alt

Για τη συλλογή διηγημάτων της Φωτεινής Βασιλοπούλου Για μια χούφτα ζωή (εκδ. Γαβριηλίδη).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Το ελληνικό διήγημα έρχεται σαν πεζή συνέχεια του δημοτικού τραγουδιού, με το λυρισμό του τραγουδιού, την αφηγηματικότητά του, την υπαινικτικότητά του, τα γυρίσματα που ’χει το τραγούδι, την απουσία ψυχολογίας που την αντικαθιστά εδώ η πράξη η ίδια – και περίπου το μόνο ένα θέμα στο ελληνικό διήγημα, έτσι, είναι ο θάνατος, ως στερνή πράξη που καταλύει τη ζωή και ταυτόχρονα την καταυγάζει. Στη δυτική σκέψη από ’να σημείο κι έπειτα είναι κυρίαρχη η άρνηση του θανάτου, όσο είναι κυρίαρχη στη σκέψη της Ανατολής η αποδοχή του. Με την άρνηση του θανάτου, ανθεί η ψυχολογία, οι άνθρωποι αναλύονται μέχρι κεραίας –τα κίνητρά τους, τα κρυφά τους ελατήρια– και γεννιέται έτσι η πλατιά λαβυρινθώδης αφήγηση που είναι η κοίτη του μυθιστορήματος. Στον αντίποδα, η ελληνική πεζογραφία είναι εκ των πραγμάτων βραχύλογη, προφταίνει εντέλει να ολοκληρωθεί στη μικρή φόρμα του διηγήματος, και δεν αναλύει μα συγκεφαλαιώνει, δεν ψυχολογεί αλλά λέει, τα πρόσωπα είναι προσωποποιημένες πράξεις, και μέγιστη πράξη γιατί αναιρεί κάθε άλλη είναι ο θάνατος.

Ο θάνατος είναι λοιπόν ο αρχιτελετάρχης και στις δεκαεπτά διηγήσεις στο Για μια χούφτα ζωή της Φωτεινής Βασιλοπούλου, με τον τίτλο κάπου να είναι ειρωνικός ίσως  μα όχι ακριβώς, γιατί σ’ αντίθεση με τις ιστορίες, π.χ., του Δημητρίου ή του Παπαμόσχου ή της Βενέτη, ο θάνατος σε τούτες είναι τελικά ένας αφηρημένος πρωταγωνιστής που εμφανίζεται επί σκηνής παρεμπιπτόντως, με σαστισμένη όψη, σαν να πήγαινε γι’ αλλού και να έχασε το δρόμο.

Ο θάνατος είναι λοιπόν ο αρχιτελετάρχης και στις δεκαεπτά διηγήσεις στο Για μια χούφτα ζωή της Φωτεινής Βασιλοπούλου, με τον τίτλο κάπου να είναι ειρωνικός ίσως (ας μην ξεχνούμε ποιος είναι εδώ ο πρωταγωνιστής), μα όχι ακριβώς, γιατί σ’ αντίθεση με τις ιστορίες, π.χ., του Δημητρίου ή του Παπαμόσχου ή της Βενέτη (πρόχειρα αναφέρω μερικά ονόματα), ο θάνατος σε τούτες είναι τελικά ένας αφηρημένος πρωταγωνιστής που εμφανίζεται επί σκηνής παρεμπιπτόντως, με σαστισμένη όψη, σαν να πήγαινε γι’ αλλού και να έχασε το δρόμο. Είναι ένας θάνατος με ανάλαφρο πάτημα και κεφάτη περπατησιά, και το άγγιγμά του δεν είναι κρύο, αλλά ζεστό. Οι διηγήσεις της Βασιλοπούλου δεν είναι δράματα αλλά αντιδράματα – ανέκδοτα, σχεδόν σαν χωρατά που ’γιναν διήγημα. Έτσι, χωρατό είναι η προσπάθεια της Τούλας να πεθάνει τρώγοντας πολλά καρύδια στο «Η πρώτη απόπειρα». Χωρατά είναι ο ψευτοθάνατος στο «Για μια χούφτα ζωή», ο θάνατος του χοντρού φορτηγατζή στην «Αυγουστιάτικη ψιχάλα», η αναπάντεχη εμφάνιση ενός φέρετρου σε μια εκκλησία στην «Καλή αυριανή», η κωμικοτραγική εκταφή στο «Πλην κλιτσινάρας». Χωρατό είναι ως και, στο διήγημα «Κοτσίρια στα κεραμίδια», η ταφή ενός ζωντανού που βαρύθυμος στριφογυρνάει μες στην κάσα σάμπως να λέει: «Άστε με επιτέλους να κοιμηθώ!»

«Ένα δυνατό τράνταγμα κι ένας θόρυβος σα να πέσανε κοτσίρια [τα φασόλια της φάβας] στα κεραμίδια, τόνε βγάλανε απ’ το λήθαργο. “Άλλο και τούτο! Ποιος να ’ριχνε κοτσίρια στα κεραμίδια νυχτιάτικα και με τέτοιο κρύο;” Πόσο κρύωνε, πάλι!…

»Ο αέρας ολοένα και λιγόστευε. Έκανε μια προσπάθεια να γεμίσει τ’ αδύναμα πλεμόνια του, να βρει δυνάμεις για να γυρίσει απ’ την άλλη. Να ξαλαφρώσει μια στάλα. Έκλεισε πάλι τα μάτια του, έσφιξε τα δόντια, τα σταυρωμένα του χέρια, τα πιασμένα από την ακινησία πόδια του. Ο ώμος του κουνήθηκε για λίγο και με τις τελευταίες του δυνάμεις κατόρθωσε, επιτέλους, να γυρίσει στο δεξί του πλευρό. Κι απέμεινε σ’ αυτή τη στάση για πάντα».

Αναπόφευκτα, είναι και δω φορές που ο θάνατος παύει να χωρατεύει και δείχνει τα δόντια του, όπως στα «Μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια» και «Του λιναριού τα πάθη», ή στο σκοτεινό παραμύθι «Οι γουργουλιάνες», μ’ ένα βρικόλακα που ’ναι «λιγνότερος, με μάτια βαθουλωμένα, μάγουλα φαγωμένα, πιο σκιαχτερός». Αλλά και πάλι, κει που ’χει πάρει την πιο άγρια γκριμάτσα του στο διήγημα «Τα σκόρδα» (κρανία παιδιών βρίσκονται στο κατώι μιας εκκλησίας), ξεδοντιάζεται στο τέλος της ιστορίας και χαμογελάει φαφούτικα.

Ο θάνατος δεν παύει να καιροφυλαχτεί σε καθεμία από τούτες τις διηγήσεις, μα, με τη φαιδρή εμφάνιση που του επιφυλάσσει η συγγραφέας στο παλκοσένικο των ιστοριών της, η πλάστιγγα τελικά κλίνει από τη μεριά της ζωής.

Πολλές λέξεις της Βασιλοπούλου, ή αρκετές τέλος πάντων, είναι του τοπικού ιδιώματος (η συγγραφέας μεγάλωσε στη Χρυσοκελλαριά Μεσσηνίας), και οι περισσότερες εξηγούνται σ’ υποσημειώσεις, που δε μ’ ενοχλούν μα ούτε τις χρειαζόμουν, κι ας έμενε μια λέξη άγνωστη. Όσο για την κουβέντα που ’χει γίνει σχετικά με τη χρήση λέξεων του εκάστοτε ιδιώματος, νιώθω ότι πολλοί νεότεροι πεζογράφοι αισθάνονται το χρέος να επιτελέσουν το έργο γλωσσικού διασώστη. Αν τέλος πάντων δεν το αισθάνονταν αυτοί, τότε ποιος θα το αισθανόταν; Και, επίσης, η λαϊκότητα υπάρχει εδώ όταν για παράδειγμα –σ’ αντίθεση με τις λέξεις που ’ναι γραμμένες στ’ αγγλικά και μου φαίνονται συχνά αντιαισθητικές σ’ ένα λογοτεχνικό κείμενο, αν κι όχι πάντα– γράφει η Βασιλοπούλου για τη βροχή ότι «έπεφτε ράιτ θρου». Αυτό το «ράιτ θρου» δείχνει κέφι και μια τόλμη, που ’ναι τα δύο όπλα του ζωντανού στη μάχη με το θάνατο.

Στις περίπου εκατό σελίδες αυτής της συλλογής, η μάχη είναι κερδισμένη (όπως κερδισμένη είναι η μάχη της Βασιλοπούλου με το ρυθμό και τη γλώσσα). Ο θάνατος δεν παύει να καιροφυλαχτεί σε καθεμία από τούτες τις διηγήσεις, μα, με τη φαιδρή εμφάνιση που του επιφυλάσσει η συγγραφέας στο παλκοσένικο των ιστοριών της, η πλάστιγγα τελικά κλίνει από τη μεριά της ζωής.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΓια μια χούφτα ζωή
Φωτεινή Βασιλοπούλου
Εκδ. Γαβριηλίδη 2015
Σελ. 120, τιμή εκδότη €8,48

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ