τρόπον τινά. Ως εκ τούτου, ο αναγνώστης δεν θα εκπλαγεί από το γεγονός ότι η «αφήγηση εντός αφήγησης» του δεύτερου μέρους αναφέρεται σε «δευτερεύοντες χαρακτήρες» (Για να πετύχει στο σχολικό διαγώνισμα το παιδί μελετά τους δευτερεύοντες χαρακτήρες της Μαντάμ Μποβαρί του Φλωμπέρ).

«Υποτίθεται ότι άνδρας είναι αυτός που φεύγει από το σπίτι»

H αλήθεια του κόσμου είναι αναγκαστικά μια ιστορία παρεξήγησης και απώλειας, ενώ ο σκεπτικισμός του συγγραφέα είναι η μοναδική οδός προς την αλήθεια.

Το τρίτο κεφάλαιο επιστρέφει στη μυθοπλασία: βρισκόμαστε στο παρόν και η δικτατορία του Πινοτσέτ έχει τελειώσει. Ο ήρωας συναντά και πάλι την Κλάουδια και εκείνη του αποκαλύπτει πως ο Ραούλ δεν είναι, στην πραγματικότητα, θείος της, αλλά πατέρας της, πως το πραγματικό του όνομα είναι Ρομπέρτο και πως είναι ένας αριστερός ακτιβιστής που ζει με μια νέα ταυτότητα κάτω από τον ίσκιο της καταδίωξης των δικτατόρων. Η επινοημένη ιστορία της Κλάουδια και του Ρομπέρτο/Ραούλ εναλλάσσεται με κομμάτια που τα αφηγείται απευθυνόμενος στον αναγνώστη ο συγγραφέας της ιστορίας αυτής, επιχειρώντας να ευθυγραμμιστεί με τα πραγματικά πολιτικά γεγονότα της εποχής. Το τέταρτο κεφάλαιο επιστρέφει στην ιστορία του επινοημένου συγγραφέα και στον ατελέσφορο έρωτά του με την Έμε. Σε κάθε ιστορία εμφωλεύει ακούσια μια άλλη, «μικρότερη».

Στη βαθύτερη δομή του το μυθιστόρημα διερευνά τις σχέσεις γονέων και παιδιών: όλοι μας μεγαλώνουμε σε μια οικογένεια της οποίας αγνοούμε το παρελθόν, δηλαδή ζούμε στη σκιά μιας back story. Έτσι, η αλήθεια του κόσμου είναι αναγκαστικά μια ιστορία παρεξήγησης και απώλειας, ενώ ο σκεπτικισμός του συγγραφέα είναι η μοναδική οδός προς την αλήθεια. Ένα «αληθινό» βιβλίο, υπό αυτό το πρίσμα, δεν είναι παρά η αντίστροφη εκδοχή ενός άλλου, «μεγάλου» και σκοτεινού βιβλίου που το αναγιγνώσκουμε προδίδοντας τις σιωπές του. Το βιβλίο που κρατούμε στα χέρια μας και το άλλο -το βιβλίο αναφοράς- μοιάζουν με συγκοινωνούντα δοχεία, η τελική σύνθεση των οποίων αποτελεί μια μετα-λογοτεχνική θεώρηση των ανθρωπίνων που κατατρύχεται από ένα ηθικής τάξεως άγχος: πώς, σε μια πολιτική κουλτούρα απόκρυψης και «εξαφάνισης» ο συγγραφέας θα κατορθώσει, με ακρίβεια κι ευαισθησία, να συνθέσει ένα λογοτεχνικό «ψεύδος» και να είναι, παράλληλα, «αληθώς» παρών μέσα στην κορνίζα του. 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

altΤρόποι να γυρίζεις σπίτι
Alejandro Zambra
Μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης
Ίκαρος 2016
Σελ. 176, τιμή εκδότη €13,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ALEJANDRO ZAMBRA

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Εδώ δεν είναι Μαϊάμι» της Φερνάντα Μελτσόρ (κριτική) – Οι φτωχοδιάβολοι της Βερακρούς

«Εδώ δεν είναι Μαϊάμι» της Φερνάντα Μελτσόρ (κριτική) – Οι φτωχοδιάβολοι της Βερακρούς

Για το βιβλίο της Φερνάντα Μελτσόρ [Fernanda Melchor] «Εδώ δεν είναι Μαϊάμι» (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Δώμα). Κεντρική εικόνα: φωτογραφίες αγνοούμενων στη Βερακρούς, την Πολιτεία του Μεξικού με τη μεγαλύτερη εγκληματικότητα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

Για το μυθιστόρημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα [Yasunari Kawabata] «Η χώρα του χιονιού» (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Kεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε σκηνοθεσία του Shirô Toyoda.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

Για το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον [Maggie Nelson] «Σπουδή στο Μπλε» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: από την «Μπλε ταινία» του Κριστόφ Κισλόφσκι. 

Γράφει η Φανή Χατζή

Ήταν Νοέμβριος του 2020 ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική  διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Το δεύτερο φεστιβάλ «WOW - Women of the World Αthens» (6-8 Απριλίου) στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) αποπειράται να θίξει τα πλέον επίκαιρα ζητήματα στον αγώνα της έμφυλης ισότητας, σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο. Στην κεντρική εικόνα, η Έλλη Ανδριοπούλου, διευθύνουσα δύμβουλος του ΚΠΙΣΝ και...

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ