alt

Για τη νουβέλα του Αντώνη Νικολή Ο Δανιήλ πάει στη θάλασσα (εκδ. Το Ροδακιό).

Της Άλκηστης Σουλογιάννη

Με αφορμή μια συμβολαιογραφική τακτοποίηση, ο Μιχάλης ως πρωτοπρόσωπος αφηγητής και κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου στη διάσταση του εσωτερικού ανθρώπου, όπου πάντως παρεμβαίνει και το κοινωνικό προσωπείο του, επιστρέφει στις περιοχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας και προσπαθεί να ανακτήσει το περιεχόμενο του προσωπικού του παρελθόντος, δηλαδή στην ουσία επιχειρεί μια επίσκεψη στον προσωπικό του χωρόχρονο ξεφεύγοντας προσωρινά από το κειμενικό παρόν του. Τα χαλάσματα που ο Μιχάλης εντοπίζει στο εδώ-και-τώρα του κειμενικού κόσμου, αντιπροσωπεύουν τα εναπομείναντα τεκμήρια αυτού του προσωπικού χωρόχρονου, όπου οι περιπλανήσεις στα φυσικά και κυρίως στα εσωτερικά τοπία δεν καθιστούν τελικά εφικτή την πρόσβαση.

Ο Αντώνης Νικολής έχει οργανώσει μια εντυπωσιακή τοπιογραφία, όπου αποτυπώνεται παραστατικά αφενός το διασωθέν περιεχόμενο της μνήμης και αφετέρου το υλικό που προέρχεται από τις διεργασίες της φαντασίας και του ονείρου.

Με αυτά τα δεδομένα, ο Αντώνης Νικολής (γενν. 1960) έχει οργανώσει μια εντυπωσιακή τοπιογραφία, όπου αποτυπώνεται παραστατικά αφενός το διασωθέν περιεχόμενο της μνήμης και αφετέρου το υλικό που προέρχεται από τις διεργασίες της φαντασίας και του ονείρου για την κάλυψη όσων κενών αφήνουν οι άτακτες παλινδρομήσεις στη ροή του προσωπικού χρόνου, με τις συνακόλουθες ανατροπές στη σειρά των γεγονότων. Η σύνθεση της τοπιογραφίας βασίζεται σε αποσπάσματα, μάλλον σε σπαράγματα εικόνων με εστίαση στο χαμάμ του παράξενου, ολιγόλογου Δανιήλ που αντιπροσωπεύει σήμα συνδήλωσης για την έξοδο από την εφηβεία.

Στον κειμενικό κόσμο του βιβλίου εντοπίζονται ποικίλες πληροφορίες για την επικοινωνία του Μιχάλη με τους παλαιούς συμμαθητές, για τον εντοπισμό τοπόσημων με αντικειμενικό και πρωτίστως με βιωματικό αντίκρισμα (ποικίλα κτίσματα, δέντρα, ένα κομμάτι θάλασσα), κυρίως για την αναζήτηση προσώπων που δεσμεύουν το περιεχόμενο του προσωπικού χωρόχρονου, όπως αυτό το περιεχόμενο είναι οργανωμένο με επίκεντρο το χαμάμ του Δανιήλ. Τα στοιχεία της μνήμης που ο Μιχάλης προσπαθεί να αξιοποιήσει, είναι ασαφή όπως η θολούρα των ατμών στο χαμάμ. Μέσα από αυτή τη θολούρα προβάλλει η λεπτομερής προσωπογραφία του Δανιήλ: «ένας ψηλόλιγνος σκούρος, ένας παλαιός άνθρωπος στις χειρονομίες και στην έκφραση, αυστηρός και στην εμφάνισή του», που «προξενούσε σεβασμό και δέος».

Την προσωπογραφία του Δανιήλ περιβάλλουν στοιχεία που προσδιορίζουν την εμπλοκή του χαμάμ στον κειμενικό κόσμο, όπως είναι το κτήριο με τους τρούλους και τους τζαμωτούς φεγγίτες, τα περιεχόμενα των δωματίων, τα γειτονικά κτίσματα με έμφαση στο σπίτι του θείου Θρασύβουλου, το πηγάδι, ο φοίνικας, η μουριά, το κυπαρίσσι. Τα στοιχεία αυτά παρατίθενται σε παραλλαγές που παρακολουθούν τη ροή του φυσικού και κυρίως του προσωπικού χρόνου, καθώς αυτή η ροή επεμβαίνει στη μορφή των πραγμάτων και συμπαρασύρει τους ανθρώπους στην απομάκρυνση από τους οικείους χώρους έως την οριστική απουσία.

alt
   Ο Αντώνης Νικολής
 

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ο Μιχάλης ματαίως αναζητεί τα ίχνη του Δανιήλ στο φτωχό τμήμα του νεκροταφείου, για να καταλήξει στην παραμυθητική εκδοχή της «μεταθανάτιας δικαίωσης» του Δανιήλ με την οριστική θέση του σε μια κοινωνία ανθρώπινης ισότητας που αντιπροσωπεύει το περιεχόμενο του οστεοφυλάκιου. Ο θάνατος του Δανιήλ ακολούθησε την παρακμή του χαμάμ, αφού οι θαμώνες διέκοψαν τις επισκέψεις τους καθώς οι ηλεκτρικοί θερμοσίφωνες εξυπηρετούν πλέον τις διαδικασίες του λουτρού και η θάλασσα εξασφαλίζει τη χαλάρωση και την κοινωνική συναναστροφή.

Στη θάλασσα πήγε τελικά και ο Δανιήλ: Μέσα στο πλοίο της άγονης γραμμής ο Μιχάλης, επιστρέφοντας στην πραγματικότητα της ενήλικης ζωής του, βλέπει μεταξύ ύπνου και ζωντανού βιώματος τον Δανιήλ ολοζώντανο να μεταφέρεται εν πομπή στη θάλασσα. Σε μια παραστατική απόδοση ιδιαίτερης αισθητικής στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου, «ο Δανιήλ… θα γυρίσει το κεφάλι προς τη δύση, θα κλείσει τα μάτια, μετά θα τ’ ανοίξει πάλι να κοιτάξει τον ήλιο κατάματα. Να τον δει να γλιστράει πίσω από το μικρό σύννεφο τους υδρατμούς στην άκρη του ορίζοντα…». Εδώ εντοπίζεται και μια ενδιαφέρουσα χρήση του μέλλοντος για την απόδοση συντελεσμένου γεγονότος που ο αφηγητής έχει αποθησαυρίσει στο περιεχόμενο του προσωπικού ή ψυχολογικού χρόνου με την ακανόνιστη, παλινδρομική ροή.

Δημιουργική αξιοποίηση της γλώσσας

Το υλικό της μνήμης, έστω και όσο απομένει προσιτό μετά τον εγκλωβισμό δεδομένων στην αποκλεισμένη περιοχή της λήθης, είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί για εσωτερικές διαδρομές μέσα στο ευρύ πεδίο της υποκειμενικής, βιωματικής πραγματικότητας.

Μέσα στο σύνθετο αυτό θεματικό τοπίο προβάλλεται με εντυπωσιακό τρόπο η ευρηματική, δημιουργική αξιοποίηση της γλώσσας ως διαύλου όχι μόνον πληροφοριών αλλά κυρίως συναισθημάτων με την αμεσότητα του προφορικού λόγου και με χαρακτηριστικά υφολογικά στοιχεία τη μεταφορά, όπως: «να ξεμπλέξω κάτι ξεφτίδια από μνήμες της δικής μου εφηβείας», «Κοίταζα… μέσα στο θολό ρευστό της σκέψης μου», «χαζεύοντας σκιές στο βάθος του μυαλού μου», «Η μνήμη… σάρωνε με ορμή τριάντα τόσα χρόνια», ή την αφοριστική διατύπωση, όπως: «η μνήμη δεν έχει λιγότερους τοίχους ή κλειδαμπαρωμένες πόρτες», «Αυτός που δεν έχει το θάρρος των αισθημάτων του μένει σακάτης». Ιδιαιτέρως σημαντική για τη θεματική ανάπτυξη αλλά και για την ποιότητα του κειμενικού κόσμου, είναι η οργάνωση των γραμματικών εικόνων σε μια εκτενή σύνθεση, με συστατικά όπως: ερείπια κτισμάτων, προσωπογραφίες ποικίλων ανθρώπινων χαρακτήρων, χρώματα του ουρανού το σούρουπο («Σκούρο μενεξεδί, αραιωμένο ιώδιο»), εσωτερικά κτηρίων και φυσικά τοπία, κυρίως ποικίλες λεπτομέρειες σε ό,τι αφορά την παρουσία του Δανιήλ και τα γεγονότα εντός και πέριξ του χαμάμ. Στο πλαίσιο αυτό περιγραφές ιδιαίτερης σημασιολογικής ισχύος αποτυπώνουν τα σχετικά με τον θάνατο της μητέρας του Δανιήλ, το σπίτι του θείου Θρασύβουλου (η άθλια και πνιγηρή ακαταστασία, τα πεθαμένα γατιά μέσα σε καλάθια-τάφους κάτω από το κρεβάτι, η αλληλογραφία με τα μυστικά της οικογένειας, όλα αυτά μέσα σε μια εικαστική ατμόσφαιρα που παραπέμπει σε έργα του Γκόγια), επίσης τα σχετικά με το «βράδυ των παιδιών» στο χαμάμ. Η αφήγηση κορυφώνεται με την έξοδο του Δανιήλ προς τη θάλασσα, που δείχνει και την έξοδο από τον κειμενικό κόσμο.

Με τον τρόπο αυτόν, ο Αντώνης Νικολής προσφέρει στους αποδέκτες του βιβλίου ένα εντυπωσιακό δείγμα αφηγηματικής τέχνης που προσκαλεί στην αναγνώριση της διαδικασίας με την οποία το υλικό της μνήμης, έστω και όσο απομένει προσιτό μετά τον εγκλωβισμό δεδομένων στην αποκλεισμένη περιοχή της λήθης, είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί για εσωτερικές διαδρομές μέσα στο ευρύ πεδίο της υποκειμενικής, βιωματικής πραγματικότητας.

* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.

altΟ Δανιήλ πάει στη θάλασσα
Αντώνης Νικολής
Το Ροδακιό 2014
Σελ. 136, τιμή εκδότη €12,72

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΝΙΚΟΛΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ