yue minjun1-1024x815

Για το βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ Έρως ανίκατε μάσαν (εκδ. Πατάκη) και τη μελέτη του Δημήτρη Πολυχρονάκη Πιερότοι ποιητές στην εποχή της παρακμής (εκδ. Αλεξάνδρεια)

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Αν κανείς προλαβαίνει να παρακολουθήσει όλα τα βιβλία του Αύγουστου Κορτώ, από τότε που ξεκίνησε είκοσι χρονών έως τώρα που έχει τριανταπενταρίσει, μπορεί να μην εκτιμά το βάθος της γραφής του, αλλά θα αξιολογήσει σίγουρα θετικά την αφηγηματική του άνεση, που τραβά τον αναγνώστη από τη μύτη, και την ποικιλία των έργων του: από αστυνομικά μυθιστορήματα α λα Άγκαθα Κρίστι μέχρι δαιμονοερωτικά κείμενα κι από παιδική λογοτεχνία έως αυτοβιογραφίες υψηλής συγκίνησης.

Ο παρών τόμος περιλαμβάνει μια σειρά ευθυμογραφήματα, που αναδεικνύουν το οξύ χιούμορ του συγγραφέα και τη διάθεση να δει αυτοσαρκαστικά τη ζωή του. Τι προσκομίζει όμως στον χώρο της κωμικής λογοτεχνίας ο Αύγουστος Κορτώ;

Όποιος διαβάζει Κορτώ είναι εξοικειωμένος με την ευφάνταστη γλώσσα του πεζογράφου, αλλά ειδικά στα ευτράπελα κείμενά του ο συγγραφέας πραγματικά ξεσαλώνει, αφήνεται, αφηνιάζει, καθώς δεν δεσμεύεται από την ανάγκη να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη αφηγηματική ακολουθία.

Το γέλιος ως αυτοσαρκασμός

Πρώτα απ’ όλα μια γλώσσα που μέσα στη δίνη του προφορικού λόγου, της ώσμωσης υψηλού και χαμηλού, κάνει ταχυδακτυλουργικά με τις μεταφορές και τις διακειμενικές αναφορές της, τις αιχμές και τις λεκτικές της βολές, τη χρήση μιας αυθόρμητης αργκό που συνδυάζεται με ευρηματική λεξιπλασία κ.λπ. Όποιος διαβάζει Κορτώ είναι εξοικειωμένος με την ευφάνταστη γλώσσα του πεζογράφου, αλλά ειδικά στα ευτράπελα κείμενά του, όπως αυτά, ο συγγραφέας πραγματικά ξεσαλώνει, αφήνεται, αφηνιάζει, καθώς δεν δεσμεύεται από την ανάγκη να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη αφηγηματική ακολουθία, χαλαρώνει και γράφει καταρρακτωδώς, όπως μιλάει, γράφει ειρωνικά, όπως σκέφτεται, γράφει απελευθερωμένα, όπως ζει.

Ένα δεύτερο βασικό στοιχείο που ξεχωρίζει στο βιβλίο είναι η σαρκαστική αντιστροφή της ζωής του με δόσεις αυτοειρωνείας και αποκάλυψης. Στην ουσία βλέπουμε την αστεία πλευρά μερικών σελίδων από Το βιβλίο της Κατερίνας (Εκδ. Πατάκη 2013), όπου ο πεζογράφος αφηγούνταν το χρονικό της σχιζοφρένειας η οποία οδήγησε τη μητέρα του στην αυτοκτονία. Αν εκεί είχαμε ανάδειξη της τραγικότητας της οικογενειακής του ιστορίας, εδώ βλέπουμε κομμάτια από αυτήν καρυκευμένα με ξέφρενο χιούμορ, βολές για τον τρόπο με τον οποίο μεγάλωσε και άφατο χλευασμό των κόμπλεξ με τα οποία ο ίδιος είναι φορτωμένος. Οι αφηγήσεις του Κορτώ προβάλλουν προς τα έξω μια συμπλεγματική οικογένεια, που δημιούργησαν έναν Πέτρο εγωπαθή αλλά και ευάλωτο, υστερικό αλλά και γενναιόδωρο, χοντρό αλλά και αγαπησιάρικο.

alt
   Ο Αύγουστος Κορτώ
 

Κέντρο αυτής της σειράς ευθυμογραφημάτων (όπως και στην ανάλογης θεματικής συλλογή Ο άνθρωπος που έτρωγε πολλά, εκδ. Καστανιώτη, 2012) είναι το φαγητό, που αποτελεί ιδιαίτερη αγάπη του ήρωα, η εξ απαλών ονύχων ευτροφία του και οι προσπάθειές του να αδυνατίσει, προσπάθειες που μάλλον ήταν εξ αρχής καταδικασμένες τόσο λόγω της προσωπικής του αβουλίας όσο και εξαιτίας της μητρικής αδυναμίας στον γιο της. Η αμείωτη εμμονή στο φαγητό οδηγεί τον Αύγουστο Κορτώ σε συνεχείς ήττες, τόσο ως προς την αισθητική του σώματός του και την αυτοεικόνα του όσο και ως προς τις πλείστες αποτυχίες του να εφαρμόσει τη γαστρονομική αυτοπειθαρχία που θα όφειλε.

«Το γέλιο ως επιθανάτιος ρόγχος»

Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε μελετήσει επαρκώς την κωμική λογοτεχνία μας· δεν έχουμε αναζητήσει τις κορυφές της ούτε έχουμε εξετάσει το χιούμορ ως κοινωνική κριτική, ως διέξοδο, ως φάρσα, ως καρναβαλική ανατροπή, ως σάτιρα κ.λπ. Ο Δ. Βυζάντιος, ο Γ. Σουρής, ο Εμμ. Ροΐδης και ο Α. Λασκαράτος, ο Γ. Σκαρίμπας, ο Ν. Τσιφόρος, ο Ν. Κουνενής και πολλοί άλλοι άφησαν έργα που χρησιμοποίησαν το γέλιο ως οξύ όργανο κοινωνικής ανάταξης. Κι όμως τις περισσότερες φορές η πένα τους θεωρήθηκε δεύτερη, ρηχή, πρόχειρη σε σχέση με τη σοβαρή πεζογραφία ή ποίηση.

Ο τραγελαφικός στη διάθεση Κ. Καρυωτάκης, το γέλιο του καταθλιπτικού Δ. Παραρρηγόπουλου, το πλάγιο μειδίαμα και η ειρωνεία του Κ. Καβάφη αναδεικνύουν τη διάθεση του Νεοέλληνα να σπάσει το μουντό περίβλημα της ζωής του με τον αιχμηρό λόγο του γέλιου, άλλοτε αυτοσπαρακτικού κι άλλοτε δολοφονικά επιθετικού.

Ο επίκουρος καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Δημήτρης Πολυχρονάκης ανέλαβε να μελετήσει το γέλιο και το κωμικό στην ελληνική ποίηση του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού: από την προσπάθεια ανάπτυξης της ελληνικής κωμωδίας στα πρότυπα του Μολιέρου, η οποία επιχείρησε να πολιτικοποιήσει τον Διαφωτισμό, με αποτέλεσμα να στραφεί σε κοινωνικά θέματα, μέχρι τα σατιρικά κείμενα του Α. Σούτσου κι από την πικαρική λογοτεχνία του 19ου αιώνα έως την ηθογραφική κωμωδία του Ά. Βλάχου. Κι έπειτα ο Ε. Ροΐδης, ο Α. Λασκαράτος, το ηθογραφικό γέλιο του Γ. Βιζυηνού, η ποίηση της σχολής της παρακμής ή του συμβολισμού στις αρχές του 20ού αιώνα, ο τραγελαφικός στη διάθεση Κ. Καρυωτάκης, το γέλιο του καταθλιπτικού Δ. Παραρρηγόπουλου, το πλάγιο μειδίαμα και η ειρωνεία του Κ. Καβάφη αναδεικνύουν τη διάθεση του Νεοέλληνα να σπάσει το μουντό περίβλημα της ζωής του με τον αιχμηρό λόγο του γέλιου, άλλοτε αυτοσπαρακτικού κι άλλοτε δολοφονικά επιθετικού.

Ο μελετητής, για να φτάσει σ’ αυτό το ιστορικό άνυσμα που αφορά τη νεοελληνική λογοτεχνία, ξεδιπλώνει ενδελεχώς, με πληθώρα πηγών, οπτικών γωνιών και ιδεολογιών, την ιδέα του γέλιου όπως την είδε η ανθρωπότητα στο πέρασμα των αιώνων. Βάση του συχνά είναι ο Ch. Baudelaire και η πραγματεία του για το γέλιο, αλλά δεν αγνοεί πλείστους φιλοσόφους, συγγραφείς, φιλολόγους κ.λπ. που είδαν το αστείο ως την άλλη όψη της σοβαρής κοινωνίας. Από την πιθανή αλαζονεία του γελώντος, τη λεκτική βία του διακωμωδούντος ώς την προσβλητική-αφελή στάση όποιου χαζογελά, η ανθρωπότητα σταδιακά κατάλαβε ότι το γέλιο μπορεί να είναι υψηλή διανοητική διεργασία, έκφραση ελευθερίας, κριτική στον κόσμο της τακτοποιημένης εξουσίας…

Το γέλιο αποτελεί τη ρωγμή που δείχνει ότι η σοβαρή πλευρά του κόσμου είναι μια ουτοπία, ένα ιδεολόγημα.

Ως εκ τούτου, η λογοτεχνία αυτού του είδους αναλαμβάνει χρέη κοινωνικής κριτικής, αφού αναδεικνύει τα κακώς κείμενα και, όπως έδειξε ο Μ. Μπαχτίν, αναποδογυρίζει την ομαλότητα της λογικής, για να δείξει πόσο ανώμαλη είναι. Γι’ αυτό άλλωστε τα ολοκληρωτικά καθεστώτα φοβούνται τη σάτιρα. Ταυτόχρονα, όμως ειδικά στη ρομαντική εποχή, το γέλιο εκφράζει τον διχασμό του ανθρώπου, ο οποίος δεν μπορεί να συμφιλιωθεί ούτε με τους άλλους αλλά ούτε και με το Εγώ που τον καταπιέζει. Ο αυτοσαρκασμός και η ειρωνεία αναδεικνύουν έναν καλλιτέχνη σαλτιμπάγκο, όπως είναι σήμερα ο Α. Κορτώ στις γαργαντουικές του περιγραφές και στην αποστροφή των βελών του στον αδηφάγο εαυτό του.

Το γέλιο εντέλει αποτελεί τη ρωγμή που δείχνει ότι η σοβαρή πλευρά του κόσμου είναι μια ουτοπία, ένα ιδεολόγημα, καθώς τόσο ο ρομαντικός όσο και ο μοντέρνος λογοτέχνης καταφάσκει στην πολλαπλότητα της ζωής. Η αστειότητα προκύπτει από αυτή τη βίαιη σύζευξη των αντιθέτων, προκύπτει ως μορφή σύγκρουσης με την αστική τάξη, συνδέεται με το όνειρο και το παράλογο… Ο Δ. Πολυχρονάκης κατέθεσε ένα σοβαρό βιβλίο για το αστείο, άφησε μια ολοκληρωμένη παρακαταθήκη, η οποία δεν αφορά μόνο όσους ποιητές κατά βάση μελέτησε αλλά και όποιον άλλον χρησιμοποίησε ευθέως ή πλαγίως το γέλιο. Ο Κορτώ ανήκει στην ίδια γραμμή του τραγέλαφου, αφού βάλλει κατά του υπερτροφικού εαυτού του ως συμβόλου μιας ευδαιμονιστικής κοινωνίας που μεγαλώνει κακομαθημένα παιδιά αλλά και μιας συμπλεγματικής οικογένειας που δεν καταλαβαίνει την έννοια της αυτοσυγκράτησης, της ολιγάρκειας και της λιτότητας.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

korto-masanΈρως ανίκατε μάσαν
Αύγουστος Κορτώ
Εκδ. Πατάκη 2015
Σελ. 264, τιμή εκδότη €11,95

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΚΟΡΤΩ

 

pierotoi-poihtesΠιερότοι ποιητές στην εποχή της παρακμής
Το γέλιο ως επιθανάτιος ρόγχος
Δημήτρης Πολυχρονάκης
Αλεξάνδρεια 2015
Σελ. 496, τιμή εκδότη €26,63

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχή» του Τζορτζ Σόντερς (κριτική) – Για την αυθεντική αγάπη της γραφής και της ανάγνωσης

«Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχή» του Τζορτζ Σόντερς (κριτική) – Για την αυθεντική αγάπη της γραφής και της ανάγνωσης

Για το βιβλίο του Τζορτζ Σόντερς [George Sauders] «Κολυμπώντας στη λιμνούλα υπό βροχή» (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Πατάκη). Οι Ρώσοι «μάστορες» της γραφής, τα μαθήματα δημιουργικής γραφής, αλλά και η χαρά της ανάγνωσης. Kεντρική εικόνα: © Syracuse.edu.

Γράφει ο Διονύ...

«Πώς να διαβάζουμε λογοτεχνία» του Τέρυ Ίγκλετον – Μια γλαφυρή εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης

«Πώς να διαβάζουμε λογοτεχνία» του Τέρυ Ίγκλετον – Μια γλαφυρή εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης

Για το βιβλίο του Τέρυ Ίγκλετον [Τerry Eagleton] «Πώς να διαβάσουμε λογοτεχνία» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Πεδίο]. Κεντρική εικόνα: (© Unsplash). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Το ερώτημα του τίτλου ...

«Τα όνειρα της καμήλας και άλλες ιστορίες για τη Συρία» της Ελένης Παπανδρέου (κριτική) – Στην επικράτεια του παραμυθιού

«Τα όνειρα της καμήλας και άλλες ιστορίες για τη Συρία» της Ελένης Παπανδρέου (κριτική) – Στην επικράτεια του παραμυθιού

Για το λεύκωμα της Ελένης Παπανδρέου «Τα όνειρα της καμήλας και άλλες ιστορίες για τη Συρία» (εκδ. Ιωλκός). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία της Ελένης Παπανδρέου από την έκδοση. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Στο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ